|
Orati'ren odak
(III'garren sailla)
Orati
euskaratzailea: A. Onaindia
XXVI. Venus'i
GAIA: Olerkaria, oraiñarte, maite-arloan aritu izan da, ta ez alperrik ere, garaitza aundiak lortu baititu. Baiña orain zartuaz dijoa, ta maitakeriai agur egin bear. Ba-du lira (jogaillua), ainbat burruka irabazten lagundu diona; au, aintziñako gerrariak beren iskilluak Marte'ren aldare ondoan bezela, Venus itxastarraren aldarean jarriko du. Azkenean, alere, Kloe, bizitza zear ainbat eraman-azi diona, aspertu nai du. Aren buru arroa beeratu dezala eskatzen dio Venus'i.
Vixi puellis nuper idoneus...
Lengorarte neskatxen maite-gai naiz bizi,
ta nere burrukak ez ziran aintzageak;
orain, iskillu ta goi-ats burrukaz illak,
orma onek barnean dizkit idukiko,
5 Venus itxastarraren ezker-alderdia
gordetzen dunak. Emen, utz izkizu emen
zuzi sutan ixio, zetai ta idargiak,
zemaitzaille zakarto ate itxienak.
Ene jainkosa, Txipre zoritsu ta Menpi
10 elur sitonirik ez dakina, dauzkazuna;
oi erregiña!, iku ezazu bein beintzat
zeure zigor garaiez Kloe tontorduna.
Oarrak.— 3. Barbiton, goi-arnas, goi-ats: kantu edo lira, antziñakoen eresi-jogaillua, ari askoduna.— 5. Au da, eguzki aldera begiratzen zuna. Jainkoen irudiak beti ere, jauretxeetan, iparraldeko ormearen aurrekaldean egozan, eguerdi aldera begira; sartzaldea zeukaten eskubian eta sortaldea ezkerrean.— 10. Sitonia zan gaurko Longos lur-besoa, Atos menditik egoaldera, aintzaiña baten Makedoni'ri egokiona.— 12. Buru-zut, arro, tontordun dabillen Kloe. Venus mala iruditu oi zuten, zartaillu edo zigor bat eskuan zuela.
XXVII. Galate'ri
GAIA: Galate'k itxasoz joan nai du, ibillaldi luzean nunbait; baiña Orati'k ezetz diotsa, itsasoa arriskuz ta galzoriz betea dagola-ta. Beti izan da gizona adur-zale, itxasoaren sabel barruan daukana jakin-nairik batez ere. Alare, zeinbat olako datzan orain kresalpean lo-zorro. Eroak! Begira Europa'ri zer gertatu zaion: zezen bategan uste geiegi jarri zulako, zenbat negar eta karraxi! Ezta gutxiago aitari emango dion kezka, naigabe ta samiña ere.
Impios parrae recinentis omen...
Zitalei berraie ots txar aztorearen
naiz zakur izorraren naiz Lanubin goitik
jatsi dan otso-eme nabarraren naiz-ta
luki ernaiaren adurrak:
5 Puska beza sugeak asi dun bidea
zearka arabegi lez aldin ba'ditu
moxalak izu. Noren bildur naiteke ni,
azti arduratsu, onbera?
Gaiñeko euri-igarle degun egaztia
10 zingira manetara biurtu orduko,
eskariz esnatuko det euzki-aldetik
igarle-kantuzko belea.
Zoritsu zu, Galate, nai dezun tokian,
bizi zaitez gogora nitaz oroituki:
15 berdatxak ez erroiak, zure ezker egazka,
etzaituzte, ez, galaziko.
Baiña ea dakusazu zein puxiga doan
Orion beerantza? Ta nik ba-dakit zer dan
Adri'ko kolko illuna, baita zer gaitz ere
20 dagin Japix txuriak.
Oar bezate etsalen emazte ta umeak
sortuaz doan ipar-oldar itxu-itxua,
ta itxas beltzaren orro, ta ur-ertzen ikara,
enbatak gorri zauritzean.
25 Bat, Europa'k ere elur saietsa eman zion
zezen maltzurrari ta ikara zan ausart
itxasoa ta onen errai gezurtiak
bidutziz izor ikustean.
Zelai zear aistian lorak alai, bilduz
30 ta zor zaien koroia Ninpai oialdurik,
gau izpiz josian etzun besterik ikusi
ura eta izarkiak baizik.
Ta Kreta indartsura, eun uridunera,
jo alean, «O aita! —oiu egin zuan—,
35 alabaren izen aiztu, oi kupida
erokeriaz gorritua!
Nundik? Nora eldu naiz? Iltze bat gutxi da
neskatxen utsarentzat. Itzar nago ta gaitz
egiña negartzen al? Ala oben gabe,
40 antz-iduri utsalak iruzur,
Marpil-atetik iges loa dakastenak?
Zer ote zan obea: itxas-zabal zear
ibilli arat-ona ala erne-barri ziran
liliak esku-guri bildu?
45 Orain iñork ba'lemait ats gaiztoko oni
zezen doillorra, burniz ausi, oraiñarte
bizi maite izan dudan bidutzi-adarrak
puskatzen nintzake saiako!
Zirtzilto laga ditut aberri-itzalak:
50 su-leiza bera ere likits dut berantzen!
Jainkoren batek adi ba'legit balinba,
billois nenbilke leoi arte!
Mazel gordin auetan giar itsusia
jarri ta zer samur oni gozoa atera
55 orduko, oindiño eder, katamotzen jaki
biurtua ikusi nai nuke.
Europa zirtzil, aitak be urrundik diozu,
zergatik zuk iltzea luza? Lizar ontan,
zintzoki segi dizun gerriko onekin,
60 lepoa zenezake mindu.
Naiz-ta, ederrago ba'zaizkizu iltzeko,
arkaitz-arri zorrotzak, ea, eman azkar
arkaitz biziari; naiz, errege alaba,
naiago baldin ezpa-dezu
65 mirabe-muilloa artu, t'etxandre loiaren
oaide izan». Dolumen ontan an zegoen
Venus, maltzur ta irrikoi, ta bere semea,
ustaia laza zuelarik.
Gero, isekaz asea: «Utz zazu —esan zun—
70 asarre, sudur-aize ta beaztun dana;
zezen gaitz-etsiak, bai, adarrak emango
dizkitzu ausi dizkiozun.
Ez dakizu Jobe'ren emazte zeranik?
Utz zotiñak, eta ikas zorion aundia
75 onean eramaten. Lurbira-zati bat
zure izenez balta deituko».
Oarrak.— 2. Lanubin, Lati'ko uri zar bat, Api bide ertzean, muiñotxo baten gaiñean Jarria; emendi zijoan bideak Brindis'era, itxasora ta Grezia'ra zeraman.— 9. Euria beren kantuz iragarten duten egaztiak belea, belatxinga ta gauontza ditugu batez ere.— 18. Orion, izardi bat; beronen jeikitze ta sartzeak, euritsuak izan oi dira geienez.— 20. Japix, guretzat gaillegu dan aizea.— 25. Europa, Agenor edo Penix'en alaba, Jupiter'ek zezenaren antza artu ta ostu egin zuna, Minos, Radamantu ta Sarpedon'en ama izan zan.— 41. Egiazko ametsak adar-atetik irtetzen ziran; gezurrezkoak, ordea, marpillezkotik; omela dio Bergili'k, Eneida'n, VI'garren kantuan.— 47. Zezen, bidutzi edo monstru au, Kreta'ra eldurik, izkutatu egin zan, eta Jupiter giza-antzean agertu zitzaion Europa'ri.— 75. Mundua aintziñakoak bi edo iru zatitan banatzen zuten: Asia ta Europa, Varron'ek, Salusti'k eta Plini Zarrak diotenez. Beste batzuk, ostera, Obidi'k bezela, irutan zatitzen dute.
XXVIII. Lide'ri
GAIA: Lide'ri dei dagio olerkariak Neptuno'ren jaia, ots, «Neptunalia», garillaren 23'an egin oi zana, berakin bat edanez ta kantatuz ospatzera; ez gero, Tiber ertzetan ostozko txabola barruan, bere etxean baizik. «Nik Neptun eta bere Ninpak goretsiko ditut; zuk, ordea, Latona ta Diane, Venus albora utzi gabe».
Festo quid potius die...
Zar egin nezake oberik
Neptun'en jai-egunez? Ekar, Lide garbots,
ixillik dezun Kekubo ori,
eta indar-azi zeure sen on ornitua!
5 Oartzen al beerantza doan
eguerdia? Ta zuk, eguna gelditu
bai'litz, ez dezu nai sototik
Bibul kontsularen garaiko suilla atera.
Txandaka biok goretsiko:
10 nik Neptun ta Nereitarrak, adats ozkirri;
zuk, lira makurrez Latona
ta Diane'ren suzko geziño ariñak.
Eta azkenez guk abestuko
Gnido eta Kiklade istatsuan bizi
15 ta Pafos kisne uztarritukin
ikertu oi duna. Gau be erestua duke
merezi ditun kantu illaunez.
Oarrak.— 3. Kekubo, Lati'ko eskualde bat zan, bertan artzen ziran ardaoak izen aundia eman ziotena.— 8. Txanbil edo suilletan —amphora— gorde oi zuten erromarrak ardaoa; ez dakigu zer neurritakoak ziran ontziok. M. Kalpurni Bibul 59'garren urtean izan zan kontsul, Juli Kaisar'ekin batera; Suetoni'k diñoanez, etzun gauza aundirik egin.
XXIX. Mekena'ri
GAIA: Orati'k guztiz gizabidetsu dei egiten dio Mekena'ri, berak uritik kanpo daukan etxean egun batzuetan bizirik, atsedenari amor emon ta baketsu egon dedin. Bere arazoak ez dirala ondo joango-ta, kezkarik baldin ba-luke, bera Erroma'tik landara pizkaten bizi arren, orrek ez diola ondoren txarrik ekarriko, diotsa adeitsu: etorteko danaren aurrean ez ditugu geiegi gora jaso bear geure indarren kemenak; Zoria guztiz aldakorra degu.— Oda eder-ederra, mamitsua benetan. Orati emen ez dabilkigu estoikuen eskolan, ez epikurtarrenean; bien arteko baiño.
Tyrrhena regum progenies, tibi...
Leendik dut, tirrendarren errege-leiñuko
Mekena, nere etxean, upa iñoiz makurtu
gabean, mama txit goxoa,
arros-lore guri-guria
5 ta zure illeentzat indi-ur ixuria.
Ez luzatu. Ez beti zur begitu Tibur
ezkoa, ez Esul-zelaiak,
ez Telegon dongaren gaiñak.
Laga gogaikarri dan ugaritasuna,
10 ta odei jaikien ur dagon jauregia;
utz ke, ondasun ta Erroma
zoritsuko oskar mirestea.
Aberatsai maiz zaie eder aldatzea;
purpur ta trozal gabe, laratz txikipean
15 txiroen apari garbiak
maiz bare zitun aien kezkak.
Or Andromen'en aita argiak su ixilla
eskeintzen; or Prozion ere txit asarre,
ta Leoi suaren izarra,
20 t'egun antzuak dakaz euzkik.
Or artzain nekatua talde nagiz itzal,
ibar ta Silban gorriaren txara billa;
ta ur-ertz ixillak eztu
oar aize nagian atsa.
25 Erri-onari buruz zu kezkatan zabiltz;
bildur mera Uriaz, zer nai ote duten
sertarrak eta Ziro'k jaurri
Baktra'k eta Tanais naastuak.
Jainko zugurrak dauka gau illun gorderik
30 geroaren irteera, ta irri dagi maltzur
ura jakin-nairik ilkorra
lar artegatu baldin ba'da.
Molda zazu gaurkoa zuzen, ta besteak
ibai antzo doazki, orain kaltze erdiz
35 paketsu etruskar mugaruntz,
orain arri janak narrastuz,
ta zugatz erauziak, abere t'etxeak,
denak nasi, ez mendi ta urbilleko oianen
orro gabe, uiol zakarrak
40 sumintzean ibai-barneak.
Ura da bere jabe, ta zoritsu bizi,
eguna aituz, «Bizi Izan naiz» ots dezakena.
Biar, naiz Aitak odei beltzez
goia illundu, naiz euzki garbiz
45 azaldu, izana eztu ez izan egingo,
ezta ere eztigu bein ordu igeskorrak
eskura emana aldatuko,
ezta ezerez biurtuko.
Zoriak, bore arlo tzar-zitalez alai,
50 ta bere jokabide ozarretan ausart,
txit ditu aldatzen omenak,
oin niri gero ari onak.
Dutanean det gora; baiña ego azkar
igestean, ez diot emana Itzultzen,
55 ta nere indarrean bildurik,
sarige ezeukia det billatzen.
Zurrunak ulaizez ots ba'dagi, ezta nere
ai-eskarira jo ta ziñitzez paketu,
Txipre ta Tiro'ko salgaiak
60 ur zekenaren ogasunak
ezpaitituzte iñolaz ugariagotzen.
Ni, ordun, arnaun biko batelean baitu,
Egeu zakar zear naramake
aize leun ta Polux bizkiak.
Oarrak.— 5. Balanus, jario-ur oso usaitsua ematen zuen Indi-urritza; Arabi ta Aigito'koak batez ere entzute aundikoak ziran.— 7. Esul, Lati'ko uri zar bat, Preneste ta Tibur tarteko mendiska baten jarria.— 8. Telegon, au da, Tuskul, Ulises eta Kirke'ren seme zan Telegon'ek irasia; onek, jakin gabe, bere alta il zuen. Orregatik deitzen dio olerkariak «donge» edo aita-iltzaille.— 10. Mekena'ren jauregia, Eskilin mendi gaiñean zegon, goi-goi eraikia.— 17. Kepeu, garillaren bederatzian agertzen dan izar-moltzoa.— 18. Prozion, garillaren amabostean agertu oi da, Zakurra baiño amaika egun lenago.— 19. Beste izar-moltzo bat. Eguzkia garillaren 30'an sartzen da Leoiaren ezaugarrian.— 22. Silbandarrak, mendi ta zelaietako erdi-jainkoak ziran.— 27. Eskitian erriak, Asia'n; Baktra'n Ziro izan zan nagusi.— 28. Tanais, gaur Don, Errusi'tik datorren ibaia; eskitar ta sarmatarrak bizi ziran ibai onen bi alderdietan, beti alkarrekin ixtillu ta nasteetan.
XXX. Melpomene'ri
GAIA: Orati pozik dago, lirikar bertsoz bere izena ta entzutea iltze illezkorrakin josi ditulako. Aintziñako erregeak beren piramide goituekin baiño oroigaillu aundi ta ederragoko eredua jaso dio bere omenari. Zer gogo du geiago! Oda au aurreko iru liburuen amaia lez degu. Lenengo liburuko lenengo odan Mekena goretsi zuen; azkenengo au, ordea, Melpomene'ri eskeintzen dio. Ba liteke biok garai batean egiñak izatea.
Exegi monumentum aere perennius...
Borontze baiño betikorrago
oroigaillu bat det eraiki nik,
ta piramideen errege-zoru
bezin jaikia: ez euri-gorriz,
5 ea ipar mekoz eratx eziña,
ez urte-lerro zenbatu gaitzak,
ez aldi txarren iges-bearrak.
Ez naiz guztia ilko; ta nere
zati aundi bat Libitin'gandik
10 muzin egingo. Beti berria,
geroak txaloz goi nau jarriko,
apez nausia neska ixillakin
Kapitoli'ra igotzorduan.
Aipatua ni Aufi zakarra
15 zarata utsez doan tokian;
Dauno, urrez txiro zan lurraldean,
erri mukerren nausi izan zan
bazter itsean; aipatua ni,
jatorriz apal, eoli-bertsoak
20 lati-neurrira lenen itzuli
neuk ba-nituen. Ar, Melpomene,
nere garaitza, ondo lortua,
ta neri gogoz estutu, arren,
delpik-ereiñoz buru-adatsa.
Oarrak.— 3. Aigito'ko erregeak, beren illobitzat, arrimeta ikaragarriak jaso-azi zituzten, ots, arri-txuntxur edo piramideak.— 10. Libitiñe, illeten jainkosa.— 13. Apez nausia ta neskatx edo bestal nausia; neskatxa ixillik egon oi zan progu ta abesbatzen erdian.— 14. Gaur Ofanto, Apuli'ko ibaia; onen alboan zegoen Venusa, Orati'ren jaioterria.— 16. Dauno, Pilumno ta Benili'ren semea, Turno'ren aita, lurralde guztiz legorrean izan zan errege.
| 
