Mayi Pelotekin solasean:
«Gure planeta mendurarendako ezagunegia delako
idazten dut zientzia fikzioa»

Itxaro Borda

Josu Landa

        Behinola bezala, euskal literaturan zientzia fikzioa baino izkiriatzen ez duen idazle bakarrarekin elkarrizketa bat egitera gindoazela esan behar izan genien mugan espainol poliziei. Arratsaldean bertan itzultzeko. Makina bat extradizio burutzen ari da egunotan frantses Gobernua, eta marroiek, kokotean beste preokupaziorik ezean edo, pasatzen utzi ziguten. Itxaro Bordak pronto zeuzkan Baionako «Gure Irratia»n egingo genizkion galdekizunak. Eta halaxe hasi ginen Maiatzen «Biharko oroitzapenak» liburua kaleratu zuen Mayi Pelot-ekin solasean.

        — Mayi Pelot, lehenik hasteko, zure burua presentatzen ahal duzu?

        — Bfff ez dakit, nik irakurtzen dut, idazten dut, irakaslea naiz, 39 urte ditut eta inglesa, latina, grekera ikasi dut, euskara ere bai, besterik, ez dakit..., musika ere biziki maite dut, pixkabat jotzen dut, besterik ez, fikzioa maite dut, nahaski bainan...

        — Bai, hau da fikzioa, lehenik zure iturriak ezagutu nahi genituzke, fikzioa izkiriatzen bait duzu euskaraz.

        — Iturriak? bon, zein autore irakasleak ditudan? Ba nere ustez, lehenik Bradbury, beraz, estetikarengatik, harek poesia fikzioan atxikitzen dakielako, baitaere ametsa erabiltzen eta mundu berri bat asmatzen badaki, oso landua delako, literatura egitea nahi zuen eta nahi du, jakina, bizi da...

        — Eta nola?

        — Exotismo berri bat berpiztu duelako, bere planetak ezin du beste exotismorik ukan, gehiegi ezagutzen dugu eta harek beste mundu batzu moldatu ditu. Asimov, ez roboten segidarengaitik, «Fundation»gaitik baizik. «Fundation» da egiazko eleberria. Bon, unibertso bat egin du eta zibilizazio bat asmatu, sakonki, zintzoki, zehazki, eta desberdintasunaz ez ahaztuz bainan egiak esaten ere badaki. Nere ustez zaila da hori, zibilizazio bat beraz, bere gorabeherekin. Berantago beste iturri bat aurkitu nuen, Farmer.

        Farmer hizkuntzalaritzan interesgarria da. Harian ere bai: Lurkanpotarrei sexo bat eta anima bat bilatu eta eman dizkie; hargaitik famatua da, baita ere erlijio arazoa ukitzera ausartu delako; bere garaian hori egin behar zen. Beraz, gizakumeak ez diren izaki batzu asmatu ditu eta nere ustez ongi. Gauza horik imitatu ditut nahi baduzu, bide beretik pasatzera saiatu nintzen.

        Berantago, kasik berriki P. Dick. Dick-ek zeren eta eroa izaiten bait daki, hipotesietan eroen sistematizatzean ausarta da, zer nahi asmatzeko beti prest da, humore beltza zer den badaki, metodikalki eraikitzen du. Bere poemetaz, bere heriotzetaz ez naiz luzatuko. Beste autore bat ere bai behar bada, ez badut gehiegi irakurri ere: Michel Demuth, frantsesa da, Lionekoa, ni baino urtebete gazteagoa. Gizon honek hizkuntzalaritzan hitz berrien bidea hautatu zuen; zeren fikzioan prolema bat da, edo ingeles hitzetara jo edo grekerara. Zientifikoa da, ona. Bestalde laket zait erotismo oso berezia sortu duelako, eta hori oso zaila da fikzioan.

        Beste iturri batzu? Gertakarietatik. Lurra planetaren kondairatik batzutan, mitologiatik ere bai —baina ez beti—, zientzien aurkipen batzuek ideiala emaiten dizkidate. Adibidez, klonatzeak; vikingenak..., beste autore batzuk. Ez dut xehetasun haundirik, Irlandako eta ipar Europako mitoak era biltzen dituztela badakit, bardoak adibidez.

        — Greziako mitoetan uste nuen zeudela oinarrituak zure istorioak.

        — Ez nereak bakarrik baizik eta, noski, gure mendebaleko obra gehienetan, ez fikziozkoetan soilik. Mitoen xehetasunak aipatzen dira baina ez dira oinarri bezala erabiltzen. Nahi baduzu Odisea delakoa fikziozkoa da baina nehork ez du imitatu; bestela vikingen mitologia da oinarri bat. Keltoenak erabiltzen ditut aspalditik, Heroic Fantasyan hain ezagunak, bainan besteek ere bai.

        Beste iturri batzu Folkloreak dira. Kanta batetik «Jack and Jill» sortu zen. «Hildakoen liburu tibetana»k (Bardo Thodol) baditu ondorioak Zientzia Fikzioan, nik ez erabili arren, eta noski beste bi oinarri erdi literarioak: Faust-en ipuinak, Frankensteinnen aitona, eta Lewis Carrolen «Alice in Wonderland». Denak erabiltzen dute, zeren sinkretismoan bizi gara, eta Joseba Sarrionandiak esaten zuen lez, gaur egun, zabalik dago mundu guzia eta sorterriaren ez ezik mundu horren partaide sentizen gara guztiak.

        — Eta zure liburuan, «Biharko oroitzapenak» izena duena, «Maiatz» argitaletxeak argitara emana, nola integratzen dituzu gauza guzi horiek? Idaztean nola agertzen dira aipatzen dituzun iturriak?

        — Hipotesi batetik hasten naiz, fikzio idazle edozein bezala; zientzia fikzioa hipotesi baten ondorioz idaztea da. Hori prolema bat da idazlearentzako, zer den hipotesi bat, alegia. Noski, lehen ideia bat da, hipotesia ez bait da liburuaren oinarria. Gauzak aldatzen doaz aldira.

        Batzutan, gertakarietatik, hilketa baten ondoren, zientzi aurkipen baten ondorioz, Bhopal kasu. Gure gaurko gizartean oinarritzen naiz, ze bilakatzen den heriotza, bizitza, bazterren zikindurak, baita pertsonai batetik ere. Nere azken ipuian —«Teleamarauna»—, hastean ez nuen uste arren plangintza batez egina dut. Bizpahiru idazle aritu bait dira amaraunetaz; alegia, Urkizu, Sarrionandia, etabar.

        — Zure liburuan konkretuki ze ipuin dira?

        — Bon, «Telelaberintoa», «Feed back», Miren», «Boga-boga»k, gauza berak kondatzen dituzte. Bestalde liburua idazten hasi nintzenean, Jomeini, Ayatolah Jomeini boterera igo zen, eta munduaren mixtorioa aldatzen dut: Iran herrialde nagusia bilakatzen da eta Europako zati bat hartzen du... Bon, «Telelaberintoan» itsasoko zikindura, informatika eguneroko bizitzan ageri dira; eta hori ez da fikzioa, hori gaurkoa da, mundu gero eta artifizialagoa. Talde teknikak eta talde biziaz bilatu nuen pixkat, eta horietarik bat gerla nuklear ixtorioa da; ez gerla orokorra, biharamunaren prolema baizik... gerla nuklearraren ondorioak. Hori politic fiction edo espekulatiboaren esparruan.

        «Plist plast» oso desberdina da, alegiazko mundu batean gertatzen bait da, bere prolemekin eta bere zibilizazioarekin. Bada politika eta poema bat ere elkarri lotuak. Langabezia, ez dute etxerik altxatzen, harpetan bizi dira, urbideak dituzte kaleen ordez, informatika ezagutzen dute adibidez, lurrikarak egunerokoak dira, ez da gizarte patriarkala, eutananasia, klonatzea, medikuek arazo moralak dituzte. Maitasun ixtorio bat ere bada barnean, gizon bat hiri batetaz maitemintzen denean. Ez dut ixtorioaren bukaera erran nahi.

        «Harremana» delakoa Space Opera da. Opera spaziala. Baina ez da espazioan gertatzen, planeta batetan baizik, non Wotan jainkoaren mito zaharra erabili nuen. Wotanek Erda jainkosa Lurrazpian aurkitzen du. Legenda aldatu dut zerbait: Erda oso jakintsua bihurtzen da, guztiz geldia den jainkosa pertsonai oso bitxian bilakatzen da ixtorioan. Halere alaba bat emanen dio Wotani.

        «Biharko oroitzapenak» izen burua adierazgarria dela iruditzen zait. Lau ipuin eta beste bi oso ezberdinak.

        — Nola hasi zinen zientzia fikzioa idazten. Nola sortu zitzaizun gustoa?

        — Bradbury irakurriz hasi nintzen. Gero Hendaiara joan nintzen lan egitera. Han lankide batek biziki maite zuen zientzia fikzioa. Irakasle honek ikasleendako lan bat montatu zuen, gu biok gidatu genuena. Beraz oso laister liburu pila bat irakurri nuen, oso diferentak, gero ikasleekin komentatzeko. Joko-jolas bat zen, non ikasleek ere idazten zuten. Idazten hasi nintzen ni ere. Zin egiten dut ez niela ezer ebatsi. Baita ere eskerrak eman nahi nioke lankide hari, minbiziz hil zen.

        — Zientzia fikzioa idazteko, euskera tresna efikaza da ala moldatu behar da; hitzak asmatu eta. Nola egiten duzu zuk?

        — Dena den, hitzak asmatu behar dira. Euskaraz samurra da, hitzak errezki lotzen edo zatikatzen baitira. Prolema zera da, ulergarria izatea eta nola jakin irakurleak ulertzen duen. Gaurko egunean hitz egokia atxeman behar da, zeina poemetan zailena dela uste dudan. Ez da euskaraz beste mintzairetan baino zailagoa, ingelesez, grekaz, alemanieraz bezain erreza da.

        — Zertarako idazten duzu zientzia fikzioa, seguritate bat aurkitzeko gaurko prolemeri buruz, geroa asmatu horretan?

        — Ezinezkoa dela beldur naiz. Baina bon, txori batzu baditut noski. Geroa ere kondairaren barnean dago, gaur egunean egiten baita. Bihar, gaur, atzoren ondorioa da. Eta beraz ZFa, geroa asmatzeko, aldatzeko erabiltzen ahal da, gerora ohitzeko. Hori da. Gero batzu ahalezkoak dira, etorkizun bakar bat gertatuko den arren. Bainan gero batzu asmatuz jendea abixatzen ahal da.

        Mozorro eta mirailaren prolema ere badago. Norbere buruari ezin diogu egia aitortu, ez beti kritikatu. Mozorro atsegingarria da fikzioa. Adibidez, Lovecraftek ez zuen sekula pentsatu, ez zuen idatzi, beharbada «nik arbaso beltz bat badut eta ni arrazista naiz». Zer egin du bere obran? Beltzen ordez, lurkanpoko eta monstruo batzu ezarri. Arbaso monstruo bat badu bere obran. Ez, beltza ez. Nik gauza bera egiten dudala badakit. Bon, nere ustez beste literatura erak baino adierazteko eta asmatzeko askatasun gehiago emaiten du fikzioak. Fikzio egileak erotzeko eskubidea bait du, mugarik gabe. Gauza bitxiekin jolasteko, mota guztietako ipuinak maite ditudalako. Ez fikzioa soilik. Interesgarriak zaizkit mitoak ere.

        Exotismoa pizteko idazten dut zientzia fikzioa, menturarendako ezagunegia delako gure planeta. Guzti hau S. Lem-en hitz batzuekin, bat dator: «Ez dugu beste munduen beharrik. Mirailak behar ditugu, mundu bakar bat, gure mundua nahikoa zaigu, baina ezin dugu den bezala onhar». Adierazi hau fikzioegile denari gertatzen zaio.

        — Zientzia fikzioa beraz, gizarteak bere giroari buruz behar duen utopia bat izanen litzateke agian?

        — Zientzia fikzioa izkiratzea libreagoa da. ZFan, hipotesia hautatu eta ondorioak errespetatzea da. Ezin da zernahi idatzi. Dena den, hipotesia eta mamia utopia baino zientifikoagoa izaten ahal da, gizarte kritika, zientifikoki, logikari obedituz, matematikoki, edo polizi elaberrien gisan. Abixatzeko egina da, esan dudana politic fictionari edo espekulatiboari egokia zaio gizarte kritika. Baina fikzio mota asko dira; adibidez fikzio mitologikoa, folkloreari lotua zaio. Beraz hori jendeak ametsa behar duelaren seinalea da.

        Heroic Fantasy delakoa, epopeia da, fikzio asko zientzia gutti. Ipuinetako legeekin, sorginak, munstroak, balentria, hortan ere zernahi ez da idatzi behar. Nahi baduzu ZF-aren etorkizun hipotetikoa emaiten ahal dizuet.

        — Ondorio ludikoak badituzu jadanik?

        — Je, je, je. Ahalezko gero bat izaren da. Nere ustez gaur egunean hortan gaude. Hard Science delakoa, zientzia hutsezko obrak egiten ahal dira, baina aspergarriak dira, zailagoak. Space opera kinka larrian dago bainan, zergaitik? Mekanika gehiegi ezagutzen dugulako, baina medikuntza eta giza zientziak erabiliz berpizten ahalko da, ez dakit noiz... berehala e!

        Harritzen nauena zera da, gaurko Heroic Fantasyren berpizkundea. Ez nuen holakorik espero. Zinemak hartu du, komikiak hartu dute, normala da, estetika bat sortu bait du. Eta jendeak gero eta gehiago estetika behar duen seinala da. Bon, hori egonen da, hots HFantasya, ez nuen uste baino. Fikzio espekulatiboa gero eta zentralistagoa bilakatzen ari da, obraren zentzua hipotesi bakar bat izaten den neurrian.

        Gaurko joerarik ez dakit egonen den...

        — Eta zuk zertan segitu duzu?

        — Badakizu begiak ezin duela begia ikusi e!

        — Ihardespen abila. Nik badakit ikusi aurretik liburu bat ateratzekotan zirela...

        — Hori bai, baina niretzat iragana da. Bon... elaberri bat. «Teleamarauna», eta telepatia buruz ari da. Ipuin bat ere bai: «Aerontzi fantasma». Bi zentro ditu, gizona eta aerontzia.

        — Non argitaratuko duzu?

        — «Maiatz»en.

        — Zer harreman klase duzu «Maiatz»eko jendearekin? (Hondoko farrak)

        — Prolema zera da, ez dakidala Androideak ala gizakumeak diren...