Juicios sobre el artículo "Euskalerria o Euskadi" de Carlos Ruiz de Galarreta
El artículo de nuestro colaborador señor Carlos Ruiz de Galarreta que, con el título del epígrafe, vió la luz en nuestro último número, ha provocado, como era de prever, no pocos ecos y comentarios. Sobre nuestra mesa de redacción han caído, provenientes de todas las latitudes, cartas y artículos a granel. Algunos de sus autores —nos duele el declararlo— no han sabido guardar, ni en el tono ni en el léxico, la corrección y ecuanimidad con que un debate de esta naturaleza —y cuantos pudieran plantearse en las páginas de nuestra Revista— debe ser abordado. Esos escritos, viirulentos o injuriosos para personas e instituciones, se excluyen a sí mismos y, huelga el declararlo, no hallarán cabida en nuestras páginas. Por el contrario, nos complacemos en publicar a continuación varios juicios, en su mayoría de colaboradores de GERNIKA, que enfocan el tema con objetividad y mesura, cualidades éstas indispensables en un diálogo de buena fe y que nunca debieran olvidar cuantos empuñan la pluma on el propósito de buscar el bien y la verdad.
J'ai pris connaissance de Mr. Galarreta. Comme Arturo Campion, je pense que la création du mot Euzkadi était complètemente inutile: puisquón avait la chance de posséder, pour désigner l'ensemble du Pays Basque, un mot que tous ls Basques connaissaient et employaient (sauf de très legères variantes phonétiques), il fallait le conserver précieusement. J'ajoute pour ma parte que le z de Euzkadi a l'inconvénient de n'être conforme qu'á la phonétique d'une région relativemente peu étendue, et cela est, évidemment, un défaut pour un vocable que l'on voudrait voir s'implanter dans l'usage basque général.
Henri Gavel
Sin entrar a tratar otro tema que aquel en que el Sr. Galarreta pide nuestra opinión, quisiera hacer constar que ya el uso, único juez y rector de una lengua, ha venido a decidir sobre este punto, entre los nombres Euskalherria y Euzkadi.
La palabra creada por el señor Arana no ha logrado suplantar al primitivo nombre del País Vasco, ha recibido un matiz especial y entre ambas se ha efectuado una repartición semántica. Euskalherrria significa para el vasco que habla y siente en su lengua: el País Vasco como entidad étnica, nacional, exista o no un Estado que la estructure y proteja. Euskalherria existirá mientras se habla el euskara y duren las características étnicas de este país. Euzkadi, en cambio, significa el Estado Vasco. Es una palabra que representa a un concepto de orden político. Hay entre Euskalherria y Euzkadi la misma diferencia que entre "France" y "Republique Francaise", "Deutschland" y "Deutsches Reich", "England" y "United Kingdon".
Federico Carlos Krutwig
Depuis l'epoque oú Arturo Campion, avec son robust bon sens, rompait des lances contre la néologisme Euzkadi, alors dans sa nouveauté, les faits ont parlé. L'expression Euskal-Erria (ou mieux Euskal-Erri, car á quoi bon incorporer obligatoirement l'article défini, surtout si l'on veut établir un parallèlle avec Euzkadi qui, lui, en est dépourvu) est intégralement en usage aun sein du peuple basque.
Quant á Euzkadi c'est assurément un neélogisme bien construit (encore que la subsititution discutable du z a'l's paraisse résulter d'une interpretation purement hypothétique de la racine eusk par la fantaisie d'Arana-Goiri).
Quoiqu'il en soit le néologisme Euzkadi appelle les remarques suivantes:
1º Il a un sens originel plutôt "raciste", alors qu' Euskal-Erri claire contraction d' Euskara-Erri met —plus heuresement selon nous— l 'accent sur la langue, trait d'union psycholigique des Basques.
2º Qu'on veuille ou non, Euzkadi a pris ensuite un sens politique et assez restreint. El s'est surtout répandu dans le monde lors de la guerre civile de 1936-39, et il est apparu comme l'apanage de ce gouvernement autonome d'Euzkadi, dont l'autorité effective ne s'est guère étendu au delà de la Biscaye et d'une partie du Guipúzcoa. Et c'est devenu l'etiquete d'un gouvernament en exil —que je salue avec respect — mais qui, en tout état de cause, ne saurait prétendre à représenter les Basques de France.
Aussi longtemps qu' Euzkadi n'exprimait qu'une généreuse aspiration à un idéal de fraternité basque, il pouvait, me semblet-il, entrer en compétion avec le vénérable et traditionnel Euskal-Erri. Souperflu sans doute, il demuerait pourtant valable. En se concrétisant étroitement sous la pression inéluctable de circonstances historiques, ce néoligisme paraît avoir perdu, par cela même, la possibilité de représenter désormais l'universalité des Basques.
Philippe Veyrin
"Auzi zarra, auzi txarra". Orra nun, R. Galarreta yaunak ia irurogei urte lenagoko auzia gorpizten digun! Zauri gorpizteak gutxitan ekarri oi du ondoren onik. Geienetan zauria sakonago ta minberago besterik ez dizu egiten, "Euskalerri ala Euskadi"n inguruko gure erriaren zauria, osabidean aspaldi sartu zitzaingun, eta berriz gorpizteari ekingo ote diogu sendatu ustean? Ba'ditu gure erri maiteak zauri ikaragarriagoak, ilgarriagoak, len-bailen osatu bear dizkiogunak betiko ilgo ezpazigu.
Talde bitan bereizi zitzaizkigun euskotarrak, bakoitza egokien zeritzaion izenari atxikita: batzu Euskalerri'ri, bestetzu Euskadi'ri. Egia aitortu, eskubide-zindoenak norenak diran erabakitzea ez da errexa. Eskubideak ere, maiz, aldiare igurtziz igatu egiten dira, galdu ere bai; bestetan berriz, aldiak berak berritu ta gotortu oi ditu. Beaz, eskubide-sailean, epaile zugurrenak ere nekeak lituke zein yabeen egokitzeko.
Euskalerri izen zârra, auldua, irotua iritxi zitzaigun, arbasoen zabarkeriz aien artean atsemaile gartsurik zortu etzalako gure erriaren gogo akitua sustatzeko.
Euskalerri-izen zârra, auldua, irotua iritxi zitzaigun, arbasoen zabarkeriz aien artean atsemaile gartsurik zortu etzalako gure erriaren gogo akitua sustatzeko.
Euskadi, izen berria, arima berriz muindua, ezurtua sortu zitzaigun ats-emaile sutsuaren arnas beroaz pizkortua. Eta itzak, gizakiak bezala, gogo, arnas goriak bizi-azi ta edatzen ditu. "Spiritus vivificat", gogoak bizi-azten du, eta gogo berri orrek Euskadi itza ere, bizi-azi, pizkortu ta lau-aize-txokoetara edatu du. Artean Euskalerri, itz zarra, apaldu dala? Baina izen berriaren eragitez, gure erri zârrak ere bere soin abaildua barna dardararik goxo ta odol-berotze osasungarrienak ezagutu ditu.
Ez diot Kanpion aundiari arrazoirik ukatuko. Aren denboran askok atzekiten Euskadi zer zan. Bego. Egun ordea, barne ta kanpokoek ere, orok ezagutzen dizute. Galde bestela edonori, orok erantzungo dizute: batzuek erdeñuz, bestek oniritziz, geienak orde, erderaz. Orratx, zauri negargarriena.
Euzkadi izenak ezin ukatuzko eskubideak ditu, guda-landan irabaziak gañera.
Euskalerri'k ere bai, ezin ukatuzkoak auek ere. Biak bizi bitez elkarren betegarri, dagozkien bulko mugatuak adierazteko. Euskadi erauzteari ekitea "eztenaren aurka ostikoka ibiltzea bezin bat litzake", ots alperreko lana. Gaurko euskotarrak, berriz, ezin gindezke alperreko lanean ari, IZKERA, gure erriaren arima, gainbera dioakigun bitartean.
Betoz guziak, Euskalerri ta Euskadi zaleak, nora-ezeko auzolan ortara. Eta Euskera berpizteko, aberasteko, edatzeko kemenik, gizontasunik ezpadaukagu... Yaunak! topa dezagun eusko-saldoarentzako beste izen bat: MORROI-ERRI... esate baterako.
Ibinagabeitia'tar Andima
¿Debe decirse Euskal-Erria o Euzkadi? Sin pretender zanjar la cuestión por mi sola opinión —que sospecho que ha de pesar poco en el debate—, ¿cómo soslayarla en materia que tan de cerca toca a todo erriko-seme, cual es la denominación de su patria?
Esta denominación no puede ser, exclusivamente, fruto genial de un hombre, ni tan siquiera de un grupo de hombres, por muy elevado que sea su rango y preclara inteligencia, sino que ha de surgir espontáneamente del alma misma del pueblo, o, si se quiere mejor, empleando una expresión de Veyrin, ha de ser la manifestación del genio popular.
Y el genio popular, el genio de la raza, ha denominado nuestra patria, desde tiempo inmemorial, Euskal-Erria.
Geógrafos e historiadores convienen en que el vasco es un pueblo amante de sus tradiciones, y nosotros mismos nos complacemos en afirmarlo asi. Pues bien: sin duda por eso, precisamente, porque mostramos un especial apego a nuestras tradiciones, es por lo que venero el milenario nombre de Euskal-Erria.
Juan Rey Apezteguia
Euskal-Erria o Euzkadi? Question que se pose et que pose l'erudit Ruiz de Galarreta.
Il est indéniable que l'appelation Euskual-Herria ou Euskal-Erria est adoptée et voulue par tous les documents traitant de la philologie, de l'ethnographie, de l'histoire basque, ainsi que par les savants préoccupés et passionnées par l'enegme basque, comme étant la désignation exacte et primitive de cette région petite, certes, à l'âme grande cepedant, qu'ombrage y symboliquement le Chêne de Gernika.
Sept provinces, qui ne font qu'un, zazpiek-bat, constituent ce pays, un pays, herri-bat, et l'expression herria est à l'origine de son appelation géographique. Euskuara se nomme sa langue, Euskualdunak ses habitants, donc, logiquement Euskual-Herria ou Euskal-Erria devrait être préférée à toute autre dénomination.
Evidemment, Euzkadi sonne plus clair, plus vif. Il est musical. Néamoins, sa signification ne satisfait pas. En effet, la contraction dont abuse si curieusement l'euskaldun, réduit Euskual à Euska. Par ailleurs, sa terminaison di indique l'abondance. Par exemple sagar-di, lizar-di, zingira-di, veulente dire "parages fécondes" en pommiers, en frênes, en marais. Peut-on alors admettre que Euzkadi puisse signifier une contrée féconde en Euska voire en Euskal? En toute objectivité, cela ne nous paraît pas acceptable, ni admissible. Quant à Eusko l'expression nous semble trop fantaisiste.
A notre humble et faillible avis.
Dominique Dufau
Faut-il dire Euskal-Herria, ou Euzkadi? Les mots ne sont pas qu'une cascade de sonorités agréables ou rudes à l'oreille. Ils sont des êtres vivants. Ils renfermnet une séve intérieure. La passion de ceux qui les inaginèrent ne les a pas désertés. Si Valéry no croyait goûter que leur timbre, c'est qu'il aimait, dans son subconscient, sentir trâiner leur caresse indécise.
Faut-il dire Euskal-Herria, ou Euskadi? Personellement, je préfère la nom d'Euskal-Herria, touché que je suis, par la mâle poésie de sa durée millénaire. Mais qu'un autre préfère employer la vocable d'Euskadi, dont les syllabes plus douces, par contraste, lui rappellent une dramatique et terrible aventure, je n'y vois pas d'inconvénient. Nous savons bien que nous voulons dire la même chose. Et que nous sommes frères...
Peut-être l'emploi de l'un ou de l'autre mot premettrait-il une sorte de psychanalyse de nos tendences profondes, et une résurrection de notre propre histoire. Il ne me parait pas indifferent.
Etienne Salaberry
La discusión es ociosa. Los nombres se imponen a los neonatos. Pero cuando un pueblo es mayor de edad, no acepta imposicones. Es el caso del nuestro, de Euskal Erria.
Fermín de Juanmartiñena Arellano
"GERNIKA" onen azkenengo zenbakian, ezagutzen ez detan jaun batek galdera au egiten du, eta baita idazle batzuen iritzia eskatu ere. Oen artean arkitzen naiz, eta besteena irakurri baño len, emen dijoa nerea.
Eztabaiden etsaia ez naiz. Bear diran gaiak joaz, eta bear bezela eramanezkero, on egin dezakete. Bañan, egia esatera, uste det, orain, orain bezela, berandutxo dala gai orretzaz eztabaida bat sortzea. Bere garaia joan zan. Ori aspalditik ongi erabakia dago, eta batez ere azkenengo urte aotan. Gai au berritzea uste det, bada, alperrikakoa dala.
Gai berdiña ez agertuaren, nere ustez bi izenak ongi dira, eta bigarrena ere ongi igiña da, askotan Urkijo jaunari, eta baita Kanpin' eri ere, entzun izan dieten bezela. 1907'an Kanpion'ek galdera egin zuenean euskaldun askok "Euzkadi" zer zan ez zekitela? Gaur galdetuko ba lu laister ikusiko luke aurrak ere ba dakitela zer esan ñai duen. Urteak ez dira alperrik igaro, eta Kanpion'ek ere au aitortuko luke. Negar eta malko geiegi ixuri bai dira bitartean gure errian!
Kanpion'ek, gañera, "Euskaria" askotan erabiltzen zuten "Euskal-Erria" ren ordez. Zergatik izen berri ura erabilli, zarra ba zuenezkero?
"Euzkadi" itza euskal-itz garbia da, eta errez adirazten dana. Unamuno batek, bai, ez zuen ongi ulertu edo aditu, eta idatzi zuen "Euzkadi" "arboleda de vascos"zala. Bilbotar au, beste gaietan jakintsua izango zan, bañan euskeratzaz ez zuen bere jakintza beñere erakutsi, eta bai, askotan, berari zion bere barrengo gorrotoa.
Bakar bakarrik akats bat norbaitek ipiñi lezaioke: z' ren ordez s obeki izango zala. Bañan ortan ere esan bear degu, guk, euskaldunok, gure izkuntzan geren izki edo letrik ez egun ezkero, besterenak artu bear ditugula, eta beren otsa edo soñua gure erara erabilli bear. S eta Z oek ere ez dira berdin oguzten alde guzietan, eta guk, nai degun bezela.
Beraz bi itzak, bai "Euzkadi" eta bai "Euskadi", ongi egiñak dira. Zer egin bear da bada, berriz "Euskal-Erri" erabili eta bestea zokoratu? Berandutxo da, berriz ere diot, gauz au erriari eskatzeko. Guk sortu ez ditugun gertaeragatik mundu zabalean "Euzkadi" itza ongi ezaguna da, eta gaurko egunean batetik bestera guziak ba dakite gure erriaren izena dala. Zergatik bada baztartu, ainbeste odol beragatik ixuri dan itz eder ori? Amaika eta amaika gazte, izen maite ori esanaz antxen il dira, beren ezpañetan azken-muxu bat ematen ba liote bezela. Ez al da au naikoa eta geiegi, izen goi goian ipiñi eta zabaldu dan bezela nunai zabaltzeko?
Jaun orrek beste irritzi bat baldin ba du, egin dezala berak ere lana "Euskal-Erria" itza zabaldu dedin. Guk ez diogu galeraziko. Ez dedilla, ordea, berriz ere len bezelako guda gaiztorik etorri, izen zar eta eder ori ere ezpañetan erabilliaz gure gaztedia il dedin.
Gañera, zergatik ez ditugu bi izenak erabilli bear' Or ez daude bada Gaule eta France, Iberia eta España, eta beste asko?
Bañan jaun orren irritzi bat oso oker deritzat. Berak ust du "Gernikako Arbola" eresia "Euzko Abendaren Ereserkia" baño egokiagoa eta ederragoa dala. Onen eresiak, noski, "Aiezka aspergarriak" omen ditu, eta gañera, "aurrez sortutako eres-izun bat"omen da. Ortan uste det oso oker dagola. "Ereserki" ori aspaldiko Ezpatadantzaren eresitik artua da, eta eresi bezela "Gernikako Arbola" bezin ederra da. Onek zer du bada obea izateko? Bere eresia atsegiña zaigula? Bai, ala da, bañan "zortziko" eran egiña danezkero ezin izan nunai zabaltzeko erreza. Bidasoa'z goitikako euskaldunak ere oso gaizki abesten eta neurtzen dute, jaun orrek, noski, ongi dakien bezela. Orduan zergatik bada etorri orrelako ateraldiaz? Bestetik, itzetara joate ba gera "Ereserkia" ren itzak Iparragirre'k sortuak baño gorago arkitzen dira. Urretxutarrak ez bai zekien gauz aundirik, eta ezin gehiago egin. Noizean bein gauz batzuek onak ba zituen, bañan bai askotan ere oso kaxkarrak. Ikusi besterik ez dezute "Nere otorrera" izena duen abestia. Eresia bai, oso entzungarria, bañan itzak, batzuek bikañak, bañan besteak ezin txarragoak.
Bego bada bere tokian Iparragirre'ren abestia, bañan baita ere eta goi-goian "Euzko Abendaren Ereserkia", bai eresi bezela eta baita ere bere itz eder eta mamitsuak goragarriak diralako.
Gañera, abesti au ere, gure erria odoletan zegoen garaina zabaldu da, eta bere etsaiak ez naiarren, beti gogoratuko digu gure gaztediak eta gure erriak bere azkatasunaren aldez egin zuen alegin ederra.
Sasisuemantzallerik gure artean bear ez degu, eta jaun orrek eztabaida txar batera eraman nai ba gaitu, nere aldetik ez det bere agindua egingo. Beingoz, eta betikoz, nere iritzia emen dijoa, bañan azkenengoa izango da. Ez degu orain alperrik gure aldia galdu bear. Eta ez ditut jaso nai ere ipintzen dituen, eta gizartean egoki ez diran, bere beste itz asko. Oek ez lirake beñere gure artean erabilli bear.
Len ere, asieran esan det, eztabaidak bear diran garaian, onak baldin ba'dira, egokiak ez diranean alperrik dirala. Eta au orrelako bat da. Berak gogoratzen dit aspaldiko ipui zar bat. Bein batean bi erbi berriketan omen zeuden, eta urrutian ikusi zituzten bi zakur: —Eperzakurrak ditut —esan omen zion batek besteari—. Ez —erantzun zion onek —erbizakurrak ziruditek. —Eta biak eztabaida ontan ari zirala etorri omen ziran zakurrak eta bi erbiak il zituzten.
Orixen aterako degu guk ere: onelako berriketa zoroetan geren artean alperrikako eztabaidak egin, eta bitartean bide eman etsaia etorri eta gu guziok il eta zapaltzeko. Ez gaitezen bada izan ipui ontako erbiak bezela.
Lopez Mendizabal'dar Ixaka'k
Por razones históricas, patrióticas, lingüisticas y hasta estéticas, nunca debieron consentir nuestros padres que se suplantara el viejo y venerado nombre de nuestra Patria. Ella fue, es y será: EUSKALERRIA.
