|
—Itz-Lauz—
Euskera
(iarraipena)
O. ta O.
119.— Nortzuekikoak (Personales)
| | 1'go eineko | 2'gn. eineko | 3'gn.eineko |
| Bakarrarena: | ni | i, zu | a, aura |
| Zenbaitena: | gu | zuek | aiek, aurek |
OARKIZUN. Irugarren eineko norkia adierazteko euskerak izenorderik ez du. Utsune au betetzeko, tokiko izenordea darabilagu. Bizkaitarren a, aek aski dugu irugarren nordana izen ordez erabilteko. Bein edo bein a, aek erabilteak esaera ilunduko ba'lu, aura erabili diteke bereizi-bearrez. Irugarren einean aren, aien esan oi dugu, ta ez auren. Bizkaitarren euren, beuren'dik dator. Orio'n oraindik beuden, euden.
120.— Ona emen nortzuekiko izenordeen mailak:
Izan'en: ni, nik i, ik zu, zuk a, ak gu, guk zuek aiek
Iatorriaren: (1) nire ire zure aren gure zuen aien
Nori-gald: niri iri zuri ari guri zueri aieri
Norentzat: niretzat ire- zure- aren- gure- zuen- aientzat
Norekiko: nirekiko ire- zure- are- gure- zue- aiekiko
Edun'en: ni i zu a gu zuek aiek
Elkargana: niregana ire- zure- aren- gure- zuen- aiengana
Aldegiteko: -gandik ire- zure- aren- gure- zuen- aiengandik
Egoneko: neregan ire- zure- aren- gure- zuen- aiengan
Norberagan: nigan igan zugan argan gugan zuengan aiengan (1)
Noraiño: niganaiño ire- zure- aren- gure- zuen- aienganaiño
Nortazko: nitaz itaz zutaz artaz gutaz zuetaz aietaz
Lagungin: nerekin ire- zure- are- gure- zue- aiekin. Nigaz &.
Zergatiko: nere- ire- zure- aren-gure- zuen- aiengatik
(1) Ene galduxe da. Ai ene! Ai nere!
OARKIZUN. Irugarren einean aren aien eta bere, beuren noiz erabili? — Aditz-iabe edo sujetoari dagokiola beure, beuren; bestela aren, aien. Adibidez; Peru'k (aditz-iabea) beure alaba eskeiñi dit emaztetako; nik (aditz-iabea) ez dutala aren alaba-bearrik esan diot. Latiñezko «eius» aren; «suus» bere.
121.— Tokiko izenordeak (demostrativos o de lugar):
| Bakarrarena: | au | ori | a |
| zenbaitena: | auek, ok | oriek | aiek |
122.— Tokiko izenordeen mailak.
au, aunek (onek; ori, orrek; a, arek, ark; auek(ok); oriek (oiek); aiek
aunen (onen); orren; aren; auen; orien; aien
auni, (oni); orri; ari; aueri, oieri; aieri
onentzot, orrentzat aren-auen- oien aientzat
onekiko, orrekiko; are- aue- oie- aiekiko au, ori, a, auek, oriek, aiek
| onara orrara ara | auetara orietara aietara |
| onarantz orra- ar- | auetar- orietar- aietarantz |
| onenganantz orren- | aren- auen- orien- |
| aienganantz onengana orren- | aren- auen- oriengana |
| aiengana ontatik or- ar- | aue- orie- aietatik |
| onengandik orren- aren- | auen- orien- aiengandik |
| ontan or- ar- | aue- orie- aietan |
| onengan (1) orren- aren- | auen- orien aiengan |
| ontara or- ar- | aue- orie aie- |
| ontaraiño orta- arta- | aueta- orieta- aietaraiño |
| onenganaigo orren aren- | auen- orien- aienganaiño |
| ontaz or- ar- | aue- orie- aietaz |
| onekin (2) orre- are- | aue- orie- aiekin |
| onengatik (3) orren- aren- | auen- orien- aiengatik |
(1) Augan, origan eta abar ez dira erabilten; baita nigan eta neregan, zugan eta zuregan bana dirudite: nigan: dentro de mi; neregan en mi poder.
(2) Onegaz, orregaz, agaz, &, Bizkaian
(3) Augatik, origatik, argatik erabili oi ditugu. Bizkaian -gaitik. Ontan, ontatik, ortan, ortatik, ontaz; geienik; baiña bai onetan, orretan, &.
123.— NORTZUEKIKO IZENORDE INDARTUAK.
Nerau (nihaur) zerau (zukaur) erau (ihaur) berau; beura gerau (guhaur) geurok, zeurok (zerok) berok; beurak
OARKIZUN. Irugarren mailean ez beren (guk bezala), ez eren (Bergaran eta bezala), ez euren (Bizkaian bezala); beuren
Bera «lo mismo» esateko artuko dugu. Ber aintzinetik eman bear genuke Xubero'n bezala: ber etxean, ez, etxe berean «nongo etxean» galdegiten baitugu, eta «zer etxetan».
124.— Ona emen izenorde indartu auen rnailak
| NERAU | ZERAU, ERAU | BEURA (ua bera) |
| nerauenen (neronen) | zeraunen (zeronen) | beuraren (beraren)(1) |
| | | zerorren erorren |
| geuron, (Geronen) | zeuron (zeuroen) | beuron, beuroien |
| neroni | zeroni, zerorri, erorri | beurorri (orri berorri) |
| geurori | zeurori | beureri (beraieri) |
| neronentzat | zerorren-, erorrentzat | beurorrentzat |
| geurontzat | zeurontzat | beurentzat |
| neronekiko | zerorre-, erorre- | beurarekiko |
| geronekiko, gero- | zeuro- | beurekiko |
| neronengana | zerorren-, erorren- | beurarengana |
| geurongana | zeurongana | beurongana |
| neronengandik | zeroren-, erorren- | beurorrengandik |
| geurongandik | zeurongandik | beurongandik |
| neronengan | zerorrengan, erorren- | beurarengan gan |
| geurongan | zeurongan | beurengan |
| neronenganaiño | zerorren-, erorren | beurarenganaiño |
| geuronganaiño | zeuron- | beurenganaiño |
| neronez | zeurorrez, zerorrez | beurorrez |
| geuronez | zeuronez | beurenez |
| neuronetaz | zeurorretaz, erorretaz | berorretaz |
| geurotaz | zeurotaz | beuretaz |
| neronengatik | zerorren- erorren- | beurarengatik |
| geurongatik | zeurongatik | beurengatik |
(1) Bere ta beraren ez dira dat: «Beraren amak esan dezala aur orrek aita nor duen» (Pelo Joxepe. Kopia guziak berak atera zitun eta bere zitun; baiña berarena (el de su uso) au zan.
125.— TOKIKO IZENORDE INDARTUAK.
| Berau | beroni | bera, beura, (ua bera) |
| berauek | beroriek | beraiek (aiek berak) |
| auxe | orixe | axe |
| auetxek | oietxek | aietxek |
126.— OARKIZUN. Auen mailak aurrekoen antzera dira. Adibidez:
| Beraunen (beronen) | berorren | beraren e. a. |
| beroni | berorri | berari e.a. |
| beronekiko | berorrekiko | berarekiko e.a. |
| onetxeri (onixe) | orretxeri (orrixe) | aretxeri (arixe) |
| a.. auetxeri (auerixe) | oietxeri (oierixe) | aietxeri (aierixe) e.a. |
127.— Norberaganako izenordea (pronombre reflexivo). Euskerak ez du. Buru'rekin adierazten dugu. Adib.: Iudak beure burua gargailez ito zun.
128.— Izenorde mugatu gabeak.
| Nola eratu oi ditugu? | -bait-ekin. Adib: norbait, zerbait |
| | edo-rekin. Adib: edonor, edozer, edozein |
| | -nai-rek in. Adib: nornai, zernai |
Norbait etorri da ta zerbait ekarri du. Edonor sar diteke an eta edozer ostu dezake. Ez da ori nornai ta ba-dakar zernai.
OARKIZUN. Iñor (nehor, zenbait aldiz aitortzeko da; geienez ukatzeko. Adib: iñor ba'letor; iñor ez da etorri.
129.— Galdegiteko izenordeak.
| nor? | zer? | zein? | zenbat? | zertako? | zergatik? | | |
| nortzu? | zertzu? | zeintzu? | non? | nola? | nondik? | nora? | noraiño? |
Adibidez: Nor etorri da? zein egunetan? zer ekarri du? zenbat Iainko dira? zertako ibili orrela? zergatik esan duzu ori?
OARKIZUN. Nortzuk, zertzuk, zeintzuk galdu egin ditugu, Bizkaian ezik. Oien ordez Naparroan tokika nor-ta? zein-ta?
130.— Nortzuekiko ta tokiko izenordeak ere galdegiteko on ditezke.
131.— Izenorde auen mailak, agiz, tartean gibel-aldaska -bait ezarriz egin oi ditugu: bakanago bestera. Adibidez: noribait (norbaiti) eman; nondipait (non-baitik) ekarri; norinai (nornairi) esan.
(iarraitzeko)
| 
