Bere denbora alperrik galtzen duen jenioa da Hugo

Fernando Pessoa

euskaratzailea:
Juan Manuel Basurko

1912 inguruan idatzitako testoa,
oraindik gazteleratu gabea

        Victor Hugoren aurrean kritiko famatuenen jarrera erraz explikatzen den gauza da. Instintiboki sentitzen dute haren lirismoa ez dela gorena eta somatu ere, kezkaz somatzen dute haren imajinazio-indarra neurrigabekoa dela. Analizatzeko gai ez direlarik, enigmaren ondotik jira-bueltaka dabiltza ulertu ezinean.

        Aitor dezagun: egiaz, inbidi antzeko zerbait sortzen zaigu poeta honen aparteko imajinazio ugaritasunaren aurrean, imajinazioz gorena ez delarik ere; inbidi apur bat, alegia, zaratatsu esateko duen erreztasun inkonzientearen aurrean. Hobe litzateke kontatzen duenetaz zerbait gutxiago baleki, edo sublimitate aipatuak, nahiz bere baitan, berak kontzienteki hobeto ulertuko balitu. Esan beharra dago ordea, harek idatzitakoa baliogabea balitz, horrelako problemarik ez legokeela; eta bere pentsamendua analizatu eta esaten zuenaren haunditasunaz jabetu balitz, ezin izango zituen gauzak hitz jarioz esan eta expresatu. Gizonaren haunditasuna eta txikitasuna bere izaeraren bi aurpegi dira. Alferrikako lana da xentimo baten atzekaldean hamar edo hogei durokoen atzekaldea topatzen saiatzea.

        Victor Hugo ez dela lirikorik gorena?... Ziur ezetz. Baina galde dezakegu: zergatik ote da? bere poemen formagatik ote da, alexandrinorengatik, rima parekatuengatik? edo frantsez-hizkuntza beragatik, maleabilitaterik gabea, gogorra leunki eta zurruna musikalki delako ote da? Ez; poesia lirikoak bere forma darama; poesiak beti pentsamenduari dagokion forma du. Forma hori lirikoa ez bada, ideia bera ezin lirikoa izan. Eta lirikarako gai ez bada, hizkuntza bat zer ote da? Horrek adieraziko luke hizkuntza hori egiten duen herria ez dela lirikarako gai, eta herria, izatez, lirikoa ez bada, nola ote da herritar bat? Ez dago gauza xinple eta errazagorik ulertzeko.

        Victor Hugo, poeta bezala hartzetik, izpiritu bezala hartzera, zailtasuna areagotu egiten zaigu. Poeta filosofikoa da; ebidente bihurtzen dute hori bere tematikak, bere poema goren eta onenak, bere izpirituaren egoera eta joera guztiak, gai xinpleenik ere filosofikoki erabiltzen ohitua egoteak. Eskale bat aurkitzen du eta segidan hori bera eskalearen personifikazioa balitz hezala azaltzen zaio Victor Hugori: jeneralizatu egiten du, filosofoak ohi duenez. Hartzen ditu objetu txiki eta banalak eta gaitzat onartuz, lekuz kanpoko ondorioz josten ditu, eta hori lan filosofikoa da. Baina bere izpiritua filosofia izpirituaren kontrakoa da. Pentsamendu filosofikoak egiten ez duen eran, berak imajinaren bidez pentsatzen du. Beretzat, pentsamendu oro, txikiena delarik ere, imajina bat da. Pentsamendu handi bakoitza bisio bat, noski. Betiere Patmos-en dago, gehiegitan agian, «betiere» horrek honelako gauzarik adierazten uzten baldin badu behintzat. Baina ez da bisionario huts bat; gainera iluna da bere pentsamenduan, bere bisio-pentsamenduan. Imajina mardulak bete-lanarekoekin batera lotzen ditu, eta bisioa bera nahasi egiten du lerrotik lerrora konposizioaren desarroiloan sortzen diren metafora partzialekin.

        Baina hau ez da dena. Garbi azaldu ez arren, azaltzen da horratio dirudien baino argiago, bere teori filosofikoetan ez duela bihotzez-bihotz jokatzen, hau da: «itzal-ahoak adierazten duen horrek», txundigarri izanagatik ere, ez dirudi sendimenduz sentitua izan denik, ez dirudi poetaren izate osoa blai egin duen teoria denik. Poper-en filosofiak (bere Gizonaz entseiua-n) egiten digun zirrararen antzeko zerbait sorrarazten digu: poetikoki sortua izan dela, baina izpiritualki sentitu gabea.

        Ugaritasunaren aitzaki bakarra barietatea da. Hogei gizon diferenteren erara idazteko gai ez denak ez lituzke bere atzetik hogei liburu utzi behar. Victor Hugoren obrak berrogeitahamar bolumen lodi osatzen du; bolumen bakoitzak, ordea, ia-ia orri bakoitzak, Victor Hugo osoa dauka. Osteantzeko orriak orri huts bezala datoz, ez jenio-orri bezala. Ugaritasuna ez, ugarikeria baizik.

        Idazle bezala denbora alferrik galdu ez arren, jenio bezala galdu egin du bere denbora. Berari buruz, Goethe-ren eritzia aguro asko emanagatik ere, nagusi azaltzen da Hugo, eta artista guztientzat zutik dirau harek zioena: «Gutxiago idatzi eta gehiago landu behar zuen». Honoko esaldi honek berezi egiten ditu benetako lana, dispersatzen ez den hori eta itxurako gana, lekua bakarrik betetzen duena alegia (orriak lekua besterik ez dira); eta horregatik iritzi hori munduko iritzi kritiko handienetakoen mailakoa da.