Kristorenak eta bost

Harrijasotzaile guztiak ez dira Perurena, toreadore guztiak ez dira Manolete, ezta poteadore guztiak parte zaharreko Joxe Mari ere. Norbera bere neurrian, bere sasoiaren arabera. Eta euskaldun guztiak Txillardegi balira ere, deus ere ez genuke aurreratuko, Euskaltzaindiaren saloi enmoketatuen ateak guztiontzat itxita egongo bait lirateke, kristautasunaren fedezko konfesionea egin artean behintzat. Euskararen irakaskuntza eta ikasketa gizarte-eskabidea bihurtzeko bide aldapatsu eta bihurria nola edo hala hasten ari den bitartean, eta orain arte lortutako eskasiaren neurrian hain zuzen, hizkuntzaren zutabe, zaindari eta zeladore den zenbaitek uste izan du Manoleteren adinako mihura adardunak toriatzeko edota Joxe Mariren tamainako kankarrak harrapatzeko prest dagoela edozein: Euskaltzaindiaren azkenengo azterketa lekuko.

        Euskara gizarte-eskabidea dela, bai, eta Euskaltzaindiaren tituloa eskabide horri erantzuteko prestutasunaren seinale. Horrela, eta hau euskaltzainek badakite eta bestela are eta okerrago, bospasei urteotan sortu diren euskaldun berri eta euskaldun zahar alfabetatuentzat, tituloa eskuratzea nolabaiteko helmuga bilakatu da. Batzuentzat, lau-bost urteren lanaren buruan euskaltasunaren mundua gehitzen dutelako kontzientzia dakarrelako "nik D tituloa atera nuen" esateak, eta besteentzat ordurarte lotan zeukaten izate hori errekuperatzea beti nolabait gratifikantea izaten delako. Guztientzat, dena dela, gizarte-promozioa. Eta bestela, galde paroan gelditu diren maixu-maixtrei.

        Azterketa zaila ala erreza. Ez da hori hauzia: azterketa inozoa eta lerdoa. Kristauak euskara menderatzen duen jakin ahal izateko erabat atorrantea baita inori uholde zer den definitzeko eskatzea, edota muskil: "euskal hiztegi arauemailearen lehen prestaerak ez du jasotzen". Eta punto. Zeren hika moldatzen hasteko jesukristorenak pasa behar izan dituen euskaldun berriari horrelako neurrian esijitzen bazaio (ospel, ihardetsi), LAB-ekoek kongresuan NASIONAL hainbesteko ese flamanteaz jartzeagatik mutturra txikitzea mereziko lukete, Juan San Martinek hoja del luneseko pelmadaren bat "antolatzaileak horrenbeste badakite" (sic) frase borobilez bukatzeagatik afusilamendua plaza publikoan, aurtengo feria del libro-ren antolatzaileek egindako "liburun eguna 1980 jorrail 23'n" kartel surrealistagatik defenestrazioa. Eta ez dugu berriz ere gogorarazi nahi euskaltzainburu dugun frantziskano jatorrak urtean behin eskaintzen digun gramatikatxoa erdara hutsean.

        Arrogantzia ikaragarria da "Malda Behera"-ren gaia bi lerrotan eskatzea, hor aztertzaileen artean dabilen apaiz mordoak maldizio gaiztoaren zulo beltzean botea duela jakinik, bai poema eta baita egilea ere. Ausardia galanta da "Lau-urdiri gomendiozko karta edo guthuna"-rekin inoren burua nahasten ibiltzea, literatura arloan eskatzen duten guztia, eskolan Lope de Vega, Calderon y Tirso de Molina ikasi behar izan genuen bezala autoreak-mendeak-obrak, bi edo hiru barianteko kiniela besterik ez baita: zaharra-erlijiosoa, berrixeagoa-maitasunezkoa, modernoa-herrigirokoa-poliziakoa. Eta bariante hauek buruz ikasteko lan handirik ez da behar, egia esateko. Kiniela horretan hamalaukoa jotzeak inori euskal literaturaren ezaguera pasablea adieraziko balio, daudela pixkatian lasai, solamente ehuneko mordo bat Gereñoren batekin hasi eta hamaboskarren orrialdeko niezaizkizukeen hartan seko gelditu baitzen. Horrela ari da jendea franko ziria sartzen, norbera bere burua engainatu nahiean, eta ari dira azaltzen titulitisaren lehendabiziko sintomak ere. Jendea ez dela engainatzen ibili behar, natural eta izate onekoak izanik ere, inori literatura, historia edo geografia ikasten duen bezala ikastea eskatzen bazaio ez du sekula diferentzia zertan datzan ulertuko, eta ez du ezer letuko. Euskal literatura, batez ere zaharra, oso atsegina ez dela ez da inorentzat sekretua, baina hori kuestionario antzera azalduz gero are itsusiago eta gorrotagarriago bihurtzen da. Horregatik ari dira jendea engainatzen, horrela aprobatzea errazago delakoan, egia esaten atrebitu gabe: literatura irakurri egin behar da, bai jaunandreak, irakurri eta ez gainera profesionalaren lujoaren antzo; literatura, batez ere zaharra, ez da profesionaleen jokua, euskaraz bere prestutasuna demostratu nahi duen edozein euskaldun arruntak literatura zuzenean ezagutu behar du, euskal kulturaren eta izatearen ardatzak askoz hobekiago ulertuko ditugulako duela berrehun edo hogeitabost urte euskaldunek zer pentsatu eta zer egin zuten baldin badakigu, euskaldunek hizkuntza eta kulturaren arazoari garai desberdinetan nolako erantzuna eman dioten badakigu. Hori da sekreto guztia, eta horregatik hain zuzen ez da betere berdin Euskal Herriko mendirik altuenen izenak jakitea eta Frai Bartolome edo Pedro Barrutia ezagutzea.

        Bitartean gramatika, balekio, uholde eta Santa Kruz apaiza denak nahasiak, eta palante gehienak aprobatu. Berriz ere ahozko prueba bi minututakoa, eta hori bai bazpaere goierritar jator eta euskaldun bat edo beste erotzen bazen edo, "dejar con un palmo de narices, ahuecar el ala" eta halako perlak agindu zituzten, zihur aski norbaiten fitxeroan faltan dagoen esakera jator eta bizia lortuko zutelakoan, beti ere jendea engainatu nahiean. Berriz ere euskaldun korrientearen izate oneko hori aprobetxatzen ari direla, okasioa ostera tentatzen; eta erne bateren bat azkenean ez ote den ahoa bete hortz geldituko.