L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Literatur Aldizkarien Gordailua
                   - Olerti aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Olerti 1964 III-IV Udazkena (1964-uztaila/abendua) —Hurrengo artikulua




 

 

Amets eta errañu

 

Martin Ugarte

 

Beti gisara bart arratsean

        gabak berekin estalgipean

        bildu didanen arnasa.

        Aulduaz naron zaiñen ikara,

        onek aldatu lelo bitara...

        Loan barnean ametsa!

 

Ori ametsa, lo-bete orrek eman didana...

Amets illuna! Gabak duin illun arpegia,

amonatxo bat abegi otzak oro mindua

Eliz-ateetan arri otzean exeria...

 

Errukarria!... Negar etsian ezpai urtuko,

ta gor egiñaz ardagei gisa erritarra...

Apika, noizpein aiton-amonen «egunon» sollak

baizekarkion une motxeko irriparra.

 

Zerk ote zeukan dardara larriz, zerk ote zeukan

ez zar ez gazte, ille zillardun andretxoa?

Garratz miñaren malko lodiak dindirriz eta,

ortze-ari lez arpegi azal limurtua...

 

Alargunaren tankeraz oro gorputz jausia,

zimurkuren ortz, itzal ospelez lits-etenak...

Gar moltxo illak txurtuaz daron argizaxi lez

soin biurrean nabarmen zaitzon zain irtenak.

 

Eztezu soilki legor pizer bat ekaitz aldikotz?

Nundibaitetik jaurtia zagoz onanean...

Gaztetasunak aldi motxeko lillura pintzak,

edertasunak, agian utzi dizunean?...

 

Itzal berean irriparraren kiñu argiak

illaz zaraman ozkirriaren negar-muxka.

Beatzunaren garratzondoa arnas batean

batekoz-beste irauli zitzon ezti-lika...

 

                   * * *

 

        Orain negarra...

        Orain algara...

    Zoramindurik altzagoz edo...

    lotsa-mendera ezia oro?

        Eguzki berak

        odet murkoan

        sartu-irtenaz

        bein-beingoan,

        orain irripar

        negarti gero,

        zeuk duin aldakor

        zeuk bezin zoro,

        urre-dizdira

        axal daro.

 

                 * * *

 

Etzan edozein

artega zegon andrea.

Etzan edozein,

lander iduri Erregin!

Erregin berestu gabea...

Etzan edozein...

Nor ote zan?...

Erri xeearen ezur mami.

Aundizki maian itzal nagi...

Gazte parpaillen ore-min,

zaar girorakotz neskatil?...

 

Nor, nor zera amonatxo?...

Gabaren ostalari mutu...

Aize orru izugarri,

zilimoltsoz zeure gain dezu!

        Beingoan irripar.

        Beingoan negar.

Aizdira argia estalgi

malkoak ikusi eztaizudan?

 

Zergatik eztidazu

arpegirik emon?

Sasi-belarri sorrak

dabizkigu urrun.

Zure oiñots arinak

doi-doi ditut entzun.

Estali nai zenduke

miña nun darozun?...

 

Nor, nor zera amonatxo?...

Gabaren ostalari mutu...

Aopean esaidazu nor zeran,

bakar-bakarrean nauzu...

 

        Beingoan oskarbi,

        Beingoan laño...

        Nere belarriak

        ezdute entzungo

        biotzak baño...

 

                 * * *

 

Lo-kuluxka bat egin ondoren,

amets berera itxu nengoen

begiak arri otzera,

Ta amets naron amonatxoa

etxalde barna ibil gaxoa

eskalearen antzera.

 

Ain apal ezik, aterik-ate,

an-or eskatu eskua bete,

ta onek jaurti albora...

Ikusmen ortaz unean bertan,

amets berria nere lo-baitan,

korapildu zan lengora.

 

Zuzper ondore jakinai miña,

lo-zorro ganduz amets ixilla,

barne sarean lepora.

Lo-txintak erne, landuak urtu,

zalantzak jeiki, etsiak moztu,

korapildu zait lengora.

 

                 * * *

 

        ...ta barne illunean

        naroan amets,

        ixillean gorde aldi batez,

        erlea lore-ninian lez...

 

        Begipetik dijoakit,

        eztakit nora.

        Irudi uts zanezko

        amona bera...

 

        Izarrak mugiraz

        goi-sapaietan,

        orduak itzalean

        gabaren baitan.

 

Eta bazijoan nora ezean,

eztakit nora...

Gandua begietan

Illunaren errañutan

mendi-bideak gora...

 

Emazteki negartiaren

arpegi larmintz zarra,

auts-arre axaletan darok

mendi-bide ziztorra...

 

                  * * *

 

        Malkoak tantoka utziaz

        lur-ezpalean or-emen,

        ostel-euri duin zizku lodi

        auts aparrean nabarmen.

        Barne-miñaren gurguruak

        bat-banaka jaso arren,

        bepuru osin gañeztuak

        eztiotzak txoil agortzen.

 

        Ariñaketan dijoakik

        Zeru-oskarbi murkora,

        malko ospiñak nardario

        ore pikorrak bailira...

        Lur gandorrera joan doakik

        daukanezko ler-girora...

        Noren iges?... Esan akidak

        mendi-bidexka ziztorra.

 

        Emazteki negartiaren

        arpegi larmintz zarra,

        auts-arre axaletan darok

        mendi-bide ziztorra.

 

Mendi malkorren mintzo eztira murgil egiña,

ega-txorien eresi-liru sormen bera.

Ciaztetzen zaron larmintz txurtuan gorde eziña

begi urdiñen txingar dizdirak arpegira.

 

Pago aritzen kutsu zeracnan usai likura

udamamian etorrerako eresia.

An-or-emengo basetxe soillak magal bildura

babes arturik beren ERREGIN goretsia.

 

Bañan abian aitu zitzaion gazte tankerak

berezko eresi ero algara irritsuak.

Urtuas saron bee-narroiko aize landerrak

ta menditarrei elduko zien gaizkutsuak.

 

Luzaro barik bere gomuta bezin astun, beltz,

odel moltxoka kiribildua Zerupean,

zlliar illedun amonatxoa bera zegon lez,

Estakit nora, ark jaso zuan egapean!...

 

        Nora, nora zoaz amonatxo?

        Gabaren ostalari mutu...

        Odei astun asarrea

        zilimoltzoz zeure gain dezu...

 

        ..ta barne illunean

        naroan arnets,

        ixillean gorde aldibatez,

        erlea lore-ninian lez...

 

                       * * *

 

        Orduak amets ikusmiñean

        bilduaz naron gau illunean,

        t'amonatxoa galtzean...

        Nere lo-zorro artan moztu zan

        eta dardariz esnatu nintzan,

        bera galtzeaz batean.

 

        Artaraño zan nere ametsa,

        gogo-barneko irudi utsa

        lo-nagiaren jostallu.

        Ebaki arren dena beingoan,

        aldi gerogo bizi naroan

        ikusiaren errañu...

 

                       * * *

 

        Ametsaren errañu itxatsia,

        gabak nabari lañoan

        Egunak illargi laurdenkia lez

        ganduak janaz zaroan...

        Eta goi-urdiñean

        neurri gabeko zabaldian

        izar bat geigo dirdiri.

        Ta negar axanpa

        malko osiñak

        erraiñuz aldatuko

        goi-bee zirkillak

        bere antz, bere iduri.

 

        Iratzartze bakarrak

        arnasaren lelo,

        lo-ondore nagia

        pizkortuaz daro.

        Eta begi niniak

        zabaldurik oro,

        ikusian errañu

        sinistatzen nago.

 

        Errañu gandu gabea!

        Bai, ta ber-bera

        nun eta lañoan...

        Irudimen zirrara

        odei arro astunean,

        goi-urdin oskarbian,

                oro nere ondoan.

                Zorrotzago

                begiratu.

                Urbillago

                iduritu.

        Begia nora

        an zegoan...

 

        Amets-giro zaneko kiñuz,

        aritzaren gain-sardean.

        Ariñaketan bizi-bizi,

        len igaro zan bidean.

 

Begi lausotuok joan zijoazten...

Mendi-bidez, oin-aztal utziak zapalka,

eta sentipen attalak atze-aurre

    bat-biñaka:

Gau txoriak txiliokan

Arraitxoak ur-garbitan

lo-gili ziranezko...

Kee-biurra aize gora

ur-axalak narro beera

geldi ta esaneko.

 

Begi lausotuok joan zijoazten...

Ezta gelditu-be arnas artzeko.

    Abian etxalde txatxarrean,

    abian uri zabalean,

bidazti nekagaitzaren antz-antzeko.

 

Eta errañu gandu gabea,

betarteko naroan.

    Zorrotzago

    begiratu.

    Urbillago

    iduritu.

  Begia nora,

  an zegoan...

Arginabar mokoan itz tantoak lez.

 

Basetxe soillen atariak,

aundizki etxe marmarleak,

eskuan zeuzkan denak

atez-ate zijoan eskaleak.

Ta lentxo lez ardegai

lentxo duin eor emaleak...

    Eta zer eskatu?

    Mintzo aria bakar

    ta bera ukatu...

Gaztetxoen ozkirri otzak,

elduagoen ardurik ezak,

egona ezin luzatu...

 

Eta bazijoan...

Bazijoan Elizpeko arri otzera,

exerita egon zan toki ber-bertara

«egun onak» itxaro...

Aiten-amon txurtuak

ara-ona astiro,

gazte muskil azkorrak,

lentxo lez txepel eta zoro...

 

Ene errañu izubera

zergatik egin negar?

Erio-sega aoak

etzarama zu bakar.

Lotsakizun ezpazaitzu

egun argitan zear,

ainbat aterpe badet nik

naiz pirrin eta medar,

biontzat aski genuke

ezgiñake beste bear...

Ametsaren errañu itxatsia,

gabak nabari lañoan.

Egunak illargi laurdenkia lez

ganduak janaz zaroan...

 

Illunbe sakon ixillean

izarrak parre-irri

osotasun ezin autsian

mintzoa jario-dindirri.

Amets ondore solas-betez,

ixil-mintzoan arnasa lez,

gogo biotzak ari-batez,

goiza nabari urre-ortzez.

 

Nere gogoak amestu zaitu.

Begi lotiok zure errañuz argitu

ta erne zait Udaberri.

Abian oskarbi,

ta ni zure aintzarako

esanguraz eta mutu.

Biziaren opalmen,

dezakedan neurriz osatzen

muin ixilleko eresiz itotzen,

eta abotsak, doñua josten daragi.

Josi, bildu ta neurtu,

ta neurri ortara biotza kantari

kuku-jolas iduri,

lelo ixillean jalgi ta jalgi...

 

                 * * *

 

Gaba urtu zan, elurra egoak alatsu.

Oskorri litsez goi-zabaldiak lañotsu

t'ametsa egi, argitan.

Argi dizdarian irudimen errañu,

urteen buruz bizi-erio albañu.

EUSKERA zarra, bera zan!...

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.