—Itz Neurtuz—

Iruko'aren kondaira ezaguna

Egarin

I.— Mundu-baxter bat.

Mendi-gordaillu, Landesi,

oian-mamien ninia...,

zu kanta nai zaitut eta

zure izkutuan kabidun

bizi izanaren zoria.

Arrotz ankerren bekaitzak

e'tzizun yosi erpea

artean; giza-ezpañek

doi ezagun, doi aitatzen

zure izen orbangea.

Berandu arte ez, ba,

yakin zugan gurutze bat zanik;

ez uste, ostope-elizan

Landesi, Gurutz eta Txindor

ain elkarren zitezkenik...

II.— Maizter baño yabe.

Bekaitz-mundura ertsia,

alde on asko Landesik.

Onena: ango berri iñork

ez yakitea, bertako

maixter txiruleak baizik.

¡A ze mutilla txindorra

Landesiko yaun ta yabe,

osto-orrizko gazteluan,

eiztarietatik urrun,

iñori yauntzik zor gabe...

Ezyakiñaren altzoan,

zugaitz artean gordea,

Bakarte uraxe zizun

Zerutik iraulitako

ondare ezin obea.

Ikuspegi-mugaz arat

bazun lur gizenagorik...

¡Milla aldiz, baña, naiago

kantari eman egunak

iñorat alde gaberik!...

III.— Ez omen, oroi zunik..

Artzai zar bat, bidenabar,

egoki oi zan iñoizka,

artalde-ondo. Txapela

eskuan, atseden ar oi

Aita-Gure bat otoizka.

Artzai zarrak zekiena

Landesi artan bazala,

bai an, sastrakan gordea,

gaztetan ezagundako

zurezko gurutz apala.

Urteen eskergabeak

larrez ito omen zun gero

fede-ikurra. Ta beraz

beste, ez omen zan, ez omen!

oroi unik arrezkero...

¡Ez ba yakin unai onak,

lapurrengandik aterri,

gurutze artantxe zintzil

erron-berotan zegoan

kabi yaundun baten berri!

IV.— Gurutzadun Landesi!

Gure txintariak, ontan,

goizero ta pozikago

egun berriak agurtzen,

gurutzadun Landesia

gero ta bait-zun maitego.

Uda aña negu gogorra,

guzia maite, guzia

goraipatzen kabidunak,

Landesiko gurutza aña

gurutzadun Landesia.

¡Entzutekoa arratsetan

maizterraren eztarria,

txarope loak-artetik

illargitara aidatzean

zeruraiñoko adia!

Illargi gau-erregiñak

txindorraz lilluraturik,

e'tzula, aitor zun, lurbiran

aren bakar-zale ederrik

aren kantari garairik...

¿Nork, baña, aletu zeiken, nork,

zorion-artaburua

Landesi ezjakineko

guruzpe larreztatuan?

¡Abaso bedeinkatua!

¡Bedeinkatua! —zabesan

urrezko txirula yoaz,

lena ta etorkizuna

ordunarekin itunduz

an bizi-iltzeko asmoaz,

— «Ederra bait-da bizia

— ziñon Landesia maitez!

¡A gurutzadun Landesi!

Berton yayo, berton bizi,

¡ene txitatxok!, ez alde, ez»...

V.— Txindor ala kisne?

Oskorri odoleztuan

kordege eguzki ilzoria

aitzen eta aitzen ziyoan...

T'erostari-lagungoan,

yakiña!, au ari txoria.

¡Ai pake lauso gabea,

ordurarteko pakea!

Eldu zaik ondikotz!, orra,

sugekiro, ixil, makurka

etsai barrabaskumea.

Donge alenak, artetik,

noiz iraitziko arria,

txaparro artetik parre.

— «Dabesala abes (bai-liñon)

bere illeta-eresia!».

Eguzki ilzoriari so,

iñoiz ez bezin ameskor

azken agur zoliena

zeralkion kisne ederrak,

eriosuar ta atsalkor...

Yaun oraillaren goria

goriagotuz biotzan,

yoranez paparra arrotuz

— «¡Zure oskorria iltzean

oi al ba'neza! —ziñotsan.

VI.— Obitik agur.

Yaurti-gezia, beñola,

an doa, eriogarri,

zorrotzik, Landesiaren

biotzeenera txoria

eratxitzeko egarri.

Txindor ta Gurutz biak bat

lurrean bertan, autsiak...

Erbeste urrunera iges

zoazen uxatu-umeeri

ura agurra ama ilzoriak!:

— «...atzerrian Landesiko

gentza non?... Enetxok!, biur,

biur lenballen berriro

abasoen gurutzera

kabiketarako... Agur!»...

Agur Landesi ta umeeri,

ta an il zan gure txiñola...

Landesi alargunduak

obi-maindirez txuka zun

illak zerion odola...

VII.— Artzai zarraren epaia.

Artzai zarra artaldeakin

aratu zan udazkenez...

¿Zer ziran oñatz-aztarnaik?

¿Nork itzulaztu Landesi?

Dana antzeman zun, bat-batez:

...il-zurrun, txiñola izana...

...kabia urra-lits, lurrean...

ta, gel! gurutza antxe!, etzana,

besamotz, euriak yana...,

¡irurak laztanka, artean!...

Gogora zun gaueroko

txindorraren eresia

illargi-izpien edari,

kabi berotik goraltzen

gurutzadun Landesia.

Gogora: bakartegian,

yaiot-liz orlegian

yaupaleme ikuseziña,

Adan ta Eben yatorri

oben aurreko zorian...

—«¡Zergatik gera ain gaiztagin!?—

(aiton-kupirak aldarri)

¡Iñori kalte gabeko

egazti au, ¿zergatik il?»...

(...ta ixil-ondoz, txindorrari:)

— «Atzeman aute; ¡baña ez,

gurutza autsi gabe lenik!

(Ura zan, ura epaia!)

¡Landesia maitea anbat

gurutza maite uen ik!!»...

VIII.— ¿...?

Ta artaldeari yarraika

aurrera yo zun itunik.

Aita-Gurea, oi zunez,

esan bitartez, galdezka

— «¿Zergatik Yauna, zergatik?».

1938-1955