L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Literatur Aldizkarien Gordailua
                   - Olerti aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Olerti 1964 III-IV Udazkena (1964-uztaila/abendua) —Hurrengo artikulua




 

 

Horati'ren odak

(III'garren sailla)

 

Horati

euskaratzailea: Aita Onaindia

 

 

II. Bere ñagunai

 

GAIA: Gosea, egarria ta tan neketsuak eramaten gazte-gaztetatik erakutsi bear zaie Erroma'ko mutillai, gudate zakarrerako gai egin ditezten batez ere. Orla tritxitako kemenak, erritar xumeen gaiñez jartzen ditu auek. Gizonari dagokion dedurik garaiena gudari izatean datza, atsegingarri baita aberriaren alde bizia ematea. Eriok ea bezate asketsi txepelai. Ona eztago, bese omen gora-beretan, erri zearen ustetik zintzilika; ezetsi aren erabakiak eta zador ezagungaitzez zuzen itzazu ango gazteak, izarrak jotzeraiño aurki. Ixillak ere ba-du bere saria; zu etzaite ar-emanean sartu ezkutua agerian ipiñi dunarekin.

 

                        Angustam amice pauperiem pati...

Gogo onez ikas beza gazte bulartsuak

               gudu latzean txiro ta medar bizitzen,

                       ta zaldizko izugarri, igunez

                       partitar ankerrak aizatzen.

 

          5   Bizi bedi aizetan, gauza izu artean,

               ta jauntxo gudarian andreak ta neskatx

                       aziak, etsai-arresitik

                       arduratsu begiraturik,

               antsi dezatela, «Ai, ene bakal-senarrak,

        10   burrukan otz, ez beza bultz leoi biurrik

                       gudara, asarre odoltsuak

                       iltze erditik ebats duenik!»

 

               Aberri alde iltzea, ezti bezain eder.

               Iges doana ere Balbe'k du oratzen,

        15           gazte emeen belaun ta sorbalda

                       ikusi ez die parkatzen.

 

               Makur lotsakorrik ez dakin onbideak

               loi-ezaindu gabeko deduz dirdir dagi;

                       ez artean ez uzten maketsak,

        20   erri-aizearen jostari.

 

               Onbideak, ilkor ez diranai zerua

               irikiaz, zidor gal-aziz ibil nai du;

                       gizartea ta lur ezea

                       ego igesle nardatzen ditu.

 

        25   Sari ziurra ba-du ixilkai zintzoak.

               Legorpe berdiñean bizitzen eztut nik

                       utziko Kere ezkutuaren

                       ixilla barreia duenik,

 

               ezta ura nigaz ontzi me itxasoz ibilli.

        30   Egun-aitak maiz, zabar, loiz bil du osoa.

                       Zigor'ek eztu uzten, naiz oin-sor,

                       jo gabe iges doan gaiztoa.

 

Oarrak.— 1. Erromatarren artean, amazazpi urtekin asten zan gudaritza, eta an ikasi oi zuten mutil gazteak, ezeukiak berarekin ditun lazturak gogo-naiz eramaten.— 4. Oso burrukari ziran paritarrak, Eskiti'tik irten eta Persitarren ondakin-triskantza gain egokitu ziranak.— 6. Jauntxo edo tyrannus —gerkeraz turannos— itzak, aintziñakoen artean, errege edo agintari esan nai zuen. Gerkarrak, askatasun zale baitziran, aginpide latz-gordiñez erriak menderatzen zituztenei ematen zien izen au.— 14. Balbe, au da, eriotz.— 19. Erriepaikaritza nagusiak bere ezaugarria zuen: agatxo-sorta bat, aizkora edo maketsa erdian zerkalarik; au, ordea, etzuten jarri naiz kendu erriaren aizez egiten.— 27. Kere, Saturno ta Kibele'n alaba zan; aren omenez ospatzen ziran ezkutukiak, txit ixillak baitziran, iñork iragarten ba'zitun, olakoa Jainkoen aserrepean bizi zalako ustea zuten.— 90. Egun-aita —Diespiter—, ots, Jupiter, jainkoen nugusi.

 

 

III. Gizaseme zintzoari buruz

 

GAIA: Artez eragikorra, bizitzako arrisku-zemairik aundienetan ere, ezta beingoan ikaratuko; bost axola olakoari erri-naste, alkar ulertu-ezin, matxiñada, jauntxo odol beroen arrokeri ta antzekoakaitik: urki-garapa edo txirlore iduri zaizkionak ditu. Munduari on egin diotenen izenak dakazki urrengo: Polux, Erkul, Bak, eta auen artean August, Erroma'ko agintari nagusia. Gero, olermen-egoak zabal, Jainkoen goi-batzarreraiño doa Orati, June'ren ezpaiñetan itzaldi arnas aundikoa ipiñirik. Erroma troiar aritik ba'dator ere, ura (Ilion, Troia) geiegi goratzea ezta egoki.

                        Iustum ac tenacem propositi virum...

 

Gizon zintzoa, bere asmoan zail dana,

               eztu igitzen gogamen sustraitutik gaitza

                       zabaldu nai dun erri-zinkak,

                       ez jauntxoen betosko beltzak;

 

          5   ez Adri durdurian jaun dan Ipar lokak,

               ez Jobe aundiaren esku ziztariak;

                       mundua, susiz, beera ba'ledi,

                       izukaitz lekuske galkuntzak.

 

               Polux t'Erkul sarkaillak, antze ontan gogor,

        10   goiko su-gazteluak zituzten iritxi;

                       August'ek auekin, etzanik,

                       guriña deda ao gorri.

 

               Ta zu ere, Bak aita, orla merezirik,

               katamotzak eraman zindun muker lepo;

        15           Kirin'ek orrela igestu zun

                       Akeront, Gudu'ren zaldizko;

 

               June baitzan Jainkoen billera nausian

               eder asko mintzatu: «Ilion, Ilion!

                       epaille zatar gaizto batek,

        20           emakume arrotza lagun,

 

               errauts biurtua. Laomedon'ek opa

               sari gabe Jainkoak zitunetik utzi,

                       nik ta Minerba txauak zindugun

                       erri ta buru illun ezetsi.

 

        25   Eztu gero dizditu Lakena loiaren

               arrotz doillorrak; ezta Priamu'ren txamail

                       dongeak akitar jauzkorrak,

                       Ektor lagun, ez ditu sakail.

 

               Ta paketu zan gudu geure ezin ikusiz

        30   Luzatua. Asarre latz auek, gerozti,

                       ta troiar jaupariak erdi

                       zun illoba iguina Marte'ri

 

               itzuliko dizkiot. Ontzat ematen dut,

               goitiko egoitzetan sarturik ñirñari,

        35           mistel-guriña txastatuz leun

                       jainko-mailletan dedin jarri.

               Bego alere Erroma ta Ilion artean

               itxas luzea asarre; erkatuak pozik

                       bebiltza nainon agindurik;

        40           Priamu ta Paris'en gaiñik

 

               beude zartaz piztiak, ta abereak azke

               gorde bitzate kumak aien obietan;

                       bego Kapitol, Erroma autak

                       legetuz medar garaituak.

 

        45   Dardar edatu izena lur azkeneraiño;

               erdiko urak Europa ta Aprika banandu

                       ta Nil putzituak alorrak

                       urtzen ditun lur artaraiño.

 

               Bedi urre idoro-eza ezetsiz aundiki,

        50   —lur-azpi dagolarik obe baita urrea—

                       ta ez gizagai oreturik,

                       deun oro ere eskuz osturik.

               Dana dala, munduko mugarik zaillena

               ukitu beza iskilluz, sua ta illunpea

        55           ta euri-jasik itsuenak

                       diran lekuan saia naita.

 

               Baiña erromar gudu-zaleai zoriok

               digarzkit, on izanik ta lar ustekorrak

                       berriz jaso nai ez ditzaten

        60           asabon Troia'ko sapaiak.

 

               Txori zurbilpe Troia zoriz ber-jaiorik,

               berriro leramake triskantza illunera,

                       Jobe'n andre-arreba naizen su

                       sail garaillen buru dalarik.

 

        65   Ta, Apol egille, irutan zutitu ba'dadi

               burnizko ormea, irutan litzake suntsirik

                       nere gerkarrak erauzia,

                       senar ta aur andreak mindurik».

 

               Baiña au ez dagokio lira yaukalari.

        70   Nora oa, Muse? Utz jainkoen autuak

                       arro edestu t'era txikiz

                       gai gurenak mee biurtzeak.

 

Oarrak.— S. Adriatik itxasoa Itali, Grezi ta Iliri tarteko izpazter zabala da.— 9. Indar auetan tinko, ots, eramankor ta zuzentsu, ilkor zirala ezilkor biurtu ziran, izarki-argiz dizdiz dagian ortziraiño igorik; Erkul'ek, alderrai, ludi zarreko iru alderdiak, Europa, Asia ta Aprika igaro zitun.— 14. Bak'ek ezitako katamotzak giza-eratasunaren eta aurrerakuntzaren ezaugarri dira; oroigaillurik geienetan, eta olertian batez ere, panterak izan oi dira; iñoiz baita leoiak, giza-zaldiak, akerrak eta abar ere.— 21. Laomedon'ek, Apol'ek eta Neptun'ek Troia'ko arresiak eraiki zituzten arren, eskeiñitako alogera ukatu zien eta zemai izugarriz uritik egotzi zitun, Omer'ek Iliada'ko XXXI'garren kantuan dionez.— 24. Paris da doillor au, Elena ebatsi zuna; Lakena, Lakedemoni'ko erregiña zalako.— 32. Erromul'en ama Ilie odolez troiarra zan.— 43. Kapitol, Tiber ibaiaren ezker-ertzean, Tarpei mendiska gaiñean jasoriko gaztelu bat zan.— 46. Erromatarrak fretum Gaditanum deitzen zioten Gibraltar'ko itxas-atakaraiño; Europa ta Aprika onek baiditu bereizten.— 65. Laomedon'en garaitik, Peibu edo Apol'ek eraiki oi zitun Troia'ko orma-murruak.

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.