Nobelak direnean hartz polarrak

Felipe Juaristi

«Izarrei han goian berigatuz badakit ongi ere beraiengatik balitz deabruak eraman nazakeela; baina hemen, lar honetan badakit gizona eta animaliengandik indiferentzia dela beldurtzen gaituena».

W.H. Auden.

        Kritikoak beste animalia edo gizonengandik bereizten badira (edo gara, comme il vous plait) irakurritakoa errepikatzeko duten (dugun, bitte) ahalmen edo temagatik da eta oraingoan Auden-i tokatu zaio (niri eta Jon Juaristiri dagokigunez) tartekari izatea eztabaida espartano honetan, berak nobelaren ezintasuna edo arrarotasuna Ingalaterratik (center of the earth) aipatu zuelako. Eta zer esan zezakeen Auden bezalako poeta handi batek nobelari buruz? Borges-ek beranduago adieraziko zuena? Nobela, azken muturreraino eramandako poesia dela? Beharbada.

        Badirudi ez dela hori eman daitekeen eritzi bakarra, nobelari buruz nobelagile eta idazle adina aburu bait dago, irakurleenak kontutan hartzeke, hortik zehar sakabanaturik. Hala ere, gehienak puntu honetan ados jartzen dira (Cervantes, Garcia Marquez eta Clarin lekuko) nobela bat egitea garaiarekin elkarrizketatzea dela esaten dutenean. Baina oraintxe datorkigu lehendabiziko galdera, ondoren uso pasea balitz bezala beste pilo bat etorriko diren moduan: Ba al du horrek zer ikusirik errealitate deitzen den kontzeptu horrekin? Eta zer ikusia izan ezkero errealitate horri lotzea al da nobela egiteko modu bakarra karrika itsua balitz bezala? Edo-ta, nobelak urbanoa izan behar al du derrigorrez?

        Baina goazen arazora zeharbide gehiagorik gabe! Euskal idazleek ez dakite nobela bat zer den, salbuespenak salbu, nahiz eta estilo bat euki. Jon Juaristik dioenez. Hau da, beharrezko tresneriaz hornituta daude, baina... Hor dago berak jartzen digun lehendabiziko tranpa euskal narratibagintzaren antologiari kritika (edo asesinatoa) egiten dionean. Antologia hori narratibarena da, ez nobelarena soilik. Bigarrena, maila teoriko eta subjetiboan geratzen dela, geziak edo tiroak botatzen dituela eta zaurituta nor laga duen ikusteko ez dela gelditzen. Berak ere ihes egiten duela krimena (edo justizia-ekintza, agian) burutu ondoren, gerrilari trebe baten moduan. Gertatzen da ordea ez gaudela gerrila-guda batetan; eta horrelako joera euliak kainoez akatzea bezalakoa da.

        Ikus dezagun: nobela errealitatearekin identifikatu daiteke, eta orduan nobela errealistaz ari gara; nobela ere giro urbano batekin identifikatu daiteke, eta orduan nobela urbanoaz ari gara, eta ez beste ezertaz. Espazio ugari dago bi klasifikazio horietaz aparte. Eta espazio horretan egokitu daiteke egokitzekotan lirismoa ere. Horrela, Borges, Asturias, Cortazar dira nobela zer den ulertzeko adibideak, urriak hartz polarrak bezala, baina biziak. Hirurak eta zenbait euskal idazle beren garaikideak dira gainera, etxekoen kasuan suerte ezberdinaz.

        Bestalde, modernidadea norabide bakar batetan aipatzea zerura su alperrak botatzea da, nabarmendu nahi izatea. Une honetan eta ehun urtetatik hora ez dago munduan beste kontsignarik: izan gaitezen modernoak etengabe. Eta literatur-arloan azkenaren azkenean zaharra berri, betikotasuna nagusi. Azken finean nobela, narrazio edo poesiatik irauten duena norberaren baitan sartzeko duten boterea da. Bestea, abestiak dioen moduan, urak daroa.