Kafka-rekin solasean (I)

Gustav Janouch

        Behin batean, 1920eko martxoaren bukaeran, afaltzen ari ginela aitak biharamonean bere bulegora joateko eskatu zidan.

        "Jakin dut askotan eskolan egon beharrean Liburutegi Munizipalera joaten zarela —esan zuen—. Etor zaitez bihar niregana, norbait bisita dezagun".

        Nora joango ginen elkarrekin galdetu nion. Ene kuriositateak libertitzen zuela iruditu zitzaidan. Ez zidan ezer erantzun.

        "Ez galde ezer —esan zuen—. Ez begiluze izan, ia harritzen zaren".

        Biharamonean, eguardian azaldu nintzenean haren bulegoan, "Arbeiter-Unfallversicherungstalt"-en hirugarren pisuan, goitik behera aztertu ninduen, idazmahaiaren erdiko kajoia zabaldu eta "Gustav" izenez sinatutako karpeta berde bat atera zuen. Mahai gainean ipiniz, aldi batez begiratu ninduen.

        "Zergatik zutik? —galdetu zidan geldiro—. Eseri zaitez". Ene aurpegiak garbi adierazten zuen aiduru nengoela, horregatik aitak betazalak pittin bat ixten zituen bitartean maliziati, lagungin hasi zitzaidan: "Ez beldurtu, ez baitizut errietarik egingo. Mintzo gaitezen lagun gisa. Entzun zure aita ez banintz. Zuk poemak egiten dituzu...".

        "Nola jakin duzu —nik totelka erantzun nion".

        "Jakina —esan zidan. Hilabetero elektrizitate kontu izugarria heltzen delako. Kontsumo gehitze honen arrazoia hasi nintzen arakatzen, eta aurkitu nuen zure gelako argia pizturik egoten zela ia gau guztiz. Zertan ote ari zinen jakin nahiean, zure atzetik hasi nintzen. Idazten zeniharduela ikusi nuen, eta idazlanak beti hautsi edo pianoaren azpian gorde egiten zenituela herabetasunez. Goiz batean gauza horik irakurri nituen eskolan zeundela".

        "Eta...?". Ttua irentsi behar izan nuen.

        "Ezer ez —nire aitak erantzun zidan—. 'Buch der Erfahrungen' (Esperientzien liburua) izeneko koaderno beltz bat aurkitu nuen. Interesgarria iruditu zitzaidan. Baina zure egunkaria zela jakin nuenean alde batera utzi nuen. Ez dut zure arima zakuratu nahi".

        "Baina, poemak irakurri zenituen...".

        "Bai, irakurri nituen. Karpeta ilun batean zeuden 'Buch der Schdnheit' (Edertasunaren liburua) izenburuaz. Hainbeste gauza ez nuen ulertu, eta atal bat guztiz traketsa ikusten dut".

        "Zergatik irakurri zenituen?".

        Hamazazpi urte nuen orduan, eta enetzat edozein igurzpen izaten zen krimenik handiena.

        "Zergatik ez nituen irakurri behar? Zergatik ez dut zure lana ezagutzerik? Gainera, zenbait poema gustatu zitzaidan. Erizpen jakintsua entzun nahi nuen. Kopiatu nituen, bada, takigrafiaz, eta gero makinaz bulegoan".

        "Zein poema kopiatu duzu?".

        "Guztiak —erantzun zidan-. Ez dut errespetatzen ulertzen dudana bakarrik. Ez nuen nahi ene gustua epaitua izan zedin, zure lana baizik. Beraz, dena kopiatu eta doktore Kafkari aurkeztu nion bere aburua azal zezan".

        "Nor da doktore Kafka hori? Ez duzu sekula berataz hitz egin".

        "Max Brod-en lagun mamia da —argitu zuen nire aitak—. Max Brod-ek bere 'Tycho Brahes Weg zu Gott' liburua eskaini zion".

        "Orduan, 'Itxuraldaketa'-ren egilea da! —oihuka esan nuen. Narrazio itzela! Ezagutzen al duzu?".

        Nire aitak buruz baieztatu zuen: "Gure atal juridikoan dihardu".

        "Zer zioen nere gauzetaz?".

        "Goretsi zituen. Lehendabizi hitz hutsak izango zirela pentsatu nuen. Baina gero zu ezagutzeko desioa azaldu zidan, eta esan nion gaur joango ginela bera ikustera".

        "Orduan, hauxe zen zenioen bisita hori".

        "Bai, hauxe duzu bisita, ene akan maitea!".

        Jaitsi nintzen berarekin bigarren pisura eta ondo txukundutako bulego batean sartu ginen, ez oso handia neurriz.

        Bi idazmahai zeuden, bata bestearen alboan, eta bitako batean gizon luze eta argal bat zegoen eserita. Ilea beltza zuen atzekaldera orraztua, sudur latza, begi berde-gris miragarriak bere estutasunez guztiz ikusgarria zen kopeta haren azpitik, eta batzutan gozo eta bestetan mingots adierazpenez irripar egiten zuten ezpainek.

        "Segur naiz hau dela" —esan zuen, agurtu beharrean.

        "Berau bai" —baieztatu zuen nire aitak.

        Doktore Kafkak eskua luzatu zidan: "Ez duzu zertaz lotsatu beharrik nire aurrean. Neuk ere elektrizitate kontu handisamarrak hartzen ditut".

        Parrez hasi zen hau esatean, eta ene herabea desagertu.

        "Eta hau al da Samsa momorro misteriotsuaren sortzailea?" —pentsatzen nuen, dezepzionaturik hiritar xehe bat besterik ez ikustean.

        "Zure poemetan zaratots handia dago oraindik" —Franz Kafkak esan zuen nire aitak bulegoan bakarrik utzi gintuenean. Gaztetasunaren fenomeno ezaguna da; energia eta bizi indar gehiegi adierazi nahi du. Zarata bera ederra da oso, baina ez du zer ikusirik artearekin. Alderantziz! Zaratak enbarazu egiten dio adierazpenari. Baina ni ez naiz kritikoa inola ere. Nik ez dut beste inoren lekuan jartzeko ahalmenik, handik berehala niregana itzuli eta distantzia zehaztasunez neurtu. Laburtuz, ni ez nauzu inolako kritikoa. Ni epaitu eta ikusle bat besterik ez naiz".

        "Eta jujea?" —galdetu nuen. Kafkak barre egin zuen txunditurik.

        "Egia da hauzitegiaren mezularia ere naizela, baina ez ditut jujeak ezagutzen. Behar bada hauzitegiaren behin behineko mezulari xehe bat izango naiz. Ez daukat ezer erabateko denik".

        Kafka irriparrez hasi zen, eta ni ere, nahiz eta ezer ulertu.

        "Pena bakarrik izaten da behin betiko —esan zuen doinu serioz—. Noiz idazten duzu zuk?".

        Galdera honek ustegabean hartu ninduen, horregatik berehalaxe erantzun nuen: "Berandu, gauez. Gutxitan egunez. Egunez ezin dut ezer idatzi".

        "Eguna patu handia da".

        "Argia, fabrika, etxeak, pareko leihoak eragozpenak dira neretzat. Baina, argia gehienbat. Argiaz lekoratzen zara".

        "Behar bada barneko iluntasunetik lekoratuz. Ongi dago argiak gizona meneratzen badu ere. Ez banitu izango logabetasun gau ikaragarri horik, ez nuke ezertxo ere idatziko. Baina gau horiekin, aldiz, beti konturatzen naiz ene gela ilun bakartiaz".

        Orduantxe bertan bururatu zitzaidan: "Ez al da hau 'Itxuraldaketa'-ren zorigaitzeko momorro bera?".

        Eta poztu nintzen orduan atea zabaldu eta handik nire aita sartu zelako.

* * *

        Kafkak begi gris handiak ditu, bekain sarri, ilun batzuen azpian. Haren aurpegi beltzaranak aparteko bizkortasuna du. Kafka aurpegiaz mintzatzen da. Ahal duen bakoitzean, hitzaren ordez aurpegiko giharreak erabiltzen ditu. Irriparrez hasten da, bekainak kizkurtzen ditu, kopeta estua zimurtzen du, ezpainak atera edo puntan itxi: dena higitzen du ahozko esaldien ordez.

        Keinuak gustatzen zaizkio Franz Kafkari, horregatik erabiltzen ditu neurriz. Keinuak ez du hitza bikoizteko funtzioa elkarrizketa lagunduz, keinua bera baita nolabait autonomoa den higiduren lengoaia baten hitza, komunikabide bat; ez da agerpen pasiboa, berariazko adierazpen bat baizik, berezko xedez.

        Eskuak tolestu, eskunabak kartapazio gainean jarri, atzera makurtu gorputza-geldiro, eta halaere, gogor-besaulkiaren bizkarraldean, burua makurtu besaburuak kikilduz: hona hemen neurriz erabiltzen adierazpideen atal bat, atxakia irribarrez beti hauxe esan nahi balu bezala: "Egia da ene hau emankizun bat besterik ez dela, aitortzen dut; baina espero dut zuen gustokoa izango dela. Gainera... gainera guztiau zuen adikuntza lipar batez jasotzeko egiten dut soilik".

* * *

        "Doktore Kafkak estima handian zaitu —nire aitari esan nion—. Nondik nola ezagutu zenuen?".

        "Bulegoan ezagutu genuen elkar —erantzun zidan—. Baina gure harremanak fitxategiko baldak diseinatu nituenetik estutu dira bakarrik. Doktore Kafkari asko gustatu zitzaion egin nuen modeloa. Hizketan hasi ginen, eta konfidantzaz esan zidan arratsaldetan beharra bukatu orduko, Kornhäuser zurginarengana joaten zela, ikastera, Karolinenthal-go Podebrad kalean. Geroztik sarritan aritu gara arazo pertsonaletaz mintzatzen. Behin, zure poemak eman nizkion eta orduan... lortu genuen bihotzezko harreman bat".

        "Zergatikan ez adiskidetasun harreman bat?".

        "Adiskidetasuna lortzeko, hura zaputz eta barnerakoisamarra baita".

        Hurrengo bisita egin nionean, Kafkari galdetu nion: "Jarraitzen al duzu Karolinenthal-go zurgindegira joaten?".

        "Hori ere jakin al duzu?".

        "Nire aitak esan zidan".

        "Ez. Aspalditikan utzi niola joateari. Osasunak galerazten nau. Gorputza jabe".

        "Bai, ulertzen dut. Hautsez betetako lantegi bateko lana ez da guztiz erosoa izaten".

        "Oker zabiltza. Nahiko laket zait lantegiko lana. Txirbilen lurrina, zerraren zaratotsa, mailuaren tauki-taukia: orok liluratzen ninduen. Konturatu gabe joaten zitzaidan arratsaldea. Eta gauak beti txunditurik uzten ninduen".

        "Dudarik gabe, unhaturik egongo zinen".

        "Unhaturik, baina bai pozik ere. Ez dago ezer hoberik eskulangintza soil, ukigarri, erabilgarri hori baino. Zurgintzaz gainera, lehendik ibilia naiz nekazaritzan eta lorazantzan. Guztiau ene bulegoko zerbitzuak baino baliotsu eta atseginago da. Itxuraz. Baina egia esanez, norbera bakartiago dago, horregatik ez da bestek baino zoriontsuago. Benetan. Lan intelektualak gizona gizakomunitatetik kanporatzen du. Eskulanak, aldiz, beste gizonengana eramaten du. Tamalez orain ez dezaket lantegian edo lorategian lanik egin".

        "Hemengo lanpostu hau ez duzu lagako ba...?".

        "Zergatik ez? Palestinara joateko baino beste deseorik ez daukat, nekazari edo eskulangile...".

        "Hemengo guztiau utziko al zenuke?".

        "Dena, zentzu, segurtasun eta edertasunez bizitzeko modua aurkituko banu. Paul Adler poeta ezagutzen al duzu?".

        "Bere 'Die Zauberflöte' liburua, besterik ez".

        "Orain Prahan dago bere emazte eta seme-alabekin".

        "Zertan dihardu?".

        "Ezertan ez. Ez du ogibiderik, bere bokazioa soilik. Lagun bat eta beste bisitatzen ibiltzen da emazte eta umeekin. Gizon eta poeta librea. Bere ondoan nagoenean beti damu izaten dut barnean ene bizitza ito dadin uzten dudalako bulego bizimoduaren tristezian".

* * *

        1921eko Maiatzean soneto bat idatzi nuen, zein Ludwig Winder-ek argitaratu baitzuen "Bohemia"-ren igandeko gehigarrian. Orduan esan zuen Kafkak: "Zuretzat poeta garaiera miragarritsua duen gizon bat da, oinak lurrean eta burua hodeietan desagertzen zaiolarik. Hori, egiazki, askotan erabiltzen den irudia da, guztiz ugaria konbentzio burjesak finkatu duen kontzeptu sisteman. Errealitatearekin ezer ikusirik ez duen irrikitasun izkutuen ilusio bat besterik ez da. Egia esatekotan poeta beti promedio soziala baino ttipi eta ahulagoa da. Hargatik izate mundukoiaren pisua jasaten du besteek baino bortizki eta indartsuago. Harentzat bere kantua etengabeko garrasi bat baizik ez da. Artistarentzat artea arrenkura da, nondik libratzen baita, beste pena berri batean murgiltzeko. Ez da erraldoia, inola ere, txori apal bat baino, kolore gehio edo guttiagorekin, bizitzaren kaiolan".

        "Zu ere?".

        "Ni? Guztiz absurdoa den txori bat naiz —esan zuen Franz Kafkak—. Erroi bat naiz: kavka bat*. Teinhof-eko ikazkinak halako bat dauka. Inoiz ikusi al duzu?".

        "Bai. Dendatik kanpo ibiltzen da beti".

        "Ene senide horri niri baino hobe doakio bizitza, dudarik gabe. Bai, badakit hegoak ebakita dauzkala. Baina ene kasuan, ez zen egon honen beharrik, nire hegoak endurtuak baitaude. Horrela enetzat ez dago goirik, ezta espaziorik. Durditurik saltoka nabil han hemenka gizonen artean, zein baitaude enegana susmotxarrez begiratzen. Beno, egia esan, txori perilosa naiz, lapurra, erroi bat. Hala ere, guztiau, itxuraz besterik ez da, dirdiraren zentzua falta baitzait. Hargatik ez dut ezta luma beltz distiratsurik ere. Errautsa bezain grisa naiz. Harripetan desagertu nahi lukeen erroia. Baina erran dizudan denau txantxa soil bat izan da, zein gaizki aurkitzen dudan gaur ene burua ez dezazun nabari".

        * Erroia (txekieraz: kavka/KAFKA) zen ere idazlearen aita (Hermann Kafka)-ren merkatal ezaugarria.