L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Orrialde nagusira itzuli
                   - Korrok aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Korrok-6 / Karlismoa hil da, biba Postkarlismoa (1985) —Hurrengo artikulua




 

 

Cayo Valerio Catulo

 

Cayo Valerio Catulo

 

euskaratzailea:
Koldo Martinez

 

        Cayo Valerio Catulo latindar literaturaren lehen lirikoa kontsidera dezakegu. Bere jaioturtea ez dugu segurtasun osoz ezagutzen, bainan Jeronimo Deunak bere "kronika" delakoan 86. urtean (Kristo baino lehen) finkatzen duenez, ba, tira, horrela izanen da, gutti gora behera. Pliniok, Ansoniok, Ovidiok eta Marcialek Veronan jaio zela diote, beste batzuk bere jaiotza Garda lakuaren ertzean dagoen Sirmionesen finkatzen badute ere. Sendia oso aberatsa zuen, eta aita, Julio Cesarren oso laguna zen. Catulo Erromara joan zen estudiante, eta bertan, tontoa ez baitzen, plazer guztietara entregatu zen.

        Hortensio, Ciceron, Asinio Polion, Quintilio Varo eta Cornelio Nepote izan zituen lagun minak. Laister, eskola modernoko Licinio Calvo eta Helvio Cinna poetekin bildu zen.

        Plazeretara dedikatu baitzen, zuen diru gehiena galdu zuen, eta gazte hil zen, 40. edo 54. urtean, Kristo baino lehen. (Zer nolako kutsu moralista atera zaidan esaldi hau egitean!. Normala. Opusen ikasteak karakterra imprimatzen du).

        "Bertso paperak"en antzeko poemak idazten zituen, nahiz eta gero obra bakar batetan bildu zituen arren. Denetara 116 obra kontserbatzen da, hiru zatitan banatua. Calimaco eta Saforen itzulpenak ere egin zituen, grekotik latinerara.

        — Lesbia, Apuleyok dioenez, Clodia zen, P. Clodio Pulquerio tribunoaren arreba eta Quinto Metelloren emaztea. Erabat maitemindu zen Catulo Clodiaz, eta gustora eman zuten dendora elkarrekin, rolloa bukatu zitzaien artean. Bere poematxoetan guztiaren berri ematen digu Catulok.

        — Gelio, Catuloren lagun handi bat zen. Clodiak, bera hil nahi izan zuela akusatu zuen, eta horregaitik epaitua izan zen. Gelioren defentsa Ciceronek egin zuen, eta lan horretan Clodiaren erretrato ez oso atsegingarri bat utzi digu.

 

 

LXXXIX. Gellius est tenuis: quid ni? Cui tam bona mater

 

Gelio mehe dago. Nola ez

hain ama on eta osasuntsua izanik

hain arreba ederra izanik

hain osaba ona

eta neskez hain beteriko sendia izanik?

Nola ez da lehor izango?

Zeren, debekaturik dagoena besterik

ukituko ez balu ere, sobera ohartuko zerate,

zergaitik dagoen hain mehe.

 

 

XCVIII. In te, si in quemquam, odici pote, putide victi

 

Norbaitengaitik esatekoa bada, Victio zikin hori,

zutaz esan beza

txoro eta hitzontziengaitik esaten dena;

mihingain horrekin, kasua suertatuko balitz,

ipurdi eta abarka arruntak

xurga zenitzake.

Guztiok erabat galdu nahi bagaituzu,

ireki ezazu ahoa, Victio,

eta nahi duzun guztia lortuko duzu.

 

 

V. Viuamus, mea lesbia, atque amemus

 

Bizi gaitezen, Lesbia, maita dezagun,

bost axola zakigula

lerdoen marmara.

Eguzkia hil daiteke eta birjaio,

bainan, behin gure argi laburra hilda gero,

lo dagigun, gau betiereko bat gelditzen zaigu.

Emaidazu mila musu, gero ehun,

gero beste mila eta berriz ere ehun

beste mila batzu arte eta gero ehun.

Eta milaka ugari sumatuko dugunean,

birhasiko gara zenbat musu daramagun

jakin ez dezagun

ez eta balbetsu bekaiztirik

jakin ez dezan ere.

 

 

IX. Verani, omnibus e meis amicis

 

Veranio, nere lagun guztien artetik

hirurehun mila baleude ere, nahiena,

etxera itzuli ahal zara zure jainkotxo,

zure anaiarreba elkartu eta ama zahartxoaren ondora?

Itzuli zara. Zer berri ona neretzat!

Osasuntsu eta salborik ikusiko zaitut,

eta Iberiako toki, bentura eta herrietaz

kontuak entzungo ditut, egiten duzun bezala,

eta zure lepoa besarkatuz, begietan eta

zure aho irrikorrean musukatuko zaitut.

Oh, gizon benturos guztien artean,

zein ni baino zoriontsurik?

 

 

XXXIX. Egnatius quod candidos habet dentes

 

Eñakik, hortz zuriak dituelako,

edozein gauzataz barre egiten du.

Hobenduririk lankan ikustera heltzen bagara,

hizlariak negarra sorterazten duen bitartean,

berak barre egiten du.

Seme jainkotiar bakarraren txondorraren aurrean

ama kontsolaezinaren aurrean,

nehar egiten bada,

berak barre egiten du.

Non nahi eta norekin nahi, berdin zaio,

beti barre egiten du;

eritasun hori dute,

ez dena —nere ustez— ez egoki ez dotorea.

Aholku bat eman behar dizut, Eñaki on hori:

hiritar ala sabino ala Tiburrekoa,

unbro jangartsu ala etrusko gizena,

lanubino beltzaran ala —nere hiritarrak ere aipa ditzadan—

traspadanoa, hots, hortzak garbiki

garbitzen dituen edozein herritakoa...

ez zintuzket ikusi nahi, Eñaki,

edozein gauzataz barre egiten, ez baitago

barre ergel bat baino

ergelkeria haundiagorik.

Baina zeltiberoa zara; Zeltiberian

goizero, norberak pixatu duena biltzen da eta

hortzak eta hoi gorrixkak marruskatu, leunago ager daitezen

eta pixa edaten duzuela areago aldarrika dezaten.

 

 

LXXXVIII. Quid facit is, Gelli, qui cum matre atque sorore

 

Zer egiten du horrek, Geliok,

bere ama eta bere arrebarekin atsegin hartzen duen horrek,

eta berekin, gaua ematen duena, tunikak erantzirik?

Zer egiten du bere osaba senar izan dadin uzten ez duenak?

Ez al duzu ikusten egiten duen bidegabekeria?

Ez Tetis gorenak

ez ninfen aita Ozeanoak

garbi ez dezaketen bidegabekeria itzela

egiten du Geliok.

Zeren ez dezake bidegabekeria haundiagorik egin,

ez eta, burua makurtuz, bere zera

irentsiko balu ere.

 

 

LVIII. Caeli, Lesbia nostra, Lesbia illa

 

Oh, Celio, gure Lesbiak, Lesbia hark,

Catulok bere burua baino gehiago

eta berea zen edozein baino gehiago

maitatu izan zuen Lesbia hark,

orain plaza eta kaletxoetan,

Remo gogohandikoaren semeei

kanpaia jotzen die.

 

 

XV. Commendo tibi me ac meos amores

 

Zuri gomendatzen naiz, Aurelio,

ni eta neure maitasuna. Eta mesede sotil bat

eskatzen dizut: hondoan, norbait

desiratu izan baduzu, garbi eta ukigabeko zedin

saiatuz, mutiko hau lotsatik at gorde iezadazun;

ez dizut herriarengandik at esaten: alde batetik bestera

kalean zehar beren gauzetaz arduraturik doazenengandik

ez nago beldur;

bainan, zutaz nago beldur, hau errugabe eta gaiztoen

mehatxua den zure zakilaz nago beldur.

Mogi ezazu nahi duzun haina, zuk nahi lekuan,

kanpoan denean eta prest;

bakar bat kentzen dizut, sotilki —uste dut—:

zeren zure hira eroak eta zuren sen gaiztoek, eraile,

hain erru haundira bultzatzen bazaituzte,

eta bere bizitza jukutriez limurtzen baduzu...

Ai, errukarria orduan, zorigaitzeko zu!:

bernak bereizirik, ate zabalikan zehar

errefauak korrika joango zaizkizu.

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.