Horati'ren odak

(III'garren sailla)

Horati

euskaratzailea: Aita Onaindia

XVI. Mekena'ri

GAIA: Dirua ez dugu edozer gauza, len eta orain berak baititu iriki ate guztiak. Orati'k Mitologi'tik eta Edesti'tik arturiko gertatu te ulerbidez poliki azaltzen digu gai au, poema lirain onetan. Urreak ipiñi zuen Danae Jupiter'en eskuetan; bere bitartez lurralde zabalak menderatzen dira, saldukeri aundiak egin ere bai; azaletiko dizdiza ekartzen digu, baiña ez iñolaz ere gure barrenak opa duen zort ona. Orati'ri beintzat etzion eman, zeruak nai zuenez erdiko maillan jarri zuelako pozik bai zaigu agertzen oda onetan.

Inclusam Dancen turris aenea...

               Gau-maitaleengandik naikoa jagona

               zeuzkaten bai Danae atxilo artua,

               borontzezko dorreak, ate txit sendoak

                       ta zakur zaindari zurbillak:

          5   neskatx izkutuaren jagole Akrisi

               bildurtiz Jupiter ta Venus ixekatu

               ezpalira. Auek bait-zekiten bidea,

                       Jainkoa urre itzuliz, egoki.

               Gezilari erditik joan oi da urrea,

        10   tximista erorteak adiña kementsu

               altzak ere puskatuz. Gerkar aztiaren

                       etxea lukurrez zan aitu.

               Makedar gizak uri-ateak doaiez

               arraildu zitun, eta errege buruak,

        15   bere etsaiak, eratsi; doaiak uzkaltzen

                       ditu ontzi-buru ezkaitzak.

               Diru ugarituari ardurak jarraitzen,

               ta geiagoren miñak. Zaldunen ospea

               zeran Mekena, iguin izan nun burua

        20           lar gora nabari jartzea.

               Nainork, diru-griñari uko ein neurrian

               jainkoen eskutik du artuko. Billoisik,

               ezer nai eztutenen gud-oiñera noa,

                       iges, aberats-sailla lagarik.

        25   Aberatsago nauzu etxeguntza utzian

               nere aletegian bildu ba'nu baiño

               pulletar langilleak, on artean txiro,

                       areatzen duen guztia.

               Aprika joriaren jabetza duenak

        30   ez daki ur garbi latsak, idi-lan gutxiko

               basoak eta uztaren erantzun ziurrak

                       zori utsa dakarzkitela.

               Kalabri'ko erleak eztirik ez eman

               arren, nire ardoak lestrigoni-suillan

        35   zaartu ez, eta txima ugaririk prantses

                       pentzeak niretzat azi ez:

               Nigandik alere urrun ezeuki nekaitza,

               ta geigo nai ba'dut, ez didazu ukatuko.

               Diru-gosea itorik ditut ordainduko

        40           obeki zerga ñimiñoak;

               bai, Aliate'n ala Migdon-alorrakin

               bilduta baiño obeki. Asko nai dutenak

               askok uts eman. Ongi da Jainkoak,

                       esku urri, naikoa emana.

Oarrak.— 2. Akrisi, Argos'ko erregeren alaba; aitak, au da, Akrisi'k, bere alaba, billoba baten eskuz ilko zala azti baten bitartez jakiñik, burnizko dorre baten izkutatu zuen, ate ta zaindariekin inguraturik, seme-alabarik izan etzezan; baiña Jupiter'ek, dorre barrura ur antzo ixuririk, errege-alaba onegandik seme bat izan zuen, Perseu zeritzan.—11. Anpiarao dugu azti ospetsu au; Adrasto bere anaia, Argos'ko errege. Aberaskien euki-miñak ondatu zion etxea oso-osorik.13. Pilipo dugu au, Makedoni'ko errege, bere kemenez eta urrez gerkarren aginterririk geiena menderatu zuena.—31. Gaurko Digenza, Orati'ren udetxea zegoen tokiko Bandusi urestatzen zuen errekaztoa.—33. Kalabri'ko erleen eztia oso eder-etsia zan.—34. Au da, txantxil baten, ots, Formi'ko pegarrean. Lati'n, Kanpani'ko itxas-ertzeko uri oni —gaur Mola di Gaeta— lenago lestrygum zeritzaion, Lamo'k, lestrigondarren bakaldunak jasoa izan zalako.—35. Gali Alpes-emendikoa, bertako ardien illea txuri-txuria baitzan, Po ibaiaren alderdi bietakoena batez ere.—41. Aliate, Lidi'ko errege, Kreso'ren aita, 617-560'garren urteetan, Kriso'ren aurretik, bizi izan zana.

XVII. Eli Lamia'ri

GAIA: Oda au olerkariaren jolasketa besterik ez duzu. Bertan goratzen du Eli Lamia'ren jatorri argia, Formi'ko len-errege izan zan Lamo'ren ondorengoa noski; gure kondaira-orriak diotenez, uragandik bai dator lamitarren izena. Eli'ri diotsa egun onak gozatu ditzala, sendi ta jopu guztiekin bere zoria poz-pozik jaituaz.

Aeli, vetusto nobilis ab Lamo...

               Eli, Lamo zarreko gizon aundikia,

               emendik ei dakarte, ba, len-lamitarrak

               eta auen ondorengo etorki guztiak,

               edestiak dionez, deitura bizia;

               ta Formi'ko muruak ark jaso zituan,

          5   uagandik dakazu zuk ere odola,

               ta Marika ur-egalez luzatuaz doan

               Liris lurralde nasai guztian nausi izan.

               Biar, Euro'k sortazi ekaitz loka batek

        10   Orri askoz ereingo du usa, t'alperriko

               alokaz ondartzea, belatxinga zarrak

               bere euri-igarkizunez ipui ezpa-dio:

               Al duzuño zamatu zeure sukaldea

               egur leorrez; biar ardoaz atsegin,

        15   eta, lanik ez duten otseiñak taldeko,

               bi illabeteko esne-txerriño batekin.

Oarrak.— 7. Kanpani'ko itxas-aldeak Marika izena zekarten, lurralde ontan errege izan zan Kirke'gatik, onen eriotz ostean batez ere.—8. Liris, gaur Garigliano, ibilli nagian Marika'ko ur-ertzak miazkatzen ditun ibai.—9. Euro, neguan eguzkialdetik datorren aizea.—11. Egazti au, irureun .bat urtetan bizi izaten zala esan oi zuten lenago; bere kua-kua ta urubia euria iragartzen ornen du.

XVIII. Paun'i

GAIA: Olerkariak Paun jainkoaren babesa eskatzen du bere zelai ta alorrentzako. Bere lur zear biotz-bera igaro ditela; ez dezaiola kalterik bere talde samurrari, esker onez beterik eskeintzen dizkio, ba, aume bat, ardoa ta ke usaitsua. Lotazilleko gauez ospatzen duten jaia marrazten du. Faunalia deitu jaiak alere otsaillaren amairuan ospatu oi ziran; orixegatik, Orati'k emen zeazten digun jai au Mandela auzokoa edo izango zan.

                        Faune, Nympharum fugientum amator...

               Paun, Ninpa igeslarien maitale kartsua,

               zatozkit otoi biotz leun nere mugalde

               ta soro zabaletaz, ez jun nere talde

                       txikiari on egiteke:

          5   aume guri bat illik baita urtero jausten,

               Venu'ren sendi-ontzian ezta peit arnoa,

               ta aintziñako opamaiak aterge du ixurtzen

                       ke-moltso ugari usaitsua.

               Zelai belartsuan jai dagi talde denak,

        10   lotazilleko nonak zutzat itzultzean:

               auzoak lanik gabe, idi geldiekin,

                       jai dagi pentze ta larrean.

               Otsoa dabil bildots ausarti artean;

               zuretzat du oianak edatzen ostoa;

        15   jorratzaillea pozik da oiñez irutan

                       ertsi dulako lur-zorua.

Oarrak.— 1. Paun, Marte'ren seme, alorretako jainko. Uste zanez, Arkadi'tik Itali'ra igarotzen zan otsaillaren amairuan, eta emendik ara lotazillaren bostean; eta bai etortzean bai joatean, jai bereziak egin oi zitzaizkion.—3. Izan mesedegarri nere aume ta bildots tipientzat.—10. Lotazillaren bostgarrenean, zuri eskeiñitako egunean, abere guztiak jauzi ta gora dagite beren bazka-lekuetan.—15. Jorratzailleak berak ere pozik aurkitzen ziran, olako jaietan, egunean iru aldiz dantzatzeko astia izan oi zutelako.

XIX. Telepo'ri

GAIA: Akar dagio txantxetan bezela Telepo'ri, onek bada aintziñako kondaira guztietan ixillik uzten du orduko bizitza pozkor eta atsegingarria. Kodro, Inako, Eak'en etorria ta Troia'ko gudaketak gogora dakarzki, baiña ez du ezer ere aipatzen orduko ardao ospetsu, ezkotegi samur eta jolas-etxeetaz. Auek ere eztira ixil-zulo uztekoak.

Quantum distet ab Inacho...

               Inako'gandik aiten erri alde iltzeko

               izukor ager etzan Kodro'ganagiño

               zenbat urte lez ziran jun galdetzen duzu,

               t'Eako'ren sendia ta Ilion sakratu

          5   ondoan izaniko gudate gordiñak;

               baiña ez diozu, ez, zegan dan erosten

               Kio'ko ardo suilla; nork epeltzen duen

               suarekin ura, zein etxetan t'ordutan

               Peliño'tiko otzaz askatzen naizen.

        10   Ekatzu bizkor, ume, txol betea Illargi

               berriaren deduz, gau-erdiaren deduz,

               bai Murena aztiaren omenetan ere!

               Edariak, iru naiz bedatzi txikito

               txit egokitan bear dira naspillazi.

        15   Musa bakoiti zale dan koplari zerbelak

               irutan iru ontzi ditu eskatuko.

               Liskar-izu Esker'ak, aizpa billuzekin,

               irutik gora ukutzen eztizu utziko.

               Txoro ibiltzea, eder zait. Zergatik eten

        20   berezinti-txirul ots bizi gozatsuak?

               Txistu-lirak zergatik mutu, zintzilika?

               Esku utziak iguin nik; edaztu larrosak;

               entzun bei ots zoroa Liko bekaiztiak,

               baita arekin aier dan auzokoak ere.

        25   Zu nai zaitu, Telepo, Errode egokiak,

               ille-eder, ta Arrats-izar diztirakor ide.

               Ni Glizere'n maite-su illak nau erretzen.

Oarrak.— 1. Batzuk diotenez Inako'k eraiki zuen argibutarren aginterria; beste batzuen iritziz, asmakizun bat eztugu besterik.—2. Kodro, Atenai'ko errege izan zan. Bein, doritarren aurkako gudan zebillela, goi-argiz jakin zuen alderdi bietatik buruzagia iltzen zitzaion erriak irtengo zuela garaille. Ta zer egin? Kuku-marro jantzi, ta etsaien arteko gudari batekin burrukaturik, onek ilda erori zan. Eta orrela beretarrai eman zien garaipena.—4. Eako'ren ondoren edo sendiko Peleu, Telamon, Akile, Neoptolemu, Aiax eta Teukro izan ziran.—7. Grezi'ko ardoen artean entzute zabalena Kio'koak, Lesbos'ekoak eta Tasos'ekoak zuten.—9. Peliño mendiak ziran Kelano zingira biratzen duten Apenino aldekoak; gaillur auetatik putz-egin oi zuen aizea zan, Erroma'ri buruz, danetan ozkirriena.—12. Murena, il-berritan egin bai zuten azti edo igarle. Erromarren artean ospe aundikoak ziran aztiak, eta auxe zan beren egitekoa: egazti ta olakoen azterketaz geroa aurrez iragarri, ta ametsak, izkutu-esanak eta zantzu-ikuskariak estalgetu.—17. Eskerrak iru ziran: Aglaia, Talia ta Euprosiñe; ta soiñez lau-lau, ots, apaindura barik ibilli oi ziran.

XX. Pirro'ri

GAIA: Pirro'k, biotzez maite zuen gazte bat, Nearko, beretik au laztan zuen neskatx baten besoetatik kendu nai du; olerkariak, ordea, ezetz diotsa, Aprika'ko leoi-eme bati legoikumak lapurtzen dizkionak bezelako arriskua izango lukela-ta. Neskatx au, ba, Pirro'k Nearko beregandik urrutaziko ba'lu, leoi kideko izango litzake, berea duen arrapakin ederra zaintzeko. Gerkar olerkari batzuen anizera egiña dugu poema au.

Non vides, quanto moveas periclo...

               Ez dakusu, Pir, zein gal-zoriz dizkiozun

               lapurtzen Getuli'ko leoiari kumak?

               Aurki, lapur ez-ausart, iges zu joango,

                       utzirik burruka gordiñak:

          5   Aurrez eingo dioten gazte talde erdian

               Nearko urena indarrez kentzen bera doake.

               Alkar-jotze izugarri, arrapakin jabe

                       nor, zu ala au, izango ote dan.

               Zuk geziño bizkorrak gertu bitartean,

        10   ark zorrotz ortz ziurrak; eta diote liskar

               artekariak esku-arra ipiñi zula

                       aren oin billosaren pean,

               ta aize leunez otzitu zula sorbaldea

               ille usaitsuak naro barraia lekuan,

        15   Nireu bezela eder, edo-ta Ida urtsuan

                       ostutakoa bezin lerden.

Oarrak.— 15. Nireu'ri buruz Omer'ek onela dio: «Nireu, Aglaia ta Karope erregeren seme; Nireu, Akile gurenaren ondoren, Ilion'go arresi azpian burrukatu zuten gerkar guztietan ederrena» (Iliasena, II, 671).—16. Ganimede dugu Ida'n, Troade'ko mendi urtsuan, Tantalo'k lendabizi ta Jupiter'ek gero indarrez ostua.