Lehengo «Amerikano» bat Kaliforniatik

Piarres Duny-Petre

        Ene ustez, Ameriketarat joaiten diren langilen artian, Euskalduna da nausi olerkiak hantik igortzeko sorleku maitagarrirat. Bertsu gehienak, XIX garren mendekoak dira, edo 1914eko gerlaren aintzinekoak, eta frangotan aipatzen dauzkigute artzain zonbaiten bihotz minak. Ez da hortaz harritu behar, zeren eta gizagaizoak bakarrik egoiten baitziren, mendi zoko batian, Jinkoak daki zonbat urte. Bixtan da, beraz, gogoa ilun zutela! Bainan, olerki huntan bederen, badugu irri egingarri zati batzu, bereziki gure Euskaldunak kondatzen dielarik bere pidaiaren gertakariak. Ordian, ikasten ahal dugu, bestiak beste:

        1) Lehengo itsas-untziak, ardura galtzen zirela sekulako galernak bilduz geroz... arrainek ere behar zutela egin baskari! Beraz, lotsaren gudukatzeko: «Hil artio bizi!» edo hobeki: «Hil artio irri!»

        2) La Habana-ren jende beltzekin, gure Euskaldunak nola egin zitien ezin ahantzizko ezagutzak, bere bonetarekin burian buter guziak harrotuz!

        3) Mexiko-n aldiz, zoin luze iduri zakon denbora. Bainan azkenian nola joan zen, egiazko adixkide bati esker, San-Franzizko-rat eta hantik Kaliforniako mendietarat.

        Huna beraz Amerikatik igorria den kantu xahar hori.

                                   I

                    Kantu berriak ederki

                    Ezar nitzazke banaki,

                    Hok diren baino hobeki.

Halarik ere/sei zazpi pertsu/emanen ditut oneski.

                    Egiak dire segurki,

                    Nahituenak sinetsi

                    Nahi eztuenak utzi.

                                   II

                    Aitarena Kreatura,

                    Amaka emana mundura,

                    Aspaldi zen egun hura.

Aitama onak/hil zitzauzkitan/haur nintzalarik segurra.

                    Jin nintzan adimendura,

                    Lurreko bizi modura,

                    Badut zonbait arrangura.

                                   III

                    Sortu naiz Euskal Herrian,

                    Ta hazi toki berian,

                    Oi, leku maitagarrian!

Oren ederrak/ereman ditut/gazte lagunen erdian .

                    Orai, guzien berian,

                    Artzain naiz Kalifornian,

                    Bakarrik, bortu gainian.

                                   IV

                    Izatu naiz Espainian,

                    Ez bakarrik barrenian,

                    Abantxu hiri nausian,

Iruñen eta/Donostian bai/gero Bilboko hirian,

                    Hantik biaramunian,

                    Santandereko hegian,

                    Han sartu nintzan untzian.

                                   V

                    Pasatu dut itsasoa,

                    Trago Atlantikakoa,

                    Leze bixta gabekoa.

Atseginekin/ezarri nuen/leior gainean zangoa,

                    Nahiz ez nintzan gurdoa,

                    Han emaiteko kaskoa,

                    Arrainen asetzekoa!

                                   VI

                    La Habanako hirian,

                    Izan naiz egun batian,

                    Bonet txar-txar bat berian,

Andre beltz heiek/zalapartaka/ihes ene aitzinian,

                    Zuriak irriz aldian!

                    Ahalgeturik ordian,

                    Itzuli níntzan bidian.

                                   VII

                    Gero, hantik petik gora,

                    Abiatu itsasora,

                    Joaiteko Mexikora.

Biziki luze/iduritu zait/han eman dutan denbora.

                    Jin zitzerautan gogora

                    Sartzera San-Franzizkora,

                    Euskaldun maiten ondora.

                                   VIII

                    Nahiz burua xapeldun

                    Zangoak ere botindun,

                    Moitsa ez nuen dirudun.

Kalifornian/sartua bainaiz/eskerrak zuri Erramun!

                    Zu zirelakotz Euskaldun,

                    Beharrarentzat bihotzdun,

                    Huna ordainak nun tutzun.

                                   IX

                    Hau duket azken pertsua,

                    iluna dut urrundua,

                    Artaldia urrundua,

Mendi gainetik/han ehausika/koiota mila debrua!

                    Gau on, Erramun gaizoa,

                    Nola baituzu gustua,

                    Kirrinka zazu soinua.

FINISH

HAZPARNEKO MENDIAGUE FAMILIATIK

        Azkenian beraz, gure «Amerikanoa» bilakatzen da artzain, anitz Euskaldun egiten zuten bezala. Bakarrik lotzen da lanari, beldurrik gabe, «Far-West»-eko mendi eta leize izigarrietan. Ene ustez, oraiko «Western» filma horieri esker, jakiten ahal ginuke zer izan behar zen hango Euskaldunen bizia, diela ehun urte.

        Hemen ditugun bertsuetan ere, ikusten da zertan den gure artzaina, iluna zabaltzen delarik, artaldia urrundia izanik, eta Kaliforniako otsoak edo «Koiotak» agertzen direlarik orroaz gose gaixtoarekin. Bainan, kinka tzar hortan, zer ote du gogoan Euskaldun gazte hori? Jinkoa? Aita eta ama? Herrian egona den andregaia?...

        Etzauku hetaz hitzik erraiten! Aipatzen du bakarrik orroitzapen bat, bere bihotzian gorderik dagona. Orroitzapen ttipi txar bat, bainan halere xoragarria: Erramun!... Uste gabian Mexiko-n ezagutu zien adixkide zintzoa, hiri nausi hortan arrunt galdia zoalarik arrotzez edo etsaiez inguratia! Erramun bihotz ona, aro txarraren ondotik iruzki goxo bat ateratzen den bezalakoa! Erramun mutiko gisakoa, Jinkoak daki muntik Ameriketarat etorria, eta tenore huntan, oherat joan gabe, beharbada kantuz ari baita eztiki bere gitarrarekin eskian.

        Zorigaitz izigarrietan ibili direnak bezik ez dute kausituko, behar litaken bezala, zoin hunkigarriak diren azken gogoeta labur horiek. Sinetsia edo fediaren gainetik, hemen ikasten ahal ginuke nolakoa den egiazko jandetasuna, bai eta zer den «gizonki» artzia, Euskaldunen artian bederen.