—Olerti—

Euskal-egazti

Etxaniz'tar Nemesi

Kanta dezagun Iparragirre,

Euskalerriko olerkari:

kanta dezagun gure erri zarra.

seme bikañen sorkari:

eta munduak entzun bezaigu

nola ari geran kantari,

Gernika'n degun Aritz deunaren

Bertsolari yayoari.

Etziñan sortu gure errian

zuaitz geldia izateko.

Zure biotzak, ibil-miña zun,

ludi zabala ikusteko:

ames-egotan, pakerik gabe,

lur-berri-gose ibiltzeko:

baña azkenean zure lurrera

ekarri zindun iltzeko.

Mila ta zortzireunetan gendun,

ain zuzen, ogoigarrena,

Urretxu, erri zoriontsuak

jaiota ikus zinduena.

Joxe Agustin, Idiazabal'ko,

zure aitaren izena;

ta Manuela Frantzizka berriz,

Gabiri'ko amarena.

Zerain'go zure osabarekin,

aurrenengo zure eskola;

Gazteiz'era, urrengo txandan,

sartuaz latin-eskola:

baña bi urte baño lenago,

zure guraso-kaiola,

Madrileraño alda zizuten,

zuk jarraitzen zeniola.

Il da Fernando zazpigarrena,

ta sortu zaigu burruka.

Karlos'en alde or dator bizi

euskal-jendearen oiuka.

Iparragirre, egon gaitz dabil,

(urte geiago ba-leuzka...)

Goiz baten bere etxera utxita,

gudura dijoa igeska.

Alperrik dabil Zerain'go osaba

mutilla, bereganatzen:

Ataun'en degu San Gregorio,

an da mutilla kokatzen.

Soldau eginda, Karlos'en alde

gogor asten da jokatzen.

Bi aldiz balak zauritu arren,

ez da gaztea atzeratzen,

Iturritza ta Altzaa izan ditu

agintari gerratean:

Karlos'en zaiko, alabardero

aukera dute legean:

baña orduntxe bukatu zaie

gudatea, ustegabean;

ta Iparragirre, muga igarota,

sartu da Prantzi-aldean.

Egazti sortu den gizonari,

ames zaio eguratsa:

gure lur onek jira-biraka

ibiltzeko du ardatza.

Iparragirre'k bere emeretzi

urtekin, ba-digu gatza.

mundu guzia txiki iduritzen:

nork lotu ari oñatza?

Jaunak emana dute txoriak,

erein gabe bizitzea.

Biarko kezka bestentzat bedi:

aien lana, kantatzea.

Onela artu du Iparragirre'k

mundu ontako bidea:

etengabeko kanta-jaia du,

lagun-arteko legea.

Adarrik-adar, basorik-baso,

gaur egora, biar ipar:

pago-usoa bezela dabil

Iparragirre lur-zear.

Paris da Suiza, Tirol da Itali:

berriz Paris'era azkar.

Marsellesa'ren doñu zoliaz,

pizten du Prantzi'n su txingar.

Bonaparte'ren zeladoreak,

kezkaz jarraitzen diote.

Errepublika-sua berriro

arrotz arek piztuko-ote?...

Agintariak kantariari

neurriak artzen dizkate;

ta azkenerako, Prantzi-lurretik

kanpora bialtzen dute.

Ez da itoko gure gizona.

Ingalaterra'ra doa.

Antzokietan, mundu guziko

kantaz aidatzen du loa.

Taberna baten, kantari ergel

bet ikusten du lur-joa:

ta aren errukiz, jator abestuz,

biltzen du diru pilloa.

An Mazarredo, Jeneral jaunak,

entzun ditu euskal-kantak.

Onek lagunduz, Españia'ko

Enbajadore zegonak,

iristen dizka Iparragirre'i

emen sartzeko baimenak.

Luzatu gabe, Santoña-aldean,

jarri ditu bere oñak.

Bilbo'n asita, erririk-erri,

asi du kanta-mataza:

txibia bere saltsan bezala,

bihotza du emen lasa.

Euskal-jendea zoratzen dauka,

ardangela eta plaza:

jan-edanetan, kontu ta kanta,

ba-du aretxek arnasa.

Iparragirre, txori-bezala,

zotzetik zotzera arin:

ta an da Madrilen, lengo tokiak

ikusiz bere kantakin.

San Luis-kapea beteta dago

euskaldun-jendearekin:

Iparragirre'k ba-daki nola

aien biotzak irakin.

Mila ta zortzireunetik gora,

berroi ta amairugarrena:

euskaldunontzat aztu-eziña,

Aurten eun-urteurrena,

Iparragirre'k San Luis-kafean,

(euskal koplari gurena!)

jaiki, ta kanta zigula, amesti,

bere kopla ederrena.

GERNIKA'KO ARBOLA,

DA BEDEINKATUA

Asi da txertatuaz

bihotzetan sua.

Entzule danak ari

dardaraz kolkua.

Euskalerriak arki

du bere oiua.

EUSKALDUNEN ARTEAN

GUZTIZ MAITATUA—

Negarra begietan,

txaloka eskua,

Aritzak irabazi

digu gaur jokua:

Gernika'n degu gaurtik

biotza lotua.

EMAN DA ZABAL ZAZU

MUNDUAN FRUTUA—

Bekaitz-arrik gabeko

biotz loratua:

gorrotoari kendu

diogu lekua.

Mundua, gure pare,

nai degu poztua.

ADORATZEN ZAITUGU

ARBOLA SANTUA—

Gure lege, oitura,

ta herri zintzua:

guraso zarren arnas,

ta odol sutsua,

zuk dituzu. Zu zera,

gure eliz autua.

Bizkai'ko mendi eta ibarrak,

jaso zuten oiartzuna:

euskal-biotzak esnatu zuten

guraso zarrei entzuna:

zapaldutako lur maite onek

astindu zigun illuna.

Mendi-ostetik eguzki: izpiak,

sor zezaketen eguna.

Erromeri da. Iparragirre,

an dute jai-suspergarri.

Giza-taldeak sua dario:

guardozobillak an larri.

Olerkaria, atzeman dute,

ta Tolosa'ra ekarri;

t'Euskalerritik gure txoria

kanpora dute igorri.

[baña jendea etzan lengoa,]

Iru urteren buruan emen

da berriro olerkaria:

illa zegoen gure erria.

Zer egin? Egan! Urrutietan,

ames-zai du lur berria,

ta Ameriketan agertzen zaigu,

alai bidari ermia.

Buenos Aires'en euskal-emazte

argia aukeratzen digu.

Kerejeta'tar Maria Anjela,

Alegri'ko alaba du.

Maitasun onek seme-alabaz

koplaria digu poztu:

baña txoria urruti artan,

kabi-miñez da gaxotu.

Lagun-karta bat idatzi dio

Lertsundi jeneralari,

Euskalerrira etor-gosea

adieraziz berari.

Euskal-jendeak laguntzen dio,

ta aize emanaz amesari,

Burdeos'en da, agur egiñaz

aurrez bere sendiari.

Euskalerria piztua zegoen

Canovas'en lege-miñaz.

Urretxu eta Donosti'n ba-du

arrera beroa ziñez.

Iparragirre, urteetan buruz,

zuri da buru-bizarrez:

eztarria latz, baña biotza,

etzaio aldatu urtez.

Santa Lutzia-ondoan dago,

Txapartegi basarrian.

Bizkai, Gipuzko ta Araba'ko

iru Aldundik batian,

diru-laguntza eskein diote.

Iparragirre, lenian:

kanta ta edan, kezkarik gabe,

bizi da lagun-artian.

Zozoaro du azkenik berak

aukera duan etxea.

Etorkizunak ez du kezkatzen

aren barruko pakea.

Gau baten, alai, mai-inguruko,

batu du lagun-taldea,

ta ardangelako txoko batean

egin apari-legea.

Jatordu arek eta gau-pasak,

sortu dio azken gaitza;

ta bi astetan ebaki zigun

koplariaren bizitza.

Bilbo'ko lagun batzuengandik,

artu du gaxo-laguntza,

ta arekin ordain al-izan zuten,

eliz-illeten langintza.

Onela il zan Iparragirre,

azkenerarte koplari:

Prantzizkotarren jantziz zutela

aren gorputza estali.

Urretxu'raño ekarri zuten

auzo ta lagunen erdi:

kutxa-ondoren negarrez zula

Zubiri, napar kantari.

Geldiegia izan zan, nunbait,

azken-bizialdi ura,

ta egonak Iparragirre'i

sortu zion ituzura.

Andik sartu zan biotz aretan,

eriotzaren landura

ta emen geio ibil-eziñik,

iges zitzaigun zerura.

Euskaleriak negartu zuan

zijoakion semea,

eta geroak maitez gorde du

ark utzitako ondarea:

abestietan eskeñi zigun

biotz gorroto-gabea,

gizon guziei opa ziela

ARITZAREN ITZALPEA.

Aza ederrak eman dizkiguk!

        Zer diok, Arlote Aundi?

Mundu guzia, etxe artu uan.

Iretzat Prantzi ta Inglaterra,

etxeko gelak ituan:

eta Amerikak, etxepe baten

degun alboko bizitza.

Ikusi uan naikoa baztar,

iñun egin gabe egoitza.

        Etxeak, aoak dizkik:

etxe aundiak, geiago.

Nola ase munduak ditun

onenbeste kristau-ago?

Artu dek ire kitarra, eta

jarri aiz Jaki-Ministro;

ta Gernika'ko Aritz zarrari,

eska diok laguntzeko.

        Eman da zabal zazu frutua,

mundua zabalean.

Aza ederrak eman dizkiguk

gaur, alajañean!

Urdaidun oien pare egin gaituk.

Ori dek azala!

Eskur-eskeinka asteko ez dek

umore makala!

Gizon-erri

Nundik sortu aiz. Zer dakark?

Erri baten lañoa

igan elurtu dek.

Urte joanen amesa,

guraso zarren mataza,

erio-aizez, eten-zorian,

genekusan negargarri.

Jaiki intzan arrigarri,

begietan sorgin-argi,

gogoan ezkutu ixil;

biotzean, erri osoa

ekarren irekin.

Ez uan bizi-kezkarik,

ez intzalako gizon-uts.

Gizon bakoitzak, bizi laburra:

laster dek lur-azpian auts.

Baña erriak, seme-alaben

kateak dizkik luzatzen.

Ta i, gure erria intzan

aragi egiña.

Argatik ire lurriña,

ez uan irekin galdu.

Bizi aiz gure zañetan:

abenda batek ire gogoa

jaso dik.

Gure odolean abil:

euskal-biotzaren errota

aiz zutik.

Ames indudan negu-atsaldetan,

aizeak min leioetan:

ildako gizaldietan,

beti uztarria astintzen,

arrotz-lorratzak garbitzen.

    Aurrean aut gure mendien

orratz goietan. Lañoak,

ire usai ditek. Egoak,

ire izena zekarrek.

Iparragirre! Zein Maitagarri'k

soindu iñukan?

Nungo aideak doñu

bihurtu au? Zelai ta malkor,

ire soñuz pozkor;

ta gabaren etxe illauna,

eresiz astandu dek.

Gernika! Aritza lege!

Ostro bakoitza, Euskalerriko

oitura burutua:

gure izate-muñean

sakon erotua.

Sustraiak euskal-lurrean

odoltzeraño sartuak dituk:

besoak zabal aidean,

besarkada eskeintza

mundu osoari. Munka,

ire oñetan auspez nauk.

  Ago! Ez adi zapuztu

ur zikin nastuan.

Munduan,

izan adi aizena:

sendotasuna erroan,

zuzentasuna gerrian,

zintzotasuna buruan.

  Agur Iparragire!

Orain oake pakean!

Lurrak, ez dik iretzat

arrik.

Geroaren magalean,

iraupena dek oetzat.

Euskalerrian

bizirik

zebillek ire iduria.

    I, ez aiz gizon, ez!

I aiz, gure erria!