|
Itxas lurruna
A. Zubikarai
I. ASIERAKO BAKARTADETAN.
II. KRESAL GOZOA.
Erlaizea dantzan.
Oñak garbitzen.
Igeritan.
Betor arraiña.
Maite miñetan ondar egalean.
Arrain saltzallea.
Arrain egunak.
III. KRESAL MINGOTSA.
Mariñel andrak.
Kaixuak
Liortar arrantzalia
Alkartuko ete?
Alargun kanta.
IV. KRESAL LARRIA.
Gabaren illunean.
Bost kanpai.
Ondoren latza.
I. Asierako bakartadean
Gizaldien gizaldietan
—Jaungoikoaren bakartadetan—
pillotu ziran lurrak,
zabaldu ziran urak.
Geroago,
ats ona:
gizona.
Ekin zion gizonak
lurrari musuka;
lurrak eskiñi zion
igalien itza:
bizitza.
Lurraren mun-muñetan
ernea zan biotza.
Ekin zion gizonak
ureri musuka;
urak iruntsi eutsen
arimaren kutxa:
gorputza.
Uraren bustietan
urturik zan biotza.
II. Kresal gozoa
Erlaizea dantzan
Erlaizea dantzan
itxas zabalean,
zuri ta urdin,
urdin ta zuri,
apar ta apar
bitsetan gangar.
Erlaizea dantzan
itxas zabalean,
batelak moskor,
gizonak konkor,
dantza dantzari
kili kalari.
Erlaizea dantzan
itxas zabalean,
artalde zuri
dala dirudi
liortarrentzat
itxas barrenak.
Erlaizea dantzan
itxas zabalean,
geldi eziñak
dabiz txirriñak
ega ta egan
eten zorian.
Erlaizea dantzan
itxas zabalean,
plisti ta plisti
—aitz puntak busti—
bits ta txipristin
jaso ta jausi.
Erlaizea dantzan
txipli txapla txaplan...
Oiñak garbitzen
Txipli txapla olatuetan
—oiñak sartu ta atara—
pozkiro nabil ondarretan
itxasoari laztanka.
Argi dago ura,
urdin urdin,
onduko ondarrak
erkin erkin.
Gora eta bera ondarra
—nire oiñak zuloz zulo—
urtuz dua nire ugarra
kresalaren musuz muso.
Atsegin dot itxasoa
bertan jolas dodalako,
txakur umearen gisara
niri tenga dabillalako.
Nire oiñak laztantzen
zetan abil, Itxaso?
Nire zaurik kimatzen
zetan ain leun ta oparo?
Igeritan
Platusa ziriñen antzera
igeritan neska gaztea.
Bera dan eder,
dan bezin lerden!
Ara,
egin dau mus
soin ta gotputz!
Orain,
azalian,
oin da esku
jolaska bits zurietan,
zirinka olatuetan,
saltoka ur aparretan.
Gero,
gora begira
dan bestian,
dan luzian,
dan guztian,
eguzkiari irrika
alatian,
kresalez aseta
ule ta bizar lits,
begiak erreta
iriki eziñik,
urdin ezpanak,
nasai bularrak,
luze iztarrak,
arin-arin,
bigun-bigun,
gordin-gordin,
lizun-lizun...
Ta itxasoak,
berari,
musu ta musu
olatu txikien ezpanez.
Ta itxasoak,
berari,
kimu ta kimu
olatu samurren aparrez.
Betor arraiña
Arrantzalea lapatan:
negua;
eta neguak
egua:
gosea.
Arrantzalea mirlatan:
udia;
eta udiak
kezkia:
gosea.
Arrantzalea arretan:
premiña;
eta premiñak
zotiña:
gosea.
Arrantzalea mendian:
ujola;
eta ujolak
oskola:
gosea.
Arrantzalea tabernan:
ekaitza;
eta ekaitzak
emaitza:
gosea.
Arrantzalea eleizan:
fedea;
eta fedeak
eskea:
gosea.
Arrantzalea zorretan:
oiean;
oiko nagiak
umetan:
gosea.
Arrantzalea arrantzan:
arraiña;
eta arraiñak
etsaia:
gosea.
Arrantzalea itxasoan:
bakia;
eta bakiak
zoria:
bizia.
Begoz txalupak uretan,
baretan;
eta baretan
arrantzan:
Bizia.
Betor ugari arraiña:
dirua;
eta diruak
urria:
Bizia.
Estropadetan
Estropadetan dabil erria,
erramuetan gazte aldria,
txapelan garrez,
arro aparrez,
kezka kezkati erri guztia.
Iru koltxoe jokatu ditu
Kospa Tramauak, ta ez da gelditu;
lenen saririk
ekarri ezik
aren azurrik ezin eztitu.
Egun sentian, itxas barruna,
treñeru zarra, bits ta lurruna,
indarrak batuz,
arnasa artuz,
noiz etorriko joko eguna.
Millan Koskabil, erri ta erbeste,
adorez dabil jokale eske;
iru erramu
ta iru estrapu
dotore daukaz zeñek ainbeste.
Nire errian bitsa ohore,
iñun ez dago urre kolore;
estropadetan,
erramuetan,
jokua joku, ez da unore.
Batela dabil rau, rau eta rau,
ekaitza egon nai itxaso lau;
eleiz zarrian,
otoi larrian
andratxo onak egun eta gau.
Estropadetan dabil erria,
adur bitsetan kezkaz betia;
indarrik indar,
bularrik bular,
batelik ba'da, emen guria!
Maite miñetan ondar egalean
Merlenka dirudizu,
Kalixta;
zure kokotxen
bizarra,
lebatzarenan
giarra.
Durdua dirudizu,
Millanton;
zure ezpanen
durdua,
Durdua bezin
urtsua.
Aurrean, itxasoa urdin
errekaizetan;
gaztien biotzak gordin
irribarretan.
Zure okotzan punta,
Kalixta,
ezin aztu nik
sekula;
gogoratzen nau
akula.
Zure bizarran baltza,
Millanton,
sartua daukat
barruna:
arrain ba'ziña,
atuna.
Eta barre eta irri,
ziri eta zirri...
Ur-gañean, zelatari,
kaixua ta txirrin.
Zure begien argia,
Kalixta,
txermol ziriñen
begia,
kabra gorrien
ninia.
Zure paparren labana,
Millanton,
arrain onenan
egata;
atuna izanik
mendrexka.
Eta platus txikien antzera
ziri ta ziri
mamin mamiñetan;
ziri ta ziri,
nik zuri,
zuk niri,
jolas lizunean,
olatu zoroen
musika ixillean,
ondar egaleko
itxas adurrean.
Arrain saltzallea
Beti eskamak kentzen
arrain saltzallea,
ortozik, berna utsik,
alai, dotorea.
Gona barren jasoa
gerrian lotuta,
salta saltari dabil
otzara artuta:
Arrain bizi bizia,
oraintxe ekarria...!
Arraña bera bezin
bizi eztarria.
—Gaur dogun ekaitzean
nungo arrain bizia?
—Zure makarrak baño
geroago azia.
Jo otzarakin kantoi
ta kale kutzetan,
ekin ta ekin deika
egal guztietan.
Arrain bizi bizia,
oraintxe ekarria!
—Benetan oraingoa
orren begi erria?
—Onen zakatza lako
zurea danian,
bizarrik etzenduke
okotz barrenian.
Eta destañik destain,
berak zoliago,
eskillaretan gora
gero ta ariñago.
—Ikusi Kospantoni,
au kabra ederra!
Onek zainduko dautzu
urdailla lerdena.
—Atzo be erabiltzun
arrañagaz zatoz?
Ondakiñen erosle
sekula ez nator.
—Ai mokofin arrua,
ni ondakin saltzen?
Pozik eingo zeunkio
azurrak mixkatzen.
Jaso barriz otzare,
zabal eztarria,
gorrak entzuteko eran
egin dei larria:
Arrain bizi bizia,
oraintxe ekarria...!
Orain orain oraingo
kabra eder gorria...!
Brixak urtenda dabil
arrain saltzallea,
besape nai buruan
arro otzarea.
Ai Mantoni, Mantoni,
eroslerik ez gaur?
Zakatza gorrituta
freskuago biar.
Ta biaramonian,
zakatza gorri gorri,
eskutik kentzen dautse
kabra eder ori.
Pozez dantzan dabil
arrain saltzallea,
beti eskamak kentzen
bardiñik gabea!
Arrain egunak
Altza, Altza Millan,
Jaunak izenen,
blankuraz arraiñak
itxaso gañen.
Itxas azalean
arrain gorriak,
jaiki bat batean,
bota nagiak.
Deilaria deika
kalerik kale,
deika ta ate joka
aterik ate.
Ase musu bustiz
andre ezpanak,
ez eten, errukiz,
aurtxo amesak.
Lo dago aurtxua
irri barrezka,
beretzat ez dua
señeruik deika.
Eder dira andrak
oiean luze,
eztaki arraiñak
iñoren gose.
Ta lenen laztanak
—erle eztia—
poza ta amesak
batean dira.
Irritsu aurtxoa
ames gozotan,
bere gogotxoa
zeñen pozetan?
* * *
Goizeko nekeak
ez dira neke
arraiña ba dator
ontzia bete.
Goizeko agurrak
biotz esnale,
arraiñen adurrak
bizi ekarle.
Txartaka arraiñak
ur azalean...
bota arin treiñak
gorri egalean.
Ba ete biotzik
itxas zabalak
ainbeste eskiñiz
bere sabelak?
Batu, batu arraiña
treñak lotuaz,
ba dago nai aiña
urre itxuraz.
Ez emon amure,
eutsi sariei,
gazte ta agure
ten erregiñei.
Zabaldu tostetan
arrain bizia,
ugaldu bitsetan
ontzi guztia.
Ta koasta makur,
gizonak popan,
txistuka porturuntz
ames gozotan.
Gertu otzaretan
gordin ta urtsu,
saldu kalietan
bizi ta adurtsu.
Gertu fabriketan
tunbixak tuntux,
umiak maietan
zakatzak kenduz.
Busti eskametan
soin eta jantzi,
eskamen dizdirak
mariñel pitxi.
Betor bai arraiña
txalupak bete,
bego arrain usaiña
portu ta etxe.
Aurtxoa seaskan
uju zolitan,
seguru arrantzan
ames txikitan.
Ta gero, amagaz,
jolas eztia,
arrain usaiñagaz
gozo titia.
III. Kresal mingotsa
Mariñel andrak
Kantari jatorrak dira
arrantzale andra fiñak,
kantuz zoli
ta itzez argi
egi esale gordiñak.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
ta illuntzean
negar ta otoi
itxas aurrean.
Bixkor dabiliez orratzak
sare ta treñak konpontzen,
ta ekin kantuz,
alai, damuz,
gogo-biotzak nasaitzen.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
ta illuntzean
kezka ta larri
urrungaitzean.
Besigu-tretzak gertuten
gizonik ez euren bardin.
Kantu betez
amuk betez
beti atzamarrak arin.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
eta oiean
ames gozua
olatuetan.
Kantuz dakarrez goguan
illeta, min, zori ta jai,
kantu alai,
kantu itzal,
itxas miñak kantua nai.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
eta gabean
ixiltasuna
bakartadean.
Amatasunan negarrak
kantutan dira gordiñen,
biotz bera,
biotz lera,
kantutan dira bardiñen.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
negu latzean
negar ixilla
alarguntzean.
Kantu dira itxasoak
mariñel emakumetan,
kantu bigun,
kantu leun
olatuen doñuetan.
Beti kantari
goiz ta arratsean,
arnas betean,
itxasoaren
kantu luzean.
Kaixuak
Nire erriko eleizak
torre luziak ditu,
torre luzien puntan
kaixu bat da gelditu.
Geldi, tente, zurbil kaixua,
ezaguna dau itxasua,
itxasoan laster ekaitza,
biotzik ez duenen gaitza.
Geldi kaixua torre puntan,
estu bateltxoa kulunkan,
larri gizona erramutan,
arro itxasua olatutan.
Bits eta orru,
orru eta bits,
bizi ta arru
olatuak dabiltz.
Torre puntako kaixuak
itxas lurruna edari,
erramulari gaixuak
lurran musua egarri.
Olatuak gau ta egun
jo ta jo gartsu lurra;
egaletan, edonun,
pil pil olatu adurra.
Tabetnetan agurak
ekaitzaren igesi,
gallurretan kaixuak
uluka ta intziri.
Liortar arrantzalia
Sartu nintzan batelean
Ean;
ikus baño len Lekeitio,
ito,
eta andik Ondarrura
ura!
Olatu artean nebillen,
illen,
itxas asarrien kume,
ume,
artu nindula il garrak,
arrak.
Nekez jo neban Saostan,
ostan;
goian, mendin, Asterrika,
deika!,
baña liorra ixillik,
illik.
Igarten neban Ondarru,
arru
ta ezin indarrik alkartu,
artu;
uretan bear gelditu,
kitu.
Norbaitek nindun billatu,
batu
aitz egalean il zori,
ori,
eta arnasez berbiztu,
biztu.
Beteta nago mindurez,
urez;
etenda zauri samiñez,
miñez.
Nun dok, Itxaso, biotza?
Otza?
Bateltxoa killaz gora,
nora?
Ni betirako bildurrez,
zurrez.. .
Urtu zaite itxas lurrun,
urrun!
Alkartuko ete?
Ibaian gora bixkor duaz urak
korrentaz,
goiko aizetan gangartsu odeiak
nordestaz,
barrako puntan bitsezko mendiak
ekaitzaz,
etxeko leiotan andra gordiñak
min gaitzaz.
Portu aurrean ontziak kulunka
zotiñez,
olatu artian gora beraka
ariñez,
señeruaren agindu begira
minduraz,
kaira sartzeko abaun zingira.
Kaia ez dago urrun,
baña sartu ezin;
biotzak tuku-tukun
kezkaz larri ta min.
Biotzak tuku tuku
kezka larri samin,
biak ez dagoz urrun
baña alkartu ezin.
Itxasoan gizonak
txalupetan,
itxasoan txalupak
ekaitzetan.
Etxietan maiteak
taupadaka,
kumatxotan umeak
inkesaka.
Negarrez dabillen laztanak
ekaitzaren barri eztaki,
baña ekaitzaren indarrak
dabil inkesa ta aitzaki.
Zoro zoro txistuz aizea,
leyo ateak zirikatuten,
itxas lurrunaren koipea
kristal ariak lañotuten.
Andrea etxian,
senarra ontzian
kutunen otoian
illuntze luzian
alkar zelataka
orduak egunka,
kezka min bizian
argien musian.
Ta ardurak,
biak,
ito barik ito,
ito,
ito barik ito,
ito,
garraren naigabez;
ta negarrak,
biak,
erre barik erre,
erre,
malkoen kresalez.
Gabaren baltza sakonduten dakar,
illunez,
ekaitzan garra zabartuten zakar
astunez,
—gabaren luzea sartu eziñik,
samiñez,
ito arriskuz biotzak min miñik
itunez.
Etxeko leyoan argia kutun
ontzitik,
itxaso aurrean parola illun
etxetik.
Ta kezka ta kezka, kiñu ta kiñu
gabean...
alkartuko ete kimu ta kimu
goizean?
Alargun kanta
Bost seme izan genduzan,
bestea bidean;
geiago etzan sortuko
nire sabelean.
Zortzi urtetan bost seme,
bost aingira kume;
itxasoaren emaitzak
gose eta ume.
Maitasun bi zitun berak,
nire griñan gane:
itxasoa ta taberna
egun eta gabe.
Maitasun indartsu bat nik
egun eta illuntze:
nire semetxoen aita
biotzan kurutze.
Itxasora beira negon
negu illuntze baten,
bertan bera jausi nitzan
bertan bera atzen.
Olatu andiak ebiltzan
bitska barrez barra;
kanpoan, sartu eziñik,
txalupan senarra.
Begira negon, begira,
saltoka biotza;
otsean igarten neban
bere eriotza.
Negarrez negon leyoan,
alboan bost seme,
iñoiz aul sentidu ba'naiz
orduan bai eme.
Oiean sartu ninduen
eztakit zein eskuk,
konturatu nitzanean
semeak umezurtz.
Begira nago, begira
leyotik barrara,
nire kutunan obia
ura ta ondarra.
Begira nago, begira
leyotik barrura:
nire semien amesa
ondarra tu ura.
IV. Kresal larria
Gabaren illunean
Arrantzan ebiltzan,
ibilli ur gañean,
arrain barri suman,
atun lodi guran.
Itxasoa garbi
bare;
eguzkia argi;
bero.
Ta bare
ta bero,
ontzi ariñean,
ontzi urdiñean,
eguzki galdatan,
izerdi maratan,
ibilli ebiltzan
egun sentiz gero.
Arrats bera...
Itxas zabalean
bakartadea;
kalean ez beste
sutsu fedea;
bakartadean bildurrak,
urrungaitzaren samurrak
eztitutako fedea.
Illuntzea.. .
Otoi luzea.
Illuna goian,
ura beian.
Gizonak bakean
intxaur oskolean,
itxas andiaren
zabal zabalean.
Ta gabean,
ur gabean,
itxas zabalaren
gibel gibelean,
ames ta ames
lurrean;
musu ta musu
utsean,
oroipen bigunen
garrean.
Bare ta bero
itxas illunetan,
bero ta bare
kamaña estuetan,
lo konkorraren
irudi ariñetan,
urrungaitzaren
ames lizunetan.
Arrain txikiak
azalean
txarta txartaka
jolasean,
bits puzpuloka
ardorean,
izar kiñuen
dizdizean.
Arrain andiak
ondoetan,
zirin zirinka
igeritan,
arrain txikien
zelatetan,
jan eta iruntsi
bat batetan.
Gabaren illunean,
barean ustelean,
loaren konkorrean,
itzalaren gorpean...
beroa sargoritu,
geitu;
aizea zabartu,
zoratu;
ekaitza agertu,
lertu;
galerrena sortu,
gortu;
itxaso anditu,
baltzitu;
korrenta zabartu,
lartu;
urak irakiten
eten,
ta
ontzia zatitu,
erditu,
saldu,
galdu...
Amalau gizon
esname zoruan
gogo era soin
itxas barruan
itxasoaren biotzari
deika,
otoika,
arrenka,
iguinka,
ontziaren ujolak,
ontziaren oskolak
puzpulo puzpulotan
zabaldutako zuluan!
Arrain txikiak igesi
puzpuloen zabarretan;
arrain andiak urduri
amuzki barrien kazan.
Ta itxasoaren indarrak
gorputzak puztu
ta biotzak ler,
arnasa ustu
ta zaiñak eten,
bizia moztu
danei bat baten,
eriotz ordez
betiko itoten,
kutunen,
lagunen,
alargunen,
umezurtzen
esnatzeari,
urruneko liorretan,
olatuen aparretan,
mamiñen azalak,
jantzien txatalak
bialduz
betiko oroipen,
itxas andiren
lotsaren agerpen!
Bost kanpai
Gure kanpaien danbadak
astegunetan,
biotz minduen taupadak.
Txilin-txilin,
aingeru fin;
danbada bi
eta luze,
emakume.
Iru kanpai,
gazte alai
nai agure.
Bost ba'dira
kezkaz egon,
itxas aizeak
darabillez
berez,
nekez,
ito diran
gizon aldez
otoi eske.
Bost kanpai...!
bost durundi...
Barratik gizonak,
emakumiak zai,
kajarik ez dator,
negar ixilla bai.
Gizonen negarra
beti da negar latz.
Bost kanpai...!
Aizeak darabillez
itxasotik nunbait.
Iru izan leikez
edo ta amalau,
itxason sabelak
gizon gosea dau.
Bost kanpai...!
Len emazte gordin
ta orain alargun;
len aiten pozkide
ta orain umezurtz,
itxason biotzik
iñok ez ezagun.
Bost kanpai...!
Ba datoz gizonak
kaletan antziz,
lagunen gorputzak
itxasoan utziz,
auzokoenak gaur,
norberenak etzi.
Bost kanpai...!
Illun,
bigun,
aztun,
mindun,
ildun...!
Eleiza zarrean
illeta ixilla,
bost kanpaien otsak
dana dabe illa,
erritarrak makur
errukian billa
otoi samurretan
gizonetan milla,
itxaso lapurra
asetu dedilla.
Nire erriko kanpai zarrak
Itxas zabaleko ondarrak
bost dirudi:
zenbat obi?
Ondoren latza
Ur ertzean dabil
Anton zarra,
aitz puntetan dabil
larri larri,
begiak galdu biarrian
itsu itsu,
eztarria eten zorian
estu estu,
biotza lertzeko eran
zoro zoro...
itxasoari deika,
itxasoari iguinka,
itxasoari txistuka,
itxasoari burruka,
gorrotuz,
destañez,
amorruz,
negarrez,
kañubeta sartu ta sartu
odolaren
irakiñaren
bero garrez,
zoro zoro
indartsu didarrez:
Nun dok biotza, Itxaso?
Ba al dok biotzik, Itxaso?
Zoro...!
Zoro...!!
Errian,
mariñel biotzak
sarri daben zotiña:
umezurtz ta alargunen
negar inkesa miña.
Kostatan,
olatu zakar otsa,
illun, itzal, zorrotza:
itxaso errotaren
betiko lan zipotza.
Aitzetan,
min-miñetan etsita,
mariñel negar mingotsa:
Uraren bustietan
urturik zan biotza!
|
