—Euskera—

Xelataka

A-Bi

Uxa Luma

— Iñungo iztegian ez dezu arkituko itz onen esanaia. Ez uste izan ordea neronek sortua danik ere.

        — Zer dan? Zeorrek igarri...; uxa-luma...

        Arretaz aztertu, esan zerekiko bein eta berriz... uxa-luma, uxa-luma...

        Beste iñungo kutsurik gabe, euskeraren arrobi erditik ateria bezelaxe jator-jatorra dala ezin ukatu beintzat.

        Udazkenean, aizearen jostallu antzo, ara ta ona ikusi izan dezun orbelaren ibillera txoroa ez al dakartzu gogora? Edo ta mitxeletaren billintx-balantx...?

        Itz polita, garbia, atsegiña; entzun ordukoxe aizkureka barruratzen da.

        Ez dira egun asko lenengoz entzun ordukoxe aizkureka barruratzen da.

        Ez dira egun asko lenengoz entzun detala.

        Caracas' era Gipuzko'ko goierriar bat etorri zaigu egun batzuetarako. «An» go berri jakin nai ba ta galde emendik galde andik gure adiskidea zirikaka josia daukagu.

        — Ta Iñaki? Ta Txomin...? ta ...? ta ...?

        — Bo! alako... badakizu... beti bezela ... UXA LUMA...; ez gorri ez zuri, beti txoro, nora eguzki ara buruzki...

        Amaika uxa-luma baziok bazterretan!

Xangarin

        — Aurreko ari-gaiari erantzia beste itz polit bat datorkigu. Donosti'ko aldizkari batean Justo Garate euskeltzale argiak azaldu dituan euskel itz pillo batetik aukeratu degu. Ona bera:

        «XANGARIN —piernas ligeras; en Necoechea, hace unos 30 años, llamaban xangarin al changador actual, o maletero».

        Iñor gutxik entzuna da noski itz ori ere; euskeldun entzumenari goxo ta atsegin zaio ta ulerkaitza danik berriz ezin esan.

        Orrelako itz xalo eder asko ditu euskerak; beraz guzion ardura benetakoa balitz oietako asko gure izketaldietan erabilli bear genituzke; euskotar asko ordea. «progresista» taldekoak dira ta baztertua dagon izkuntzari jaramon izpirik ez diote opa. Orrelakoentzat, gizonaren jakitea ase lezatekenak «lenguas vivas» bakarrik dira.

Jai-Alai

        Gure artera bizitzera (Euskalerrira alegia) joan oi ziran ainbeste «civilizadore»k ziotenez gure euskera zatarra ta gogorra da. Orregatik, bizkar gañetik begiratuz, arro-arro esaten ziguten: «habla en ciristiano»!

        Euskeraganako maitasunak eraginda bere aldez zeozer alegindu geranoi ordea gero ta xamur eta eztitsuago deritzaigu. Orra, adibidez, JAI-ALAI itza; entzumenari atsegin izatez gañera argi ta garbi adierazten du bere esanaia.

        Askotan, ordea, euskeldunok ez ditugu bear bezin zeatz eta egoki erabilli izan zenbait itz. Gipuzko'ko futbol talde baten izena datorkit burura: «Pasayako lagun ederrak». Gai oneri buruz, oso gazte nintzala, Don Rogelio Gordon, Donosti'ko margolari ezagunari oar batzuek entzun nizkion: Pasai'ko adiskide aiek lagun onak ziran noski ta orixe esan naiko zuten baña... «lagun ederrak» bezela azaltzen ziran. Ezpairik gabe esaera ori ez da jatorra, ez egokia ere.

        Jai-alai itzarekin ere orrelatsu gertatu da. Izen ori zuen pelota toki bat bazan Donosti'ko Ategorrieta inguruan. Euzkadi guzian besterik ote zan ez dakit.

        Caracas' en bai; America'ko beste zenbait uri aundietan gixa, pelota jokaldiak zaletasun aundia sortu zuen emen eta gu eldu baño lenago itxia izan zan arren Caobos aldean ezagutu genuen «Jai-alai» izeneko pelotatoki ederra. Geroztik, emen gure kirol jatorra 'el juego de jai-alai» bezela ezagutzen dute. «La Esfera» ko izparkari dan «Atxerre» gure aberkide ta adiskideak ere criolloen antzera orrelaxe idazten du askotan: «habr;a interesantes partidos de jai-alai...

        Euzko etxe berrian pelota tokia egin danean orma buruan, ez dakit zeñen asmo «argiz» izen orixe jarri diote: «Jai-alai» Eta askunde egunean beste ainbeste jaunen artean Pi Suñer catalandarrak galdetu zunean «Jai-alai»ren esanaia, ezin ulertu izan zuen pelota jokaldiak zer ikusi ote zuen itz orrekin.

Euskera Gaxoa!!

        — Ozta, ozta «bixitzeko aña beste arnasik ez duan edozein gizakumeri, kemenik gabe, erori ez erori, alderoka dabillen une larrietan, gutxien gutxienaz gure esku errukitsua eskeñi oi diogu.

        Euskera gure izkuntza zarra atso eri bezela ezezik, zauriz odolustutzen dijoakigu. Eta, jakiña, onelakotan oi danez, bere zenbait semeek esku errukitsuaz gañera biotz maitatia eskeñi diote; beste batzuek, aien neurrian ezpada ere, itz goxo ta laztanak beintzat ez dizkiote uka.

        Itzak, itzak... opari erreza orixe!

        Caracas'eko Euzko etxea'k euskera aldez ekiteko asmo onak zituen aurten.

        Baña benetako laguntza bikaña eskeintzeko egokiera izan duen garaian, zer egin duela uste dezute...?

        Ez; ez dezagun ezer azaldu. Norbaitzuek par egingo luteke... Asmoak asmo ta itzak itz, uztarri bateko guzik!!

Caracas, 1950-V