|
Koroiko pitxiak
A. Zubikarai
(Larra'ko Lora-jokuetan sariztatua)
Nik ez dakit zenbat pitxi
Karmelgo Amaren ezti,
sartuko diran koroian
kapa zuriz estalduen
batzarrian.
Nik ba dakit zenbat begi
maitasun zintzoen egi,
egongo diran kalian,
nai ta soiñik berotu ez
kapapian.
Larrean,
bakean,
askok ikasten dabe
kezketan,
gaztetan.
Praillia
ez da jantzia
ta mundua
bai konbentua.
Eta arantzadun kalean
bizi lei praille,
nai ta sasoiz truka
—laga ez da uka—
jantzi ta ule
arantza bako Larrean.
Ori ikasi neban
gazteen nitzanean,
ta kantuz
ta kontuz
gozo nai neuke ager,
maitasuna aloger,
nire bizitzan jo eta ten
zaarregi egin baño len.
Orra praillekien Magnificat
kale-mundutarren errepikan.
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Gizon bizitza
ez ei da itza,
baizik ekintza.
Praille bizitza
ez oi da ekintza,
baizik goi intza.
Eta ni,
odol eta lits,
gizaldien sits,
mututu nitzan
zurbil eta itzal.
Itza,
intza,
bizitza,
ekintza..
Olaxe nebillen Larrean
udaldi girotsu atean.
Aurrean,
iantzi nabar,
kapa zuri,
zuti;
buru-kaskar
koroi lodiz
josi,
sei nobizio
—ez ofizio
ta ez bizio,
praillekien ixtorio—,
salmorio
ta orazio
otsean.
Nik ez dakit
nungo amesetan,
zeren garretan,
zeiñen kezketan.
Nik ez dakit.
Baña Larrean,
uda leneko goizean,
gaztetasunari, atean,
musika ixillean
musuka astean,
begiratu nitzan
zindo-zindoki
ni-neuri,
ta zuzendu nitzan
gartsu ta arroki
areri.
Ta kezka kezkati,
naizen argalki,
nerekautan,
ames kantan,
biribil neban
bertsoen eran:
Edo ni moro
ta orreik zoro,
edo ba dago
geroko gero.
Jakin nekian
bizia ez dala itza,
eskatu neban
otoika goi eskar intza,
muiñetan sartuz
ta lepoan artuz
gaztearoko ekintza:
maitasunari eskintza.
Ogei urte neukazan
lasterka dantzan,
miñik ezin jasan
garretan ez ba zan,
argiari ezin so
maite-miñez lauso.
Baña Larrean,
sei nobiziok
lotu ninduen
zalantz katean.
Ta nire amesean,
kanpaien otsean
erriko aguren
jardun asmaturen,
bilin bolango
«izan ta izango»
ao-mikatuz,
uxu-muxatuz...
orra
—urra—
bizi ikur,
aditz zigur:
IZAN,
gizon gizan.
«Izan ta izango,
izan ta izango...»
burni tantaiak,
kanpaiak,
txiki ta aundi,
ots ta durundi
nire belarrietan,
kirioen bizi-miñetan.
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Uda.
Guda.
Tiroak...
Mutillen giroak
muga;
kezka pilloak
uka.
Odola...
Erreka naikoak
ura
odol laidoan
muda.
Kaleko gerra
kalean dabil
gordin.
Barruko garra
su ta irakin
bardin.
Kalean
ta
Larrean
guda.
Suka
odol gazteak.
Nasteak.
Burruka.
Uluka.
Ta kapa zuriak,
ames iturriak,
ezin
nai ta ekin,
odolik baretu,
gazterik beretu.
Orra goi intza
gizonen mintzan
aldatu.
Orma aurrean
kapa zuria ultzean.
Mundu gorrian
mutil gordiña bortzian.
Ziltzaldietan
sartu,
gartu,
zeartu,
zabartu...
ta ara pekatu,
jakin miñen kaku.
Ondoren
arra,
garra,
negarra,
aparra.
Gizon olatu
ei da pekatu.
Gizon arnasa
bere zakatza.
Gizon semena
bere ondorena.
Jausi
ta jaiki?
Ez etsi, estutu;
adorez kutsutu.
Or da gizonaren sortzea,
pekatutik azkatutzea.
Ta azkatuteko
salmoen amesa,
indarren babesa
ta gizon inkesa
bear.
Lar.
Aspertu zan praillekia
kalean billatu neban...
gazte artean
ereduen zeregiñean.
Anai arteko naspillan
Castillan
ebillan,
eguzki galdatan
lur aren landatan.
Zurbil ebillen
illen.
Ba ekian gerra zer dan
gorputzaren zotiñez.
Burruka geiago eban
kontzientziaren miñez.
«Nik ba dot erria,
niria,
ta erbestean nabil.
Nik ba dot egia,
betia,
ta guzurretan nabil.
Orra
lorra.
Baiña gizona
gizona dala
erri ta erbeste dakit».
Ta irribarrezko,
ames eta kezka,
ezagutu neban
egi lardazketan:
Gizona ez da norbera
baizik urko berbera.
Jaunagan batu bear ba da eliza,
jakin gizona dala Bizian kaliza.
Ta antxe eskiñi
zan Bizi opari.
Ez aberriari
ta ez mundu arroari.
Ez urreari
ta ez ospeari.
Gizonari.
Bere amesa
bete eban:
IZAN.
Ortantxe
il zan.
Lagun jausiei
esperantza biztuten
at'ako bandan,
ames barrien galdan.
Ta edurraren
kapa zuriak,
bere odolaren
griña urdiñak
estaldu zituzan
prailleki itxuran.
Illik, bizi zan
ondorenen bizitzan.
Orra etengabe
Izan,
gizonari dagokion
gintzan.
Izena?
Edozein.
Guda zekena!
Ez al zan amaren sein?
Botilla uts baten,
kurutze orde,
amasei ipiñi eutsen
nortasun truke.
Bera zan naiku kurutze!
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Gerra ondorean,
Larrean
barriro agertzean,
ez neban ikusi
leen bezala
gure prailleki
kapapean,
baña bai igarri
bere itzala
bizi zala
arkupean,
ixillaren bakean
oritutako
arlandu zaarren
begipean.
Eta bizitzan,
ekintzan
nai eskintzan,
sartu,
jardun
eta jun,
praillekien mistikaz
ta gizonen taktikaz
bear dala jokatu,
ta ori ez da pekatu
prailleki aspertuak
eustan gogoratu,
ta bere utsuneak
barriro aitatu.
Larrean,
salmorio
ta laudorio
artean,
edo kalean,
premiña
ta estuta
naastean,
ba dakit gogoari
nundik atsegin,
bai eta soiñari
nundik eragin
Izan'aren
len, orain eta geroko
izatearen
betetasunetik.
Larrean,
euskal mendien berdean
eta bakean,
kanpaiak
ez dira mutututen
gizonak prailletzen
edo prailleak gizontzen.
Goizean,
gabean,
bilin bolango
izan ta izango
ekitean,
kontzientzien bigunean
ots eta jo,
tente nai lo,
durundi ori,
praille ixtori,
dator,
jator,
bizi barrien ernari,
Pentekostes amestuaren gertari.
Maite dot nik Larrea,
kontzientzi askoren bakea.
Edo katea.
Baña kateak
ba dau atea:
gizartea.
Ta gizarteak eskea
Maixuaren jokabidea:
«Ni naz bidea
ta zurea kidea...»
Ain zuzen,
bete beten,
gerrateko amasei-ren
esnatzea
ta egitea.
Eta kanpaiak ixiltzean,
mutikoen asperenetan,
gau erditako esnatzetan,
izan zanaren omenez
eta danaren eskerrez,
prailletzen diranen oroiz
eta urten ziranen otoiz,
biotzen dei
ta intzentsu kei,
nai litzake entzun
munduaren erantzun,
salmo sakonen neurriz,
kantu bigunen eresiz:
Gizonak prailleak ezin egin gor,
prailleak gizonai beti dira zor.
Zintzilik dagozan kapa zuriak
praillea dabille kale gorrian.
Begoz gizonak Jaunaren bakean,
zuzenak geituz mundu ta Larrean.
Ala biz
urte anitz
Amatxin
koroi pitxiz.
|
