—Itz-Neurtuz—

Eskale gaztea

Abalegi'ko P.

               1

Mutiko batek bere aitari;

Txanpon eskean idatzi:

        «Eup! Burkokide! Larrialdiyan,

        Bear nauk, arin, urgazi.

        Ikastekoak bururatzeko

        Ez diat zilarrik aski;

        Aldizka baru;

        esteak gur-gur,

        Nai ainbat ez izan yaki

               9

Luzatu gabe, bidali, aitak

Txanpon-erdiren antzeko:

Ua ikusirik, mutilak ez zun

Gogo aundirik antzeko.

Eseri zaizu. Aserre dago.

Bere barru lasatzeko,

Eskutitz latz bat aitari igorri,

Ustez ua lotsatzeko.

               17

«Entzunik nengon —diotsa bizi—

Zindudala esku kako:

Aztu al zera nere ikasteak

Ditudala zuretzako?

Seme nauzunik ukatutzea,

Lotsakizun biontzako;

Etxe ondare galduko ba'nu,

Zio zenuke itzerako.»

               25

«Nere lagunak emen dabiltza,

Atsegin-poz dariela

Erruki naute. Benetan gero...

Ikusirik ni onela

Nere txulotik irten nai ba'det,

Gogoa dizut motela;

Ene aita! Ikus!!! Orlako izate

Ez ote zaidan goibela.»

               33

Aita batetxo ez zayo kupi,

Erantzun dio laburki:

        «Yakitun nauzu txanpon bearrez.

        Zerala arkitzen estuki.

        Dezakedanez lagundu dizut...

        Agiyan, zuretzat gutxi;

        Emanari so zaude zu soilki,

        Obe, nork daman ikusi.

               41

«Onularitzan ba'naiz gaur asten

Ez zakizkit asarretu:

Iñola ere, gorri zerala,

Ez zenduke bear aztu.

Burkokideak Txina osoan

Oraindik ez dira amaitu;

Oyeri ere laguntza bera,

Noski, diezu eskatu.»

               49

«Burkokidetan, kaxkarrena ni,

Aitortzez ba-diat lotsa

Beste guztiak emateko ortan,

Guztiz eder ditek otsa.

Nik txanpon erdi; ayek osoa,

Alaigarri zilar-otsa;

Orraztuko dek, ik berriz ere,

Koipez leunduta mototsa.»

               57

«Iruko eta bosteko ere

Beti izan bear goguan:

Bestela biok, artzale, emale,

Laister espetxe zuluan.

Txanpon erdika dabilen batek,

Ez salatzale albuan;

Gorri izateak sortuz diagu

Zorion oso inguruan.»

               65

Gertakizun au barratu dute

Gorriz kutsatu gabeak:

Alaitasuna berekin dakar

Biotza garbi izateak.

Surduryario zimur lezake

Ipui auek yakiteak;

Oker uste du gerala beti,

Guztiok aren zaleak.

1952.3.24 Txaoxien: Txina.

Oporketa aundi nizularik, urte artan egunean egunekoa itz neurtuz aldatzen nun ingi mutur batera. Diodana ulergarrigo dedintzat, ona emen geigarri batzu.

3. Burkokide: garai artan guztiok berdin giñan. Ayek elkarrentzat izena euskeraz emateko, burkokide auxe baña oberik ez zitzaidan ordun gogoratu.

43. Gorri zerala... Izan ere, bein ayen sailean sartuz gero, zer bizikera artu izan dan bein ere ez dute aztu bear izaten. Izen onari eusteko. Elkarri laguntzeko: bai ikastekoetan, bai beste edozein bearretan.

52. Guztiz eder ditek otsa: Bai orixe! Gorriak, bakar bat ere utzi gabe, gorri diran bitartean onak dira. Txarrik ezertxo ere ez dute.

57. Iruko: urte aren asiera-asieran asmatu zuten garbiketa baten izena orrela zan. Iru sail bait-ziran nolabait zebiltzanak: gorrien agintari artekoak, alegia.

57. Bosteko: urte artan geroxeago sortu zuten itza. Au ere garbibekatarako zan. Bañan, bostekoan sartzen ziranak erritarrak ziran. Salerosle, irakasle, eta abar. Orrelaxe zabaldu zuten izugarrizko beldurra: iñork iñori ezer ez emateko añekoa.

68. Suduryario: gorrientzat erriaren arteko itza, noski. Izan ere, erriak izen bitxiak asmatu oi ditu. Gorriek orrelako beste izen geyago ere ba-zituten.

70. Oker uste: guztiak gorrien aldeko izan bear zuten. Eta, ortarako lanketa bakar bat bear zutelarik, ua ez zuten egiten: azke utziz gero, erria gorri-zale ziteken biaramuna bario len. Bañan, Txina'ko yauntxokeriak erria lotu egiten zun: estutu; larrutu; iraindu; yoputzarik latzenera baztertu. Beraz, erria nagusi berri ayen zale ezin izan.