—Elerti—

Alzateko jauna

Pio Baroja

euskaratzailea:

Iturrioz'tar A.

Baroja'netik

Iturrioz'tar A.'k itzulia.

(XV'gn Atala)

Senargaiak

        Arbelaiz.— Bururatu zait lengo egunen esan zidazuna ta billatu ditut zenbait senargai, zure alabarentzat, kistar ez diranen artean.

        Jaun.— Nortzuk ote erok?

        Arbelaiz.— Aurkeztuko dizkizut.

        Jaun.— Itzegin al diezu?

        Arbelaiz.— Bai.

        Jaun.— Ekar ezazkidazu bada, nai baldin ba-duzu beintzat, ezagu ditzadan. Itzegingo diet eta aterako ere dut dagokan iritzia.

        Arbelaiz.— Bereala nator erokaz.

(Irten du Arbelaiz'ek eta belaxe dator txabux beltzez jantziriko gazte, erkin, ubel batekin.)

        Arbelaiz.— Emen duzu Zacarias Pimienta, Tudela'ko semarrá.

        Zacarias.— Arbelaiz zure adiskideari baitiot entzun alaba ezkongaia duzula. Txindi-etxe-jabea naiz Tudela'n, irabazi oparoak damaizkidana. Ainbat etxe ere eros izan ditut uri artan eta bai joriei, bai txiroai, malleguz damaiet txindia, illeroko eun berrogeitamarreko mozkin apalez. Aberatsa ba'zera, Arbelaiz zure adiskideak dion gisa, esaidazu zenbat damaiozun alabari txinditan, ezkon-zaritzat eta, ongi ba'dagokit, ezkonduko naiz beraz..

        Jaun.— Pimienta adiskide ori, zer nai duzu! ez ditut begiko ez judarrak, ez piper-autsak.

        Zacarias.— Ezin ulertu gaituzute israeldarrak. Gurea baiño enda beitiagokoak zerate.

        Jaun.— Txit gera bai beitiar, zuen beititik izatekotan.

        Zacarias.— Basakar antzeko zerat.

        Jaun.— Ongi! Ongi! Zoaz ludia pozointzen zure odainbide ta salosketari ziztrinkeriez.

        Zacarias.— Egazti txarrek jango al zaitue, madarikatu ori: gal dezazula begietako argia, erori zaitzala lurrera ta zure soiña kixkaldu bedi bertan.

        Jaun.— Ostikada bat emateko nago israeldar jator oni.

        Arbelaiz.— Ezazu egin alakorik, gaitzeko diruketen bat ordain bearko zenioke ori dala-ta.

        Jaun.— Doala orduan emetik.

        Arbelaiz.— Beste senargai bat ekarriko dizut.

(Or dator Arbelaiz, Astirik galtzeke, Turquia'r bateaz.)

        Jaun.— Turkiarra!

        Arbelaiz.— Turkoa baiño ez. Solimán Mustafá!

        Solimán.— Jainkoak dagizula, jauna, leoiaren indarra ta sugearen zuurtasuna.

        Jaun.— Urtzi Thor'ek zuri arranoaren egaia ta barearen astia.

        Solimán.— Zure biotza izan bedi loraldian dagoneko arrosa-landarea.

        Jaun.— Eskerrikasko.

        Solimán.— Alaba duzula eskontzako zorian esan didate, ta zuk eztaukazula kistar-zakur oiek lako kezkarik ezkontza arazoan. Ala izatera, ta ustekidako ba'nazu, emaidazu alaba: berakin ezkonduz-gero baitut eramango ene emaztegira. ta antxen, beste emazteekin batian emango du bizi atsedenezko ta doatsua.

        Jaun.— Soliman zintzo ori, sumatzen dut ez litzakeala zugaz doatsu izango Ederra. Gure neskak bakarrik nai dute izan erregin senarraren biotzean; uste dut gañera, oi Solimán!, zure izen utsa eden iduriko litzakiokela ene alabari.

        Soliman.— Orrela, ez nazu on?

        Jaun.— Etzaitut on.

(Haroldo viking'akin dator Arbelaiz; gudari jantziz dugu Haroldo, ikur ziñezgeez.)

        Haroldo.— Aurtzarotik atergabe gudakatu izan naiz eta ekus ere dut ene astamakilla lurriña dariola, gorri odolez. Nire esku auekaz baititut eraillak etsai eunkak: kaskezurrez egiñiko edontzietan edan izan dut garagardo beltza ta abestu gero Ragnarus Lodbrok Escandinavia'ko bakaldunaren ereserkia:

                «Bibemus cerevisiam brevi

                Ex concavi poculis

                In praestantis Odini domicilio»

        Ene oiua da: Thor, laguntza! Ez diot iñori men egiten: ez dut nior begirapentzen. Zaldiz ibili iauzkatu ta igari egiten ba-dakitzut. Altxorrez beterik dut ene ontzi itxaslapurra. Nik deten nairik joraiñena, gudaldi miñaren abarrotsean iltzea baita; berriz Odin'ek dei dagidanean bere jauregira, ezpaiñetan irriparra dudala joan natzakio. Gudaria balba'zera ta zure alaba bioztuna, emaidazu bera.

        Jaun.— Ni ez naiz zu lako basatia, viking ori, nere alaba ere ez; kaskezurrean edate orrek ez nau kartsuten; gudari ankerra zera zu, ni baserritar jatorra naiz; ezin ulertu gaitezke.

        Arbelaiz.— Ez duzu billatzen zuaitzik nondik urkatu, Jaun. Ekus dezagun ea senargai berri au eder zaitzun. Emen duzu Manix lapurdiarra.

        Manix.— Ene gurasoek leiaz dabilzkit neska etxe-jabe ta itsusi batekin ezkondu nadin, aberatsa baitalako bera, baiña orretzaz ez naute irizkide. Ikusi dut zure alaba ta bai izan zaitala eder. Nai al didazu utzi mintz dezaiodan?

        Jaun.— Zergatik ez?

        Manix.— Suraide'koa naiz, bertan ditut baserri eder, larre aundi, arto sail eta beiak ugari...

        Jaun.— Suraide'koa zera ordun, bertako lagunek tipula-saltxa jale ospea duten erri ortakoa?

        Manix.— Ezazu sinistu besteek baiño tipula-jaleagoak geranik.

        Jaun.— Eta ba'ziñate, berdin. Bai, Manix, eder litzaidake nere neska ezkondu zugaz eta ba'lijoa bizi izaten zure bazter ortara, orren maitekor ta begikoa. Euskaldunak zerate zuek, gu geran bezela; bakarrik gu gaztelarren buruzutkeri ta arrokeriz kutsututa gaudela, ta zuek, frantzitarren akalkeriz. Ene alaba ta zu irizkide baldin ba'zerate, izango duzue nigandiko baia.

        Arbelaiz.— Oraindik beste senargai bat peitzen zaigu, Jaun.

        Jaun.— Betor bada.

        Arbelaiz.— Emen duzu.

        Anselmus.— Anselmus gaztelarra naiz ni, ta natorkizu esatera, emen dabilzkizun eztabaidak alaba ezkontzeko arazoan, zearo dituzula alper.

        Jaun.— Nola? Nire gauzetan muturra sartzea nai al duzu?

        Anselmus.— Ez dira soillik zureak arlo auek, ezpada ze zure alabarenak ere, ta ori bera gaitik ditut ene ardurako.

        Jaun.— Au larrulodia!

        Anselmus.— Baititeke, Jaun, desaizun maketo bat naizela, arroputz bat; izan dikena da zuk sinistea txiro, alperrez beterikako eskualdekoa naizela, bakaldungaien andiusteak dituztenak eskaleak baizik ez izanarren; alare ni Anselmus gaztelarra naiz, ta Anselmus gaztelarra baita zure alabaren obetsia, ta zuk nai izan edo ez, baitet neretuko bera.

        Jaun.— Burgoikeri aunitzez itzegiten duzu.

        Anselmus.— Ez, baitinez mintza dagit.

        Jaun.— Orren eskier zaude bera dala-ta?

        Anselmus.— Bai. Amaigabeko maitasuna zineginda dugu, ta ezta izango iñondik iñorako gu banatuko gaitun indar gizatiarrik.

        Jaun.— Ongi. Ongi da. Zein sutusak diraden gaztelar auek. Bada orrela izanik ez diñot deusik aitzi: ezkondu ta izan zaitezte doatsu. Zer arrayo! Beñere ez dut egingo nai detenik.

Bien bitartekoa

Abotsbatza

        Urtzi Thor, Urtzi Thor gogorra, begi-biur, bizar-gorria, igo Larrun-mendira ta España aldeko lurralde zokomokosuat betetsiten ditu, gallur zorrotzak, aran ezatsu epelak, mendi-tontorren egal orlegiak. Nora al zoaz, Urtzi Thor? Zergatik urruntzen al zera?

Urtzi Thor

        Agur! Agur, Auñamendi Itxasandi-urbil ok! Mendi legun eta argiok! Aran orlegi ta epelok! Baserri irribera ta ozenok! Agur, antziñako euskaldun buruzut eta jostariok, aurpegi zorrotzaz! Agur, neska alai ta dantzariok! Ba-noa ene lekaro izotztuetara itzulten. Agur! Agur!