|
— Euskera—
Aita Mitxelena berrizaleekin
Orixe
Bai, Irigarai iauna. Bai, Lafitte iauna. Berrizaleekin. Zuengandik ezer gutxi ikasi du, ta berrizaleengandik polikitxo ere bai. Guziak irakurri ditu. Etzaio iñori esan bear ez dezala irakurri Kardaberaz, mordollokeri aundiak ditulako. Ez eta oraingo berrizaleok ere, itz berri asko asmatu dutelako. Denetatik ikasten da zerbait. Norberak ikusi bear du zer itz mordollo ez erabilli, zer itz asma-berri ez erabilli. «Arantzazu» poema erritarra dala? Bai; baiña ba ditu erritar ez diran gauzak ere. Lenbizi, burubideari dagokionez, «in aedificationem Corporis Christi» edo Kristoren gorpuzgintza ori ez daki Irigarai'k zer dan, eta Lafitte'k ere ba'du teologiaren bearra, bereiziki S. Paulorena, ori buruan sartzeko.
Erria ez da irixten ortaraño. Goraxegokoak ere ez. Gero, euskera erritarra omen darabil, garbia, maisukeri gabe (sin pedantería). Ostiko ori guregana dator. Orobatsu omen dio Lafitte'k ere. Ez dakit euskeraz ala erderaz eman dun iritzi ori. Zabalkundea egiteko orrian españolez dago, ta onela dio: «evitando todo alarde de hacerse el sabio... no violenta el lenguaje... emplea palabras usuales, &, &». Ez dula bortxatzen edo biurritzen euskera. Ez ote? Itz asko xamarretan bai, bertsoak beartuazirik.. Erriaren itzak derabiltzala? Ez beti. Or dituzute eun itz baño geiago berrizaleen kutsua dutenak. Oietakorik bat bera ere ez duzute arkituko «Euskaldunak"' ean.
Eusko Gaztedi'ko eskolan ikasi ditun itz batzutatik asiko naiz:
Bakoitzan (bakoitzean ordez), iru aldiz gutxienik:
| 1. | 107-4 | | 27. « | 105-17 |
| 2. | 236-12 | | 28. « | 174-azk. lerr. |
| 3. | 245-5 | | 29. « | 232-8 |
| Goizan (goizean ordez): | | | 30. edeslari | 97-23 |
| 4. | 11-9 | | 31. aintza | 90-24 |
| 5. abestu | 5-5 | | 32. « | 168-24 |
| 6. opalmi | 13-6 | | 33. « | 179-7 |
| 7. | 159-14 | | 34. « | 175-25 |
| 8. Opalgai | 13-8 | | 35. « | 172-azk. lerr. |
| 9. opaltzalle | 160-8-10. 158-17 | | 36. « | 180-10 |
| 10. Nekaldu | 146-23 | | 37. « | 180-11 |
| 12. nekalkide | 158-10-13. 160-2 | | 38. « | 212-15 |
| 14. nekalkide | 160-2 | | 39. « | 214-3
| | 15. Opaldu | 159-8 | | 40. « | 214-4 |
| 16. » | 39-azken-lerroan | | 41. « | 229-9 |
| 17. « | 41-azk. lerr. | | 42. « | 235-9 |
| 18. » | 159-9 | | 43. « | 235-16 |
| 19. Opaltzalle | 160-8 | | 44. « | 235-24 |
Ba-ditu aditzan itz-ioku berriak ere. Azkue zanak neoflexismo esan oi zien.
| 20. dasagun | 140-19 | | 45. « | 235-16 |
| 21. digokio (igo) | 158-19 | | 46. « | 204-5 |
| 22. dabesa | 174-12 | | 47. « | 240-5 |
| 23. dabesagu | 246-8 | | 48. aintzatu | 177-9 |
| 24. edesti | 45-4 | | 49. aintzagarri | 180-10 |
| 25. « | 56-8 | | 50. jaurgo | 19-20 |
| 26. « | 97-4 | | 51. amesmen | 19-1 |
| 52. bidazti | 19-6 | | 91. oindi | 113-5 |
| 53. « | 15-6 | | 92. oindi | 159-4 |
| 54. « | 18-11 | | 93. done | 115-15 |
| 55. « | 22-azk.lerr | | 94. donetu | 167-5 |
| 56. « | 129-20 | | 95. Eros-mendi | 115-1 |
| 57. « | 151-5 | | 96. deunak | 120-9 |
| 58. « | 204-3 | | 97. edontzi | 130-22 |
| 59. arbide | (galtzara) 24-1 | | 98. berpizkunde | 141-azk. lerr |
| 60. « | 24-19 | | 99. jauretxe | 154-22 |
| 61. « | 19-3 | | 100. Amatza | 161-1 |
| 62. « | 55-19 | | 101. aurkeztu | 156-8 |
| 63. bidazti | 56-13 | | 102. ikurrin | 170-2 |
| 64. bidazti | 74-18 | | 103. geznari | 174-7 |
| 65. biozpe | 29-5 | | 104. abesbatza | 174-15 |
| 66. aldakuntza | 31-8 | | 105. abesbatza | 142-2 |
| 67. sort-oge | 31-4 | | 106. ereserki | 175-13 |
| 68. gurendu | 35-2 | | 107. ereserki | 79-13 |
| 69. gurentzen | 78-8 | | 108. ereserki | 107-1 |
| 70. guren | 108-15 | | 109. sendi | 180-15 |
| 71. olerki. | 47-5 | | 110. enderri | 180-20 |
| 72. idaz-lan | 19-25 | | 111. oztin | 183-13 |
| 73. idaz-lan | 21-19 | | 112. oztin | 221-10 |
| 74. abots. | 59-1 | | 113. erti | 192-9 |
| 75. abots. | 67-1 | | 114. abesti | 197-12 |
| 76. abots. | 123-1 | | 115. izkillu | 212-11 |
| 77. ñirñari | 60-24 | | 116. azke | 213-12 |
| 78. aldundi | 65-2 | | 117. margo | 219-4 |
| 79. askatasun | 70-2 | | 118. margo | 219-azk. lerr. |
| 80. askatasun | 10-16 | | 119. aberri | 240-26
| | 81. erki | 75-11 | | 120. guda | 33-azk. lerr. |
| 82. azku | 84-ask. lerr | | 121. guda | 75-3 |
| 83. nai dun antxe (Olabide) | 86-1 | | 122. abizen | 42-azk. lerr. |
| 84. aldezlari | 88-12 | | 123. olerkitxo | 47-5 |
| 85. neurgE | 90-9 | | 124. sendokuntza | 65-7 |
| 86. euskotar | 96-16 | | 125. esakun | 95-24 |
| 87. lekaidetza | 97-12 | | 126. euskotar | 96-16 |
| 88. deun | 102-13 | | 127. euskotar | 237-azk. lerr. |
| 89. antzalda | 106-6 | | 128. abenda | 168-17 |
| 90. gorpuzgintza | 108-azk. lerr. | | 129. gurtu | 224-15 |
Bakarren batzuk geiago izan ditezke nik galduak. Aski dira eun eta ogeita bederatzi oriek. Gogoan daukat are Lafitte iaunak Zaitegi iaunari egotzi ziona: zenbait aldiz -a muga-itz edo artikulua ixil uzten zula... Lizardi zanak eta Orixek bezala, ta ori kaskoinkeri zala. Aski garbi garbi erantzun nion erriko oiturarekin, eta Lamiña baten itzekin. Gaur beste zerbait datorkit burura. Gorriti'ko sakristau bat oso bertsolaria omen zan. Letaria kantatuz Santa Barbara galdorrera zoazela letaria bukaturik, apaizak onela kantatu omen zion: Apaiz. — Elosta'n ostoa berde! Sakrist. — Bai ala fede! Apaiz. — Iauna egizu euri. Sakrist. — Idor eta ateri. Aita Mitxelenarenean berrogeita iru olako atzeman ditut. Torizkizu:
| 1. soñu jotzen zuan | 9-14 |
| 2. zeru bera ari zan | 12-6. | Zeru bera, un mismo cielo; zerua bera, el cielo mismo. |
| 3. Erromesak bai adu txar | 20-13 |
| 4. Gaur gauerako ostatu | 23-13 |
| 5. Gaur gauerako ostatu | 24-3 |
| 6. pozak dezan leku | 33-6 |
| 7. Aizkorriren altzo | 35-16 |
| 8. euskal-kabi goxo (degu) | 35-17 |
| 9. ezin aztu zure irribarre | 36-1 |
| 10. anpatu arte euskal maitasarre | 36-2 |
| 11. iguzu larre beartuentzat | 53-10 |
| 12. zure errukiaren euri | 53-11 | A. Mitxelenak sakristauari ikasi ote dio? |
| 13. aterpe eman arte | 54-azk. lerr. |
| 14. zeru berbera dala | 55-3... | Zeru berbera; ez beste zeru bat; zerua berbera; ez beste ezer. |
| 15. norabait erromes | 55-19 |
| 16. nora zoaz, Euskalerri | 56-4 |
| 17. zeru berbera | 60-24 |
| 18. amesten genuen sari | 61-14 |
| 19. (eman) beren errien opari | 61-16 |
| 20. izan dezadan ostatu | 62-18 |
| 21. izan dezazun ostatu | 62-20 |
| 22. bidegintz onek urrea | 73-22 |
| 23. animak gora du lege | 74-7 |
| 24. danok daukagu ostatu | 77-10 |
| 25. izango du bere irudi | 86-4 |
| 26. su zeriola | 97-21 |
| 27. gure kalbario santu | 114-azk. lerr. |
| 28. izango dute ostatu | 115-4 bi aldiz |
| 29. euskal kalbario santu | 115. 12 |
| 30. antxe degu.. euskal kalbario | 119-4 |
| 31. egin det promes | 124-6 |
| 32. artu pekatuen damu | 125-9 |
| 33. Atoz, Gurutze santu | 127-14 |
| 34. gaur gauerako ostatu | 132-13 |
| 35. ez det damu erromeri | 133-17 |
| 36. gabon, pake ta osasun. | 142-6 |
| 37. Jesus Pillareko | 142-21 |
| 38. nere Erri santu izango | 166-27 |
| 39. Egunon, erromes | 173-14 |
| 40. an doa denen sendagille | 204-18 |
| 41. hai eldu ere mirari | 223-13 |
| 42. itxas denen lege | 240-12 |
| 43. entzun, euskal fede | 240-21 |
Egia au da, ta ez zuek diozutena.
|
