L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Literatur Aldizkarien Gordailua
                   - Euzko-Gogoa aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Euzko Gogoa (III. urtea. 1952 gko
Epaila-Yorraila. 3-4 garren zenbakiak) —Hurrengo artikulua




 

 

—Elerti—

 

Arrozpide'tarr Jon il yaku

(Goyan bego)

 

Abandotarrak

 

Bizkai'ko Busturia'n jayua, Bizkai'ko Muxika'n urte askotan osagillia ixanik, Bizkai'ko Gernikan il da, larogetabi urte ebazala, bizkaitar zindo ta euzkotar agurrgarrija zan Arrozpide'tar Jon. Osagillia lez, erritar guztijak maite eben, ez bakarrik osagille ona zalako, euzkeldunen aizkidia zalako baño. Arrozpide jauna euzkeldun jatorra zan eta beti euzkeraz egiten eban. Baña ez edozetariko euzkelduna zan, euzkeldun jakintsuba baño. Izlari berotsuba zan eta izkintzokijetan itzegiten ebanian entzule guztijak piztuten ebazan eta oso txalotuba ixaten zan.

        Aldi aretan euzkel-izlari ta oleskari errimiak ziran eta errijetako batzarretan Arrozpide jauna, Errenteria'tar Gorgoni, Ibinagabeitia'tar Gal eta Enbeita'tar Kepa'k euzkeraz egiten eben Jel-azija ereiten eta zabalgunde aundija egin eben. Euzkeldun guztijak maitatubak ziran.

        Baña Arrozpide'tar Jon etzan euzkel-izlari bakarrik; euzkel-olerkari sutsuba be ixan zan. Olerki asko euzkeraz egin ebazan, baña nik geyen gomutetan dodana da «Euzkotarrak euzkotarrakin», bere aizkide Zabala'tar Aingeru'ri opalduba, bere eztegubaren egunian.

        Orrez ganera be, antzerkigilli gorengua ixan zan. Euzkel-antzerki-sariketa baten lenengo sarija atara eban «Meza osteko jaya» eritson bere antzerki batekin. Antzerki ori batzoki batzubetan antzeztu zan eta oso txalokatuba ixan zan.

        Beraz, Arrozpide jauna oso euzkeltzalia zan aberrtzalia zalako. Benetako jeltzalia zan, Arana-Goiri'ren aizkide ta jarraitzallia.

        Len Euzko-erri ederra, oingo euzkeltzaliak eztabe gomutauko, baña Arrozpide'ren aizkidiak ondo gomutetan dogu. Aldi aretan, 1929'garren urtia zala, Enbeita'tar Kepa oso gexorik eguan, iñok ezekijala, berak ezebalako esaten. Baña Arrozpide'k ondo ekijan eta orduban guri «Euzkeltzale-Bazkuna»koai idazki bat zuzendu euskun esainaz Enbeita il-zorijan eguala, antziñeko eztarri-idorrberija edo gaitzepela eukalako. Eta Enbeita'ren eztarri ederr-bikaña gordetzeko ta osatzeko, biarrezko-biarrezkua zala bere ogibidetik aldendu-erazotia ta atsedendu-erazotia. Enbeita otzaragillia zan eta ezuak kalte aundija egiten eutson. Berialaxe, Arrozpide'ren deyari erantzunik, «Euzkadi» egunerokuak eta «Euzkerea» aldizkingijak arrpide bana idegi eben. Euzkadi'ko erri guztijetatik txindi ugarija etorrten asi zan, eta onelan Enbeita'k bere ogibidia laga al-ixan eban. Eta Enbeita osatu zan eta abestuten jarraitu zan uririk-uri ta baserririk baserri. Ordutik Muxika'ko «urretxindorra» esaten geutson.

        Enbeita eskarrona zan-ezkero, orduban olerrki ederr-eder bat idatzi eban guztijoi eskarrak emonaz. Olerki a «Ongillei eskarrak» eritxon.

        Guzti ori Arrozpideeki zorr-dautsagu. Baña geyago ondiño be zorrdautsagu, Arrozpide ixan zalako Enbeita'ren zuzendarija ta irakaslarija: euzkeraz, jeltzaletasunez eta olerkiz be, Arrozpide'k eratu eban Enbeita, bere onu zinduakaz. Arrozpide irakasle ona ixan zan, baña Enbeita ikasle obia, berez eukalako bijotzeko zintzotasuna ta adimeneko argija ta zurrtasuna.

        Len esan dodan lez, erritar guztijok Arrozpide maite eben, eta orregatik, Primo de Rivera dictadoria jausi zardan, Muxika'n omen aundi-maitekorra egin eutsaen.

        Orain Arrozpide'tar Jon il yaku ta negarrez gagoz

        «Otoi bat eta gero arrte».

 

* * *

 

        Eta orain, gomutakiz eta opez, ona emen aitatu dodazan olerki bijak:

 

(Arrozpide'rena)

 

                Euzkotarrak euzkotarrakin

 

                       Askor, altsu ta baria zuan

                Eta orain dok estuta dagon

                Gexoki, makal, mukerra;

                Eta jakiñik, ain ondo

                zein dan Erri zar onen zusterra

                Eztayogun geuk emon indarrik

                Arrtunik bide okerra.

 

                       Bai, neure lagun, euzkotar ona

                Eta bizkaitar zindua,

                Bidaldu eustan idazkitxuba

                Zuan aizkide zintzua

                Pozez beterik iztekua ta

                Pozarren yaukat gogua,

                Ba, erein-ezik euzko-azija

                ¡Kitu geure erri gaxua!

 

                       Orrexegaitik euzkel-erritar

                Seme zintzo ta zolijak

                Egundo etxok laketu-biar

                Galtzia beren errijak.

                Beroren ele, abendea ta

                Ekandu deun on guztijok

                Orren irauna debekau-ezik

                Jaun-Goikua'ren Lagijak.

 

                       Ara, ba, zelan mutil-zar baño

                Obe dan ixan senarra,

                Neskatillentzat itxi-bagarik

                Iñoiz aulako sen txarra:

                Ezkondu-guraz ta nogaz ez-ta

                Arrotzaz egin-biarra

                Edo neska-zar ixan itxirik

                Ama ixateko eskarra.

 

                       Ara zegaitik ilten dagon, ba,

                Gure abenda maitia,

                Beren agua jarri dok ija

                Euzkera'rentzat mikia,

                Eta barrdiña danian gero

                Gure ta euren elia,,

                ¡Agur, euzkotar abenda zarra,

                Orban bat bere bagia.

 

                 («La Patria» - 1902-epalla-23)

 

 

 

(Enbeita'rena)

 

                Ongillei eskarra

 

                Maitasunezko

                Itz berezijak

                Txindor gaxuak

                Nai-ditu,

                Ongillei neurriz

                Eskarrtuteko:

                Ezin dauz, baña,

                Aurrkitu.

 

                Billa ta billa

                Dabillalarik,

                Entzun dau Goi'ko

                Abotsa.

                «Itz berezirik

                Eztozu biar:

                Onena dozu

                Bijotza».

 

                «Zeure bijotzoi

                Betor goirantza

                Egazkadatxu batian,

                Urtzi'k eskarrez

                Jantzi dayantzat

                Josu'ren Bijotz

                Maitian».

 

                «Algustidunai

                Dopatsozula

                Bijotz orixe

                Osuan,

                Ordez ongillok

                Jarri daizuzan

                Zorun-bixitza

                Gozuan».

 

                Or yuatzu, ba,

                Zeuria da-ta,

                Or nire bijotz Osua.

                Ixan dayentzat

                Zorijon oso

                Gozua.

 

                («Euzkerea» - 1929-dagonilla-15)

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.