—Elerti—

Bergili'ren Unai-kantak

(Bukolikak)

Virgilio

euskaratzailea:

Ibinagabeitia'tar Andima

Ibinagabeitia'tar Andima'k lateratik euskeratuak.

X'gn. Unai-kanta (Azkena)

Gal'i goratzarre

Amargarren unai-kanta au C. Corneli Gal'en goratzarrerako idatzi zun olerkariak. Dirudinez aipatu Gal ori Kiteris zeritzan emakume baten ganako maitasunez erretzen zegoen. Olerkariak emen emazteki orri Likori deitzen dio. Ageri denetik, Likori, Gal utzi ta Rhin ibairaren inguruetra joan zan Agripa'ren gudarosteko gudu-gizon baten atzetik, Gal Itali'ko bazterrak Sextu Pompeiu ren aurka aldezten ari bitartean. 1-8 n.: Arethuse'ri gora-dei. Gal'en maitasun-oñazeak abestu nai lituke. 9-30 n.: Artaldeek, artzaiek, Apol'ek Silvan'ek maite-naigabeok arindu nai izan zizkien Gal'i, alperrik ordea. 31-41 n.: Alare baso-zelaietako pake giroa atsartu nai luke, 42-49 n. Likori'ren oroitzapenak ordea, biotz guzia ziztatzen dio. 50-59 n.: Aantzi nai luke nolarebait, basartean eizean edo bestelako iokoetan ibiliz. 60-69 n.: Ezin ordea. Azkenean maitasunaren aitzinean amor ematen dio. 70-77 n.: Olerkariak poema onekin unaikantok amaitzen ditula diño.

X

Arnas idazu, Aretuse, lan au amaitzeko; ene Gal'entzat neurtitz gutxibatzu iarri bear ditut, Likori ber-berak irakur ditzakenak; iñork uka al lezaioke neurtizik Gal'i? Doris gaziak ez al ditu bere urak zureekin naasiko Sikili'ko ubide iskutuetan ixuriko dituzunean! Asi zaite: Gal'en maitemiñak kanta ditzagun auntz soraioek ernemin xamurrak morrozten dituten bitartean. Ez gaude gorrentzat kantari; oianek nun-naitik erantzuten digute.

        Nungo oianek, nungo larregunek gel-araz zinduzten, Naiade gazteak, zoritxarreko maitasun batek Gal erretzen zunean? Ez zinduzten bada, geldiarazi, ez Parnasu'ko tontorrek, ez Pindi'koek, ezta Aoni'ko Afanipe'k ere. Hura zala-ta (Gal, alegia), ereiñotzak eta millazkak negarrez zeuden; aitz-gorripeko Menalu lerrondotsuak eta Likeu otzeko mendaitzak ere negar zegiten. Ardiak geldi daude billaldean (aiek ez gaitute zapuizten: zuk ere, olerkari guren, ez dezazula artaldea zapuiz: Adoni ederrak ere ibai-ertzean ardiak larratzen zitun); unaia ere etorri zan; urdezain astiroa ere bai: Menalk neguko ezkurrez buztita etorri zan. Eta guziek galdetzen die: «Nundik nora maitasun ori?» Apol ere etorri zan eta esan zion: «Gal, zertako zoro-aldi ori? Zuk maite duzun Likori, beste baten atzetik dabil elur eta basa-soroak zear». Silban ere etorri zan, burua larre-ostoz ingurutarik, abar loretsuak eta lili aundiak astinduz. Pan Arkadi'ko iainkoa ere bai; geok ikusi genun gorrimiñez (purpuraz) eta andura-ale odoltsuz istatsu: «Dendunik izango ote duzu iñoiz?» esan zion. «Maitasuna ez da orrelakoetaz arduratzen. Ez da maitasuna malkoz asetzen, ez belardiak urez, ez erleak elarrez, ez euntzak ostoz.»

        Ark ordea goibel: «Ala ere, Arkadia'rrak, zuen mendi auei nere naigabeak abestuko dizkiezu; arkadiarrek soilik, kantari trebeak. Nere ezurrek bai gozaro atseden artuko luketela zuen txirulek, noizbait, nere maitemiña goraipatuko ba'lute! Zuen arteko ai-nintza, artzai edo zoritu mats-biltzaile, Pihli edo, Aminta edo ene lera onen gai den norbait ba'nuke (zer zaio Aminta beltxaran izan arren? Beltzak dira lili-ubelak, beltzak ahabiak ere) nerekin sarats artean, masti astiroaren itzalpean etzango litzake: Phili'k lore-sortak bilduko lizkidake, Aminta'k, berriz, abestuko lidake.

        Ementxe iturri ozkirriak, ementxe larre guriak, Likori; ementxe oiana; berton, zure aldamenean, urtez akituko nitzake. Orain aldiz, maitasun ero onek, Marti gogorraren iskillupean eta etsaien gezi artean lotuta naduka. Zuk, aberritik urrun —ezin dut orrelakorik sinistu ere—, Alpes eta Rin inguruetako elur eta otzak, bakar eta ni gabe, dakuskizu. Ai! ez aldizute otzek kalterik egingo! Ai, izotz gogorrak ez al dizkitzu oiñazpiak pitzatuko!

        Ioango naiz eta Kalkidi'ko eraz antola ditudan bertsuak, Sikili'ko artzai-txirulaz ioko ditut. Egia da; naiago dut oianetan, iize-aitzuloen artean nere maitasunak egari eta zuaitz xamurretan irarri: aziko dira (zuaitzak), aziko zerate zuek ere, nere maitasunak.

        Anartean Menalmendi zear Ninphekin naasirik ibiliko naiz, edota basurde zakarrak eizatuko ditut; iñungo otzek ez didate eragotziko Partenos'ko oianak nere zakurrekin ikertzerik. Arkaitz eta baso durunditsuak barna nabillela dirudit dagoneko; atsegin zait Parti-adarrez Kidon'go geziak iraiztea, ioku au nere maitagarraren sendagai bai'litzan, edota iainko ark (maitasunak) gizonen eritasunak ibitzen irakatsiko bai'ligun! Hamadiridak etzaizkit atsegin orain ezta olerkiak ere; oianak, utikan zuek ere! Hura (iainko hura-maitasuna-) gure naigabe ta lanek ezin dezakete aldatu, naiz ta otz larrienean Hebro ibaitik edan, edota negu urtsuan Sitoni'ko elurrak egari; ezta, zumar elkorraren azala egarriz iltzen ari danean Kanker izarpean Etiopi'ko artaldeak zaituko ba'genitu ere. Maitasunak oro garaitzen du; nik ere etsi dezadan maitasunaren aurrean.

        Iainkozko Pieridak; aski bezaio zuen olerkariari auek kanta al izatea, eserita zegon bitartean ziguin abarrez saskitxo bat egin aal izatea; zuek biurtuko dituzute Gal'en beteko; aren maitasarrea orduoro geitzen zait udaberrian lertxun gaztea eraikitzen dan giñoan.

        Ieiki gaitezen; ipuruaren itzal astuna kaltegarri zaie kantarieri; itzalak, uztak ere galtzen ditu. Auntz aseok; zoazte tegira; illunabarra dator, zoazte.

Unai-kantetako landare izenak

(Len zenbakia Unai-Kantarena; bizgarrena neurtitzarena.)

                ABAR Ramus 8,40. Ferula 10,25.

                ABE (Aga) Postis 7,50.

                ADABEGI Nodum 5,90.

                ADABURU Cacumen 2,3, 6,28.

                ADALKA (mordo) Racemus 5,6

                AGINONDO Taxus 9,30.

                AIEN Palmes 7,48.

                AKANTU Acanthus 3,45; 4,20.

                AKARA baccaris 7,27.

                ALAGUNE Saltus 6,50; 10,9.

                ALE Bagus 10,27.

                ALOKA Alga 7,42.

                ALTZA Alnus 6,63.

                ALTZONDO Alnus 8,53.

                AMOMU Amomum Asiriae 3,89;4,25.

                ANBAR Electra 8,54.

                ANDURA-ALE Ebulus (baci) 10,27.

                ARABI (Ahabi) Uaccinium 2,18;2,50.

                ARAN Prunum 2,53.

                ARANTZ Spina 5,39.

                ARDI-MIHI, Saliunca 5,17.

                ARITZ Quercus 1,17;4,30;8,83.

                ARLO Arvum 1,3; 5,33; t.a.

                ASKI Caespis 1,68: Gramen (larre) 5,17; 5,46.

                ASTAMATS Labrusca 5,6

                AZAL Cortix 6,63:Liber 10,67.

                BASO Nemus 6,11; 7,59; 8,22;10,9.

                BAS-AKARA Baccaris 4,19.

                BAS-OLO Auena (sterilis) 5,37.

                BAZKA Pabulum 1,49.

                BAZKATU Pasco 1,59 t.a.

                BELAR Herba 2,11; 3,39; 4,25; 5,26; 8,95.

                BELARDI 7,45 t.a. Herba: Pratum 3,93 e.a.

                BERAKATZ Alium 2,11.

                BITXIKA Casia 2,49.

                ELAR Thymum 5,77;7,37.

                ELBITZ Anethum 2,48.

                ELORDI Spinetum 2,9.

                EREINTZA Sata 3,82

                EREÑOTZ Laurus 2,54; 2,63; 6,83;7,62,63;8,10,82,83; 10,13 ta.

                ERNEMIM Virgulta 10,7.

                ERRATZ Cytisum 1,78; 9,31; 10,30

                ESI Saepes 1,53.

                ESPARRU Saepes.

                GALBURU Arista (berez galbizar; pars pro toto) 1,69 t.a.

                GARAGAR Hordeum 5,36.

                GAZTAIÑA Castanea 2,52;7,53.

                GILLORI (?) Myrtus 2,54; 7,6; 62,63

                GOROSTI Ilex Arte 7,1 ta. Ruscus 7,42 (gorosti ñarro).

                GORRIMIN Sandix (landare bat da gorriz margozteko) 4,45.

                GURBIZ Arbutus 3,82; 7,46.

                IAKINTU Hyacintus 3,63.

                IGALI Pomum 1,37; 2,53;7,54 (pomum ezurdun igaliak eristeko da; aran, geriz t.a.).

                IHI (ii) Ziga luncus 1,48; 2,72.

                IÑAUSI Puto (erdiñausi-semiputare) 2,70.

                INTXAUR Nux 2,52; 8,30.

                INTZENTZU Tus 8,65.

                IPURU Iuniperus 7,53 orre.

                IRAKA (lolo) Lolium 5,37.

                IRRI-BELAR Apium 6,68.

                ITZALTZU Umbrosus 2,3.

                IZAI Abies 7,66.

                IZUSTA Verbena 8,65.

                KARDULATZ Cardus 5,39 astalar.

                KOLOKAZI Colocasium 4,20.

                KUKUPE Astodelo Narcissus 2,48; 5,38.

                LANDARE Arbustum 3,10 txartaka (une ontan landare bezela artu dut).

                LANDATXO Agellus 9,3.

                LAPAR Pliurus 5,39.

                LAR (-basa) Sentis incultus.

                LARRE Pascua 1,48 t.a.

                LARROSONDO Rosetum 5,17.

                LER-ABAR (lerki) Taeda 7,49.

                LERRONDO Pinus 1,38; 7,24; 7,65,68; 8,22.

                LERRONDOTSU Pinifer 10, 14.

                LERTXUN Populus 7,61, 66; 9,41; Alnus 10,74.

                LILIPA Narcissus 8,53.

                LILI-UBEL Uiola 2,47, 5,38; 10,39.

                LIZAR Fraxinus 7,65,68.

                LORE Flos 1,54; 2,58; 3,92, 4,23 t.a. gara.

                LORE aillara Sertum (lore-sorta) 6,16,19.

                LORETU Floreo 2,64.

                LUBERRI Novalium 1,70.

                MAKILLA Teretus 8,16.

                MARRUBI Fragum 3,92 Arraga.

                MASUSTA Mora 6,22.

                MATS Mahats Uua 4,29; 5,32 t.a.

                MATS-AIEN Pampaneum 7,58.

                MATS-BILTZAILE Uinitor Uuae 10,36.

                MATSONDO Uitis 2,70; 3,11,38, 5,32 t.a.

                MILLAZKA Myrica 4,2; 6,10; 8,54; 10,13.

                MORDO Corymbus 3,39.

                NEKAZARI Agricola 5,80.

                NEKOSTA Cupressus 1,25.

                NINI Gemma 7,48.

                ODI Cicuta (berez laztozko tuta) 2,36 tut-tutulu.

                OIAN Silvaa 1,53; 2,31; 60,62 t.a. lucus 10,8.

                OLIO Olivum (olivi pinguis) 5,65.

                OLIONDO Olivum 5,16; 8,16 t.a.

                ORIKAI Lutum (landare onekin margo oria egiten zuten) 4,44.

                OROLDI muscus 6,62.

                OROLDITSU, muscosus 7,45.

                ORRIN Uiridis 6.

                OSTO Fronda 9,61 Orri Folium 5,31.

                OSTOTU Frondeo 3,57.

                OSTOTSU Orritsu Frondosus 2,70.

                PAGADI Fagus 1,1; 2,3; 3,12 t.a.

                PAGONDO Fagus maiz

                PAGOZKO Fagina 2,37.

                SAGAR Malum 2,15; 3,64; 6,61; 8,38 t.a.

                SAPELAR Eruum 3,10.

                SARATS Salix-Salictum 1,54,78; 3,64,82; 5,16 t.a.

                SASI Rubus 3,89 t.a.

                SESKA Calamus 8,23: Harundo 6,8; 7,12.

                SORO Ager 1,12; 7,56 t.a.: Rus 1,45.

                TXIRPOTX Serpulum 2,11.

                UDARONDO Pirus 1,73; 9,60.

                UNTZ Hedera 3,39; 4,19. Untzorri 7,38; 8,10.

                UR-BELAR Ulua 8,88.

                URDAMUTUR (lo-belar) Papauer 2,47.

                URRESAGAR Malum aureum 3,71; 8,53.

                URRITZ Corylus 1,14; 5,3; 5,20 t.a.

                UZTA Seges 1,72; 5,33 ta. Frugis 3,72; 9,48 t.a.

                UZTABILKETA Messis 5,70.

                UZTABILTZAILE Itailari Messor 2,10.

                UZTAILATZE Uiburnum 1,25.

                ZARMUKA Carecta 2,20.

                ZIGOR Hasta 5,31.

                ZIGUIN Hibiscum 2,30; 10,71.

                ZITORI Lilium 2,45.

                ZORI Zoritu Maturus 3,80; 10,36.

                ZUAITZ Arbor-s 1,37, 3,56,81,70 etc.

                ZUANDOR Ligustrum 2,18.

                ZUDURA Ebulus 10,27.

                ZUMAR Ulmus 1,58; 2,70; ta. Ornus 6,71.

                ZUME (mimen) Uimen 2,72.