—solasean—

Gaztelu

        Juan Ignazio Goikoetxea "Gaztelu" (P. Juan Bautista Gaztelu, O.M.C., secularizado), Gipuzkoako Gaztelu herrian jaioa. Yakintza, Zeruko-Argia, Egan, Euzko-Deia, Euzko-Gogoa eta Olerti aldizkarietan kolaboratzaile. Askotan saritua: Buenos Aires (1948, itzulpenak), Olerti (1961, poesia), Ciudad de Irun (1970 eta 1971, poesia). Ituzltzaile saiatua, batez ere "Musika Ixilla" (1963) liburuan Fray Luis de Leon eta S. Juan de la Cruz-en poemak euskaratuz. Kultura-literatura lanean Auñamendi argitaletxean urte asko emana.

        Hirurogeitamabi urte, berak dioenez batzuk gehiago ematen diote baina ez da egia, koketismoak bultzatzen du protestatzera gazteago dirudiela esaten diogunean. Zimur sakonak ditu, bai, mahaiko lanpararen argipean denbora asko egonaren seinalea erakusten duten begietan. Urteetan zehar pilaturik geratu zaizkion liburuak irakurtzeko profitatzen du erretiroa eta Barojerekin ari da orain.

        Kultura ezak edo izateak zahartzaroa nola determina dezakeen froga da Gaztelu, bere bizitza moldeak —bakardade kutsu hori izan ezik— inbidiaren antzeko zerbait sortzen baitu: goizean berandu xamar jeiki, hamarrak inguru —"zergatik berandu arte egoten naiz irakurtzen, ordubiak arte askotan"— garbiketa pixkat egin, periodikoa irakurri, gero bazkaltzera joan, bazkaldu eta kafetegi batean sartu, eta kafetxoa hartu bitartean, farias bat errez El Pais edo irakurri, gero rebistaren bat, Pott Tropikala eta zuen Oh Euzkadi! hoiek noiz aterako diren beti zai nago. Iraungo al dute?

        — Bai.

        — Bai, bai?

        — Bai oso kondizionatu bat. Nahiago baduzu.

        — ...

        — Zuk Euskal literaturaren inguruan pertsonaia ia denak ezagutu dituzu ez? Zeintzu izango lirateke, idatziz eta personalki, gehien gustatu zaizkizunak.

        — Noizkoak? Literatura osoan?

        — Zuk ezagutu dituzunak.

        — Nik ezagutu ditudanak? Nik asko ezagutu nuen Orixe esate baterako, azkeneko aldian batez ere, astero joaten nintzan bera ikustera, eta han aritzen ginan hizketan eta. Badakizue, pertsona bezela bakartiarra zela eta, nola esaten da, oso berekoia eta.

        — Antipatikoa?

        — Ez, ez, antipatikoa etzan, lagun bezela oso atsegina zan, baina baitakorra, bere baitan bilduta bizi zan gizona. Gero, gauza modernoak ez zitzaizkion gustatzen, oso integrista zan, espiritu itxia, estua alde hortatik. Orain, literato bezela, neri ona iduritzen zait. Gaiak eta hori, beste gauza bat da, beti erligiosoa, orain gustatzen ez bada ere. Baina, bestela, literato bezela oso ona zela iduritzen zait, euskera ondo menderatzen zun eta.

        — Nik entzuna dut garai hortako literarioak eta intelektualak, euskalzaleak ere, bere artean erderaz hitzegiten zutela.

        — Bueno, hori betiko aitzakia da, aitzakia edo akatsa askoren artean. Nik Orixerekin euskeraz hitzegiten nuen, baina errex xamar pasatzen zan erderara. Baina ez etzekielako. Hortaz esan zuen zerbait Arestik; uste dut, Aresti zela, edo Txillardegi, bai Txillardegi, berarekin hitzegitera joan eta erderara pasatzen zitzaiola. Baina baliteke orduan Txillardegik euskeraz ondo ez jakitea, gauzak errexago esateko edo. Ez, bazun halako joera bat, nik eztakit zergatik, ez euskaraz etzekielako, edozein gaiz errex hitzegiten zuen.

        — Esaten dutenez, Orixek ta Lizardik gai teknikoetaz eta, erdaraz hitzegiten omen zuten.

        — Ez da harritzekoa. Lizardik ere erdaraz idatzi zitun gauza asko. Orixek, EL DIAn, artikulu gehienak erdaraz egin zitun, hitzaurrea ez, jakina, hitzaurrea euskaraz egin zion. Baina, hori zabaldu xamarra egon dela uste dut gure artean, zabaldu xamarra.

        — Eta Lizardiz aparte, ze pertsonaje literario edo.

        — Nik Aresti... zein esango dizut nik. Ez dut hartu-eman handirik izan, ezta? Batez ere, hori, belaunaldikoen arteko hauzia da. Aztertu beharko litzake pixkat, eta gauzak behar bezela jarri. Osea, izan da mozketa bat edo etenaldi bat belaunaldi gaztekoen eta zaharrekoen artean. Eta horrekin pixkat zapuztu egin ginan alkarren artean, eta bakoitza bere aldetik ibili gara. Hori kaltegarri oso izan zan gure kulturarentzat, belaunaldikoen eten hori.

        — Zu zeu, bi belaunaldien artean sentitzen al zara?

        — Ez, esan nahi det joera berria pentsamolde aldetik eta etorri da, iraultza handia etorri da gure Euskalerrian. Jende gaztea zan Arestiren inguruan eta Arantzazuko Jakinen inguruan bildu ziren lagunak. Eta ordun zaharren kontra izugarrizko zera, jakina, mogimendu horrekin zahar asko zapuztu edo mindu ziran. Eta hortik etorri zan bereizketa bori. Oso kaltegarri izan zan. Eta orain ikusten da etzala hain zorrotza eten hori. Iduritzen zait oraingo gazteak beste jokaera batekin datozela. Neri etortzen zaizkit gazteak, eta ni pozik, enfin, nahiago det gazteekin hitzegin zaharrekin baino. Eta nik uste det hori arintzen joan dela.

        — Zuk baduzu progresista imajen bat edo euskaltzaleen artean.

        — Egia da, ni beti ezker aldekoa izan naiz eta progresista esaten dena, aspalditik, beti izan dut joera hori.

        — Zertan mamitzen da progresismo hori eta zer koste izan du zuretzat. Non espresatu duzu progresismoa.

        — Progresismo hori? Eske hain gutxi idatzi det nik, bueno, poesi batzuk idatzi ditut, eta hortan uste dut ikusten dala, enfin, Irunen saritu zizkidaten olerkietan uste det ikusten dala irikiera hori, ez nik nahi nuen bezala baina. Bai.

        — Zergatik.

        — Beti gaztetako hezierak joera berezi bat ematen du. Osea, esan nahi det, nik estilo aldetik eta, beste molde bat eman nahi nion nere bertsolaritzari, baina, ezin det, askotan ezin det, beti lotu samarra nago aspaldiko heziera edo hezkuntzakin.

        — Hizkuntza prolema?

        — Ez. Bueno, baita, baliteke, baino esan nahi dut pentsamolde aldetik edo espresio aldetik.

        — Forma aldetik badago hauste klaro bat.

        — Bai, bai. Horregatik esaten det bertso batean zikinetara bota nuela nere lira. Horrekin hasi nintzan (je, je, je), bueno ez liragatik, baizik, liran idatzita zeudelako, Fray Luisen eta San Juan de la Cruzenak. Ordun izan nun asmo bat. Argentinatik etorri nintzanean atera nitun itzulpen batzuk, Fray Luisenak, Olertin, uste det, eta Orixek esan zidan, Gaztelu zergatik ez dituzu sail batean egiten, eta nik hitzaurrea egingo dizut eta liburuan bota behar dituzu. Nik asmoa neukan galeria bat edo egitea, kanpoko olerkari onenekin egin nahi nun sail bat, eta hasi nintzan Fray Luis de Leon eta S. Juan de la Cruzekin, gero frantzesen batzuk hartzeko asmoz. Baina lehenengo hortan gelditu zan, gero beste lanetan hasi nintzan eta. Nik uste nun praile eta apaizen artean lan horrek izango zula harrera ona, baina ordun konbentzitu nintzan praile eta apaizak oso atzeratuak zeudela, etzutela ezer irakurtzen.

        — (Je, je, je). Bai, Musika Ixillaren sarreran adierazten duzu asmo hori, galeriarena, alegia, itzulpenaren justifikazioa eta.

        — Ah, bai, baliteke, ahaztua daukat. Bai, besteak, Zaitegi eta Ibinagabeitia, hasiak ziran grekoen eta latinen obrak itzultzen eta inglesetik ere bai, Shakeaspearenak eta. Eta ni hortan hasi nintzan.

        — Eta zure eguneroko bizitzan personalki nola sentitzen duzu progresista izatea euskal moduan. Izan duzu prolemarik horrekin?

        — Bueno, ni beti izandu naiz gaztetatik oso irekia ideia aldetik ezta? Oso itxia bilatzen nun frailen artean, eta apaizen artean, giroa. Gogoratzen naiz lagun bat nerea horregatik bidaldu zuten kolegiotik. Ni beti ibiltzen nintzan debekatuak zeuden liburuak bilatzen kolegioan.

        — Noiz eta nun egin zenituen estudioak.

        — Hemeretzian Altsasura joan nintzen, han bost urte; gero nobiziadora urte bat, Zangozan, eta handik, Hondarribira filosofia ikastera, hirugarrena Lizarran eta handik Iruñera. Errepublika garaian 29an eta 33an bukatu nuen karrera. Gero Aragoi aldera, nola da? Ijarrera; orduan eman ziguten titulua predikatzeko eta konfesatzeko.

        Edozein mortalek bezala soldaduzka egira beharra eta sorteoan Afrika tokatu. Bainan nagusiei ez zitzaien leku egokia iruditu praile gazte eta, ziur asko, guapo batentzat eta beste aukera egin zuten, misioetara bidaltzekoa. Eta misio leku bezala Filipinaseko ugarte galdu bat. Gazteluk ordea, ez baitzen tontoa, destino aldaketa bat lortuko zuen, eta horrela gertatu zen, arrazoin ekonomikoengatik lehendabizi, eta arrazoin politikoengatik gero, euskaldun askoren helbide zen eta izango zen Argentinan.

        — Bai hamabost urte egon nintzen Euskal Etxean irakasle.

        — Hara joan aurretik hasia izango zinen euskal kulturaz kezkatzen.

        — Euskal Kulturaz? Ez genuen giro handirik, baina hasi ginan. Ni Altsasura joan nintzan ta bigarren urterako gurasoekin ez nezaken euskeraz hitzegin, dena ahaztu egin zitzaidan. Orain, ulertu, dena ulertzen nien, baina ezin erantzun. Ta orduan hasi zitzaigun Aita Jose Luis azkoitiarra, oso pianista ona, euskarazko klaseak ematen. Zangozan, nobiziadoan, ez genuen ezer egin, jakina. Hondarribin, ere ez. Eta non, eta Iruñean bilatu nuen giroa ikasteko. Han zeuden Aita Iraizoz, Aita Bonipaz Ataungoa, orain hemen dabil. Honek atera zigun "Los cuadros del verbo vasto", lau orritan, aditz osoa, hemen daukat oraindik, oso ederki egina. Horrela hasi ginen. Euskaldunak euskaraz hitzegiteagatik paseoan eta biltzen ginan. Ez zitzaien asko gustatzen nagusiei, baina. Nere urtekoa izan zan Loramendi. Orduan gertatu zen momentu bat hemen. Aitzolek atera zuen Jakintza aldizkaria, sortu zitun Lorekojoak ta lehenengo saria eman zioten Lizardi-ri, (lehen urtean Lauaxetari eta hurrengoan honi) ta horrek kutsatu nindun, erabat, eh, erabat. Nik banuen lagun bat, nola ikasi zuen euskara! Azkueren hiztegia buruz zekien dena, Aita Plazaola Azkoitikoa, Filipinasetan ibilia orain Norteamerikan dagona. Zelebrea zan, horrek sortu zuen Altsasun, 14 urte genituela, la Republica Azkue-Aramendiarrra (je, je, je, je). Xelebrea zan. Errepublikaren historia ta guzi egin zitun, ez dakit Errusiako ze portutan gerrak eta (je, je) elekzioak eta guzi urteoro. Ni nintzan taldekoa, dibujante nintzelako. Ze, ni onartu ninduten talde hortan horregatik. Ni señorito bezala nengon orduan. Ze gauzak eh? Ni kolegiora joan nintzan korbatakin, ez ginan ibiltzen inoiz korbatakin gaztetan Gaztelu'n, baina nere ama zanak, hain txukuna zan, korbatakin joan behar nuela. Eta horregatik ez ninduten hartu izan nahi taldean, Errepublika hortan danak brusakin ibili behar zutela, kontsulak eta denak. Erromako historiakin kutsatua edo nunbait (je). Baina gero nola dibujantea ta nintzan, jatorra nintzala ta eztakit zer... Gero hartu ninduten. Ta gero hau, Euskal-Etxean gertatu nintzan Aita Jorgerekin, batean geuden, batean ikasten euskarazko gauzak. Orduan atera zuen La Flor de la Canción Vasca. Nik ere lagundu nion. Liburu oso polita. Nik orduan asmoa nuen antologia bat egitea, euskal olerkiekin, baina berealaxe atera zan Aita Onaindiaren Mila Euskal Olerki Eder, eta utzi egin nuen, nahiz eta lana aurreratu samar izan.

        Evitak ez zituen kaputxinoak engainatu —"Francorekin ongi zebilelako edo gu Peronen kontra"— ezta populismoak ere. Peronen bigarren agintean elizak armen gordeleku gertatu ziren, baina praile krioiloak ez zeuden ados eta salatzearekin amenazo egiten zuten. Euskal etxea ere ez zen libratuko antiperonista eta descamisadosen arteko borrokaz. Gaztelu klero sekularrera pasa zen eta Mendoza bizilekutzat hartu. Sei urte igaroko zituen. Gero itzuli nahi zuen, etxeratu.

        — Bai sei urte luze egin nituen eta Obispoari esan nion etorri nahi nuela, ama hil zitzaidan ordun ta, ez nintzan iritxi hiltzerako baina, zergatik gauza batzuk moldatu gabe nitun, diru pixka bat prestatu ta, ez nuen etorri nahi esku hutsian. Ilobak esaten zidan abioa hartzeko ta etortzeko baina. Obispoak esan zidan, qué lástima, baina konprenitu zuen, ta hala etorri nintzan. Ta hemen jarri ninduten en los Hermanos Corazonistas, kapellau.

        — Koño! Hor ibili al zera?

        Gure izpiritua eta haragiak ere mortifikatu eta zenbait parte noble —haragiaz ari gara noski— majo ihurtzen zituzten praile panda haren kapellau. Noizbait esan behar digu Gazteluk zer egiten zuen bera bezalako euskaltzale sensible batek Corazonisten patina zen bezalako leku deseuskalduntzaile eta basto batetan.

        — Kolegio berria egin zuten Mundaizen ordun. Lehendabizi Obispoarengana joan eta oso hotz hartu nindun. Nik eskatu nion kapellautza edo, ta esan zidan hori gazteentzat zeukala. Ordun atera ziran 30-32 urteko apaiz berrik, ta oso hotz hartu nindun. Baina zer gertatu zan? nere koinado batek neri ezer esan gabe egin zitun tramiteak kanonigo batekin. Laguna zun, kontsejero de la Nunciatura, ta nunzituratik etorri zitzaidan rekomendazioa, ta ordun bai, oso ongi hartu nindun Obispoak ta eman zidan kapellautza (ja, ja). Baina zer gertatu zan, hori historia! Bereziartua jarri zuten Obispo, izendatu zuten, euskalduna zan, ta hor sartu nun hanka ederki. Pentsatu nun ba, euskaldun zala ta, Bidanikoa, ta eskatu nion hemen enkardinatzea, hori Elizan, ba, enpadronatzea bezela da. Ni oraindik Mendozakoa naiz. Horregatik, zorioneko Bereziartua horrengatik. Joan nintzan agurra egitera ta eraman nion "Musika Ixilla", liburu hori, erregalatu nion. Hartu zun ta, "Musika ixila, no sabía que la música era ixilla". Eskatu nion enkardinatzea, ta enkardinatu! Kapellautza kendu, hemendik alde egiteko agindu ta holaxe utzi nindun sin oficio ni beneficio, erderaz esaten dan bezala. Ez nion kasorik egin, ordun Concilio Vaticano II egiten ari zan, ta hara joan beharra izan zuen, ta ez nion kasorik egin. Ordun Estornes Lasa-rengana joan nintzan ta kontatu nion zer pasatzen zitzaidan, ta lana eskatu nion editorialean, Auñamendin. Baiezkoa eman zidaten, Bernardok bere anaiekin hitz egin ondoren, ta erretiroa hartu arte hor egin det lana. Hauxe izan da, labur esanda, nere zera.

        — lzan ere, edozein euskalzalek zure izena Auñamendirekin identifikatzen du, ez?

        — Bai, bai. Ez zait mesedegarri izan hori, ez. Ez zait komenigarri izan.

        — Torrealdayk bere liburuan Euskal ldazleak gaur, Auñamendin sartzen zaitu.

        — A, bai? Ideologia aldetik oso oso desberdinak gera, ezta? Horregatik kaltegarri izan zaidala uste det, neretzat, idazle bezela, eta euskal kulturan langile bezela. Baizikan, Estornes ta ez zeuden ongi ikusiak gazteen artean, olatu berrian. Nik esaten nien erdera hutsean ateratzen dituzue gauzak gehienak behintzat, ta euskeraz egin behar da. Ta esaten zidan erderaren bidez euskal zaletasuna sartu behar zala. Erderaren bidez?, erderarekin geldituko dira ta ez dakit zer mesede egin dezaiekezun euskaldunei.

        — lzan zenuen prolemaren bat ezta? "Euskal Literaturaren Historia"n Aresti ezin aipatu edo.

        — Aresti, Aresti, ez hainbeste. Jakina, "Euskal Literaturaren Historia" horrekin ez nago konforme, batez ere, esan nahi det, edozein zarten zula hor, karta bat idatzi bazuen, bea hor, ta horrela borobildu da gauza, gehiegi, gehiegi. Eta alderantziz, azkeneko belaunaldikoen lanak oso urri, eskax gelditu dira. Nik gehiago sartu nahi nituen gazteen lanak. Ta prestatuta neuzkan, liburuen pusketak eta. Baina ez zitun sartu nahi, batez ere Ibon Sarasolarenak, ta Artzerenak. Bai, Ibon Sarasolarekin izan zun zerbait. Artzerekin personalki ez zun izan ezer, baina, bere obragatik. Kendu egin zizkidan, bai; nik uste nuelako inportantzia zuela mugimendu horrek, baina ez zidan utzi. Horregatik gelditu da oso eskax azkeneko belaunaldia.

        — Zure historia kontatzean hemengo gerra ez duzu aipatu ere egin.

        — Kanpoan nintzelako.

        — Ta nola bizi izan zenuen kanpotik?

        — 35-an joan nintzen Argentinara, ta holaxe libratu nintzan. Nere lagun bat hil zuten Ijar-en, gorriak edo, militarrek altxa ziran ta ihes egin zuten beste fraileak ta hori han gelditu, frailez jakintza ez, baina inoxoa izan behar, ta txapelakin atera zen. Han oso nabarmena da txapela, inork ez baitu erabiltzen. Ta ezagutu zuten, hau halako Aita da, harrapatu zuten ta ez degu berririk gehiago jakin. Hantxe hilgo zan. Ezker aldeko jendea zan han.

        — Beraz, Misioetara ez bazina joan Afrikan soldaduzkan harrapatuko zintuzkeen gerrak?

        — Ez dakit, baliteke. Ez, ordurako bukatuta izango nun soldaduzka. Baina esan nahi det, gaizki ibili ziran. Ordun joan ziran Euskal-Etxera, Argentinara, Aita Jorge Riezu, Aita Fermin, Aita Mikel, ez dakit zenbat. Han egon ziran batzuk, irakasle bezela Euskal-Etxean. Bidaldu zituzten hogei fraile gutxienez, bengantza bezela. Aita Ladislao mistiko faltso baten bengantza izan zan. Obedientzian jartzen zuen: por orden de los militares será usted destinado, ta dena faltsoa. Aita Damaso de Elizondo, ordun erretore Lekarotzen, harrituta joan zen militarrengana ta galdetu zien egia zan, ta "dejenos en paz, que no tenemos nada que ver", esan zioten. Dena gezurra zan. Indar gehiago emateagatik obedientziari edo ez dakit zer, horrela bialdu zitun, batzuk Andaluziara, besteak Argentinara, besteak Filipinasera, horrela, desterratu.

        Eta hemen Yakintzan hasita Argentinan eman zituen bere lanak Euzko Deian eta Euzko Gogoan. Gaztelu da Aita Oraindiaren "Mila Olerki"n azaltzen den Bordatxuri. Garai heroikoetakoa beraz, baina berarentzat gaurkoak ez dira goxoagoak.

        — Egoera txarra, bai (triste dio). Esperantza pixkat euki behar beti, baina... Gizarte egoera ere erabat aldatu da gerra ondotik. Ordun hemen bazegon kanpotik etorritako jendea, baina ez gero kolpean etorri zan bezela, ta horrek asko aldatzen du gizartea. Oso gutxi gera dakigunak, ondo edo gaizki, gutxi gera. Ta gainera, askotan esan det nik, ez dakit euskal jendeak merezi duen euskerak irautea! Euskal herriak ez du estimatzen behar bezela, euskera. Nahiz euskeraz jakin, asko edo gutxi, beti erdera!, kalean ta familiari ere bai gehien-gehienak. Ta horrela, zabarkeria horrekin, joan da galtzen, galtzen. Ta hortan gure emakumeak ere izan dute kulpa, baserrietan ere, umeei esanez, ikaszak erderaz, zertarako dek euskara, bestela ez haiz inoiz aterako, ez dek ezertarako balioko. Hori izan da gure giroa, giro hortan hazi da jendea. Orain aldatzen ari da, azkeneko urtetan batez ere. Aleman batek esan zigun gerraurrean: "emakumea euskeraren alde irabazten baduzue euskerak iraungo du". Emakumea da, nere ustez, elementorik printzipalena euskerari eusteko. Baina, zenbat gera euskeraz egiten degunak? Herri hizkuntza bezela galdua dago euskera, neretzat. Nun entzuten dezu barra-barra euskeraz hitzegiten, nun?. Neri poz haundiena ematen didana, gazteen joera. Gazte asko etorri zaigu euskeraren alde, ta zenbat gaztek ikasi duen euskeraz!, ta ondo gañera, euskaldun berri esaten zaiona, asko dago, oso ederki gañera. Azkeneko hogei urte honetan lan asko egin da, liburu asko atera dira. Baina, zeinek irakurtzen du. Ta irakurlerik gabe ez dago literaturarik. Paperean bai, zertarako?

        — Gure lagun Berrondoren ustez, euskararen etorkizuna baserriari eta Elizari loturik dago. Eta baserria eta eliza galduz gero, euskarak ez luke zer eginik.

        — Bai, hoiek sustengarri haundiak dira. Baserria, baina hain gaizki dabil baserria bera ere! Baina Eliza bai, euskararen sustengarri haundia izan liteke alde batetik. Eta gero eskola ere bai; baina segun nola eramaten diren gauzak. Esan nahi det nik ez dudala estimaziorik ikusten jendearengan. Nik askotan ikusi izan dut, Groseko ikastolan, gurasoak umearen bila joan eta etxerakoan erderaz. Hori ez da hizkuntza estimatzea. Gu askoz okerrago gaude, esate baterako, Katalunan baino: han katalana estimatu egiten da.

        — Bai, guk beste zailtasun objetibo batzuk ditugu...

        — Bai, badaude. Tovar-en liburuan argi azaltzen da: ateratzen dizkio eragozpen batzuk euskarari sozial aldetik edo, hau da, ez dela hizkuntza erromantzea eta horregatik zailago egiten dela jendearentzat euskaraz ikastea erromantze bat ikastea baino, eta hori egia da. Baina nik pentsatzen det hizkuntza bat estimatzen denean eutsi egiten zaiola, behintzat hitzegiteko gogo gehiago, eta irakurtzeko ere bai gogo gehiago behar da estimatuz gero.

        Euskararen iraupena aldaketa politikoei loturik ikusten du, independentzia posibilitateari kondizionaturik. "Izan ere independentziarik gabe larri ibiliko ginateke". Eta dirudienez larri ibili beharko zeren Gazteluk ez baitu uste independentziarik iritxi dezakegunik "oraingoz behintzat". Dena den, planifikazioari garrantzi oso haundia ematen dio, eta gehiago testu interesgarri eta euskara errezean idatzitakoari eguneroko prentsan zabaltzeari.

        — Nik esan diet askotan, zergatik DEIA-n eta EGIN-en ez dezute ateratzen nobela baten orrialde bat, egunero emanaldi bat, jendea irakurtzen zaletzeko? Bestela zure nobelak eta nere olerkiak eta, ez ditu inork irakurriko. Nik uste det denbora asko galtzen ari garela. Ez degu kolpean irakurtzen zaletuko jendea, hori badakigu, baina nik uste bide errex bat bilatu behar dela lehendabizi. Folletinen garaian Espainian gehiena irakurri izan zen, gero ez det uste oraingo nobelak orduan bezela irakurtzen dituzteník. Gaia interesantea bada, kontuak, polizi nobelak, edo, ordun jendea irakurtzen zaletuko litzateke.

        — Nola sentitzen da gaur egun Donostiako kaleetan zehar apaiz progresista —zuk esan duzunez— eta euskaltzalea mila bederatzirehun eta larogeigarren urtean?

        — Nik besterengandik ez nizuke esango, zergatikan ideologia aldetik oso atzeratuak daude gehienak. Orain, apaiz gazteekin ez dut ia hitzegiten, gutxitan. Baina aldizka hartuta, apaiza beti atzeratua dago ideologia aldetik. Orain, nere aldetik pena haundia ematen dit holako giroan bizitzeak, zergatikan nik lagun batzuekin hitzegiten det gehienbat eta, jakina, nere pentsamoldeko diranekin.

        — Eta hala ere elizgizona.

        — Elizgizona... Orain ez dut mezarik ematen, utzita daukat hori ere.

        — Ni periodista zorrotza banintz hauxe galdetuko nizuke: Zertaz hitzegiten duen apaiz progresista batek Patxi lturrioz-ekin Abenidan zehar askotan?

        — Bai, laguna det aspalditik eta horregatik ibiltzen naiz. Ni ez nago konforme bere ideologia guztiarekin, ezta?; baina atsegina da laguna bezela eta horrela ibiltzen naiz berarekin. Dena dela, elizginonen kontuekin, kontuz ibili behar dezu gauzak esaten ausartzeko, nik ikusten baitet oso tradizionalistak direla eta hori ezin daitekeela ikutu.

        — Bueno, orduan zaharrekin hori eta gazteak, bai, ile luzea, porroa, "je m'en fou", eta paso de todo eta gauza guzti hoiek, etorkizun latza...

        — Gure etorkizuna? Jo, hain nahastuak daude gauzak, josus! Politikan... Ez du gogorik ematen benetan, poesiarik egiteak ez du gogorik ematen (je, je, je). Horregatik erabat utzita daukat. Zer poesia egin dezakezu? Momento hontan zer poesia egin dezakezu?

        — Momento txarra da poesia egiteko?

        — Momentu txarra da eta gizarteari begira, oso txarra, esan nahi det, alkarren kontra gabiltza edozergatik, eta traidore bezela jartzen zaitue biolentziaren kontra ateratzen baldin bazera. Leku batzutan, edo jende batzuren artean behintzat, horrela nora joan daiteke? Osea, irresponsableak bilatzen ditut nik, euskaldun asko irresponsable. Irrazionalitate haundia sartu zaigu, gure herrian. Lehenago aritu naiz independentziarekin oso lotuta ikusten dudala euskara. Jakina, independentzia noizpait etortzen bazaigu, oso urruti dago, ezta? Baina, hortxen dabiltza, independentzia, independentzia, independentzia. Eta horren kontra ezin zintezke atera. Baina independentzia lortuko bagenu, nolabait ere alkarren kontra aterako ginateke, hori seguru, kapitalista zeralako, edo burges zeralako, edozergatik alkarren kontra, alkar hiltzen. Zer etorkizun nahi dezu ikustea horrela? Arrazoi pixkat, zentzu pixkarekin ez badegu jokatzen, zer etorkizuna letorke Euskal Herrian? Eztakit, eztakit, eztakit... Gero eta gutxiago entenditzen det, gauden giroa gero eta gutxiago entenditzen det.