Nik uste nahiko hurbildik eta zuzenki erantzuten dietela zuek bidalitako lehen hiru galderei. Ongi dagoela deritzot, olerkariak olerkien bidez erantzutea
Joxan Artze
(Usurbildik, 90ean urriaren 5ean)
1. Zure olerkigintzarako hari nagusiak zein dira?
Zertarako da on
argirik ez darion
olerkia,
ez badarama beragan
egia?
Unetxo baterako
agian belarriari zaio xamur,
begiari eder,
baina barnera orduko
ezabatzen da eta
deus ez da, ez da ezer:
Eguzkiari badiozu atzea ematen,
itzala agertuko zaizu aurrean,
aurrean luzatuko itzala.
Geroztik itzala dukezu itzai:
hura nora, zu hara;
hura aurretik,
eta zu atzetik...
zeure itzalaren itzal bihurturik!
"Nola" egitea ez da zaila
"zer" egiterakoan ardurarik ez denean.
"Zernahi"ri "nolanahi" egitea dagokio
eta zernahi egin, nolanahi egin,
biok berdin direnean,
biok dira berdin
nolanahiko zernahi.
Landareek edo harriek ez bezala,
abereak,
ikuskor dena ikusteko
dauzka begiak buruan.
Abereek ez bezala,
gizakumeak,
ikusten denean ikusten ez dena batik-bat
ikusteko dauka bihotza
gorputzaren erdian.
Ikustezina ikusteko dago batez ere
olerkaria gizakumeen artean:
ikustezina ikusi eta
ikustarazten laguntzeko ingurukoei.
Ikustezina ikustera etorri da,
ikustezina ikustera doa
olerkaria,
eta ikustezina ikusiz,
esanezina esatera
olerkitan.
3. Zein autore dituzu inspirazio bide?
Iturri zaharretik
edaten dut,
ur berria edaten,
beti berri den ura,
betiko iturri zaharretik.
Iturriak izan aurretik
ugari zen uretik
edaten dut,
ura baino lehen zen
iturritik edaten,
inoiz agortzen ez den,
eta inoiz lehortzen ez den ura
isurtzen duen iturri bakarretik,
iturri guztien iturburutik...
— "Bi punturen artean,
zein da biderik laburrena?"
— "Biderik ederrena!"
LXXXII
Om! XIVÂya namah!
agur, zuri, ekialdeko Sri XANKARÂTXÂRYA
"Bakea Sortzen duen Gidaria";
agur, zuei, ekialde urruneko TXOAN-TXE
Tibetar MILAREPA, Japoniako MATSUO BAXÔ;
agur zuri, ekialde hurbileko Rabbi MOXE BEN LEON;
orobat zuri, Arabiar Xeih AHMAD AL-ALAWÎ
Lâ ilâha ill-ALLÂH
MUHAMMADun rasûlu-LLÂH.
agur, zuei, itzalalde urruneko Siux lakotadunak,
HEHAKA SAPA, "Altze Beltza" eta
TAXUNKO WITKO, "Zaldi Zoroa":
Hi-ei-hei-i-i! Hi-ei-hei-i-i!
Tunkaxila WAKAN-TANKA!
agur eta ohore zuei, agur eta goraintzi denoi!
Ez zaituztegu urrun.
Eguzki berak gaitu jotzen,
Ilhargi berak ferekatzen,
zuek eta gu;
Euri berak bere garaziaz bustitzen,
Tximista berak argiz betetzen,
zuek hor eta gu hemen.
Eguzkia bakarrak dizkigu
gabiltzan bide anitzak argitzen,
zuei eta guri,
Lur bakarrak gaitu bazkatzen
eta Indar bakarrak eusten
zuei orduan eta guri orain,
zutik!
Sophia Perennis
Jakinduri iraunkorra,
lehen zena eta gero datekeena;
mundua hastean bertan zena,
mundua bukatzean bertan datekena.
Eguzkia baino argiagoa,
elurra baino garbiagoa;
sua baino biziagoa,
zerua baino zabalagoa;
haren aldean urrea eta harri-bitxiak
hautsa eta errautsa besterik ez dira.
Ez du lurrak ehortziko,
ez urak ithoko;
ez du suak kiskaliko,
ez eta haizeak ere eramango;
aldiek ez diote koskik ez koskarik egiten,
aldeak ez du bere luze-zabal,
goi-behe neurrigabean biltzen;
aldiak hasi aurretik zena,
aldiek aldegin ondotik ere datekeena;
hasiera baino lehenagoko Hasiera,
bukaera baino goragoko Bukaera;
Hasierak isuria Bukaerak bilduko duena,
Hasiera eta Bukaera biok bat direna;
den guztiaren, den denaren
Abiaburua, Helbidea eta Helburua.
2. Zer mundu ikuskera eskaintzen diguzu?
Iturri zaharretik
edaten dugu,
ur berria edaten,
hitz bizia aditzen,
beti berri den hitza,
betiko hizkuntza zaharretik.
Nola hatsa biriketatik biriketara
jauzika, argigarri;
nola odola bihotzetik bihotzera
isurika, berogarri,
hala heldu zaigu
mendi malkarretan behera oldartsu,
ibar zelaitan barrena baretsu,
isilunerik gabeko kantu luze zaluan...
Darion ura nondik datorkion,
zer daki iturriak!
hala heldu zaigu,
alde ezezagunetik,
aldi ilhunetik
zaigu heldu,
ahoz aho ahora,
eskuz esku eskura, euskara:
hitza eta bizia.
Nola gauari bere ezkutukiak
agerterazten dizkion eguzkiak,
hala geuri ere digu hizkuntzak
gauzen izanaz argitzen izenez:
izena duen orok du bere izana,
izana zezaguenak emanik, izena;
izena dazagunak ba dazagu izana,
izanaren aurpegia denez izena.
Horrela,
aurpegiz aurpegi garamatza
eta derakusku argiro hitzak,
izenez izen, izaki ororen izana,
izanez izan, izadi osoaren zaina,
muina eta gaina.
Ez niri eguzkirik itzal!
ez eta ere apal!
ezin badute ere hura
ene begi ahulok jasan;
ez du eguzkiak errurik
ene begi gaisook
ezin badiote hari
begiz begi begira...
izatekotan,
indar gehiago bekie,
arren othoi, ene begioi!
Ez, othoi, eguzkirik
ene begioi itzal
Ez, arren, zeure aurpegirik
ene bihotzari estal!
lehergarri bazaio ere honi,
itho-zoriak izutzen badu ere
jotzen duzunean. goitik,
goitik ere goienetik,
iharrosten batera barrutik,
barru sakonenetik.
Zer litzateke ene bihotzaz
jantzi ezean zure aurpegiak,
bete ezean zure egiak,
hutsik eta bilutsik hotzez!
Bekio, arren, bihotz honi egia,
hori du eta bere ogia!
Etor bekio,
betorkio, othoi,
bihotz honi argia,
hortaz du eta berak haragia!
"O! adiskideok, entzun nazazue:
eguzkiaren antzekoa da maitasuna
harri beltzaren irudikoa berriz
maitasunik gabeko bihotza",
izotz beltzak ernetako baratza
maitasunik gabeko bihotza
Maitasun mamitua da edertasuna
edertasunaren mamia, berriz, egia.
Edertasuna baizik ez du hedatzen egiak,
hala nola argia eta beroa ekiak.
Egia ez da inoiz agertzen
edertasunez jantzirik baizen;
edertasunaren bidez du egiak
bere mezua haizeratzen
Eta edertasuna agertzeaz bat
han da bertan maitasuna:
non eta den edertasuna,
han du ondoan maitasuna
Maitakiro zaigu ageriko edertasuna
ezkutuko egiaz mintzo;
xamurkiro deitzen digu edertasunak
gordean duen egia ezagutzera.
Edertasunetik egiara iristeko
ezinbestekoa dugu maitasuna.
Ezin daiteke egia ezagutu
maitasunik gabe:
egiaz guztiz jabetzeko,
buruz ezagutu dena
bihotzez behar da izan,
eta ezagutu duguna izateko
beharrezkoa da maitasuna.
Maite dugu edertasuna.
egiaren aurpegia erakusten digulako.
Maite dugu egia, ederra delako.
Maite dugu edertasuna
edertzen gaituelakotz.
Maite dugu egia,
argitzen digulako begia,
garbitzen bihotza....
