L I T E R A T U R   A L D I Z K A R I E N
G O R D A I L U A

 

 
 

                   - Literatur Aldizkarien Gordailua
                   - Olerti aldizkaria
                   - Ale honen aurkibidea

                   - Ale honi buruzkoak (azalaren irudia eta fitxa)

Aurreko artikulua— Olerti 1982 (1982) —Hurrengo artikulua




 

 

Itxasontziko txo berria

 

Uxola

 

1. Etxetik at

 

Itxasoa arkaitzarekin lotuak

—orma zuriz eta tellatu gorriaz,

etxearen beak ondar-arriaz,

soka eginda- daude kale extuak.

 

Etxe zar ondar-arri orixketan

oskatu izan zituzten ikurrak,

berdin-galtzen ari matrail ezurrak

mendeen eguraldi arnasetan.

 

Ikurrak, azpin ditu zaindupean

eskaratz ate borobil zabalak,

amotsak ertzak igurtziak janak

obeki sar gaitezen aintziñean.

 

Ate ondoan arraunak zutiñik

zerua arrapa nairik bezela;

etzanda luze garbi dan xarea,

andra maratzak konpondu berririk.

 

Itxasoko «mana» dakarkiguten

aingeru-gizonen urdin-egoak

puzketan daukez balkoi ta leioak,

ur gezetan gezal laga ondoren.

 

Tellatu ertzak zirrindaraz dira

ondoko duten uxo argitsuaz,

laister izango, gezi Jainkotsuaz,

kale zarren koxketara jetxita...

 

Etxeko leiotik datorren argi

txepela bet-batean itzali da

illunagotuz kale txokondia.

Ateko morrolloak, txirri dagi...

 

Eskaratzetik irten dan jendiak

egin moltzo beltzaren gaindik, doi-doi,

buruz-buru dakusgu goizian goiz

tellatu mugan uxo zan argia.

 

Oñetakoen takaz, ortz-karrazkaz

egonak diran kale zarren koxkak,

egunaren argi karraxi-otsak

ixildu dira, goiztarren joanaz...

 

 

2. Agur

 

Erditu da kale koxkaduna...

Moltzo beltzak laga du illuna

        erri betikan,

        arkupetikan

bost lagun pilloan emanikan.

Ikus, orain, eguzki argitan...

 

Iru neska-mutiko jostari

galde-esaka laugarrenari...

        Gizon aundia,

        goragarria

bere anai dala iduritzen...

gaur, itxas bataio bai du artzen.

 

Bostgarren, ama, biotz urduri,

oñazea duela ixuri

        begietatik.

        Itxas barrendik

alarguntzera etorri bai-zan,

geroz lorrez gurutz emanikan.

 

«Txo!. Esan gero guri ipuiak,

jakin gogoz gaudela anaiak,

        itxaso gauzak,

        barru arnasak

zeaztu bear dizkigukela

ez aztu, gu ere mariñelak...».

 

«Oi, seme! Semetxo! Aita oroiz

izan adi! Oraindik aiz garaiz...

        Laga itxasoa!

        Ortxe galdua

arraien janari, ez bai aut nai!

Etzak eriotz beltzari jarrai!».

 

«Sinis zaidazu, ama!

Odol deiak narama

Ama maite! Malko oiek

mantalagaz txuka!

Baiki, ezin bai-dezaket

jatorria uka!».

 

«Lagazu, amatxo, dijoala!

Mariñelak, aitatxo bezela,

nai dugu izan!

Bera il ba-zan,

otoitzaz ha-dakigu il zala!

Ama Iziar oroiz zuela!».

 

«Otoitzak, urre edanontzian

zuen aitatxok edan zituan

        eriotz latzak,

        aboin garratzak

goikor sortutako ur-mendian,

eskeintz-iturri ziran orduan!».

 

«Bai, bai semetxoak! Goi zeruan

bizirik egongo bere gogo...

        Bañan gorputzak

        txurrupa urak,

nik ixuri bearko munduan!

Orain, zuek zerate ene oro        

 

«Izango ere, ama!

Biotz-gogor! Dan-dana!

Legor eta itxasoan,

urruti eta bertan

ama izango gogoan!

Itziar, otoitzetan...».

 

«Berarekin nabilke

ekaitzaren enbatan!

Otoitzlari, izan leike

bere egatz zurietan!

Ez beldurtu, bada, ama!

Itzuliko zugana...

Ez nuke izan nai illik

uretan galdua

ez baldin ba-da, bertatik,

gertugo zerua!».

 

 

3. Kaian

 

Ontan, Argi —itxasontzi lapurra—

kaian sartu zaigu legunkiro,

Eguzkik, Andutz mendi gallurra

urrezturik, aize bai-dagio!

 

Illunaren maindirepean lo

zetzaten pake-ontziak,

zauri zuriz ertzak bete dizka an-or

argiak. Orain, oro urduri...

 

Arrantzaleak, itxasontzian

txingurriak bezela aruntz-onuntz

dabiltza, begiak itxasoruntz,

gelditu gabe bere lanean.

 

Apain dagerte anitz kolore,

dantzari, ontzi lerden saratsak

ta —txokorraz bestalde— keatsak,

tximinitan, lanari ohore.

 

Ama-semiek antzietara

eldu baño len, itxas-erraiak

ikusten dakin patroi ernaiak

arin dator txopatik brankara.

 

«Egun on, txo! Egun on, etxeko!

Beldur niñun bañan etorri aiz!

Eguzki, eldu duk eta garaiz

eta gertu gaituk irtetzeko! ».

 

«Eguzkiaz dagozu Jon, gertu!

Eguzkiaz, nere negar euri!

Eta... etsipen eskeaz zuri:

Ar zazu mutilla zure esku...».

 

«Zertarako berritu, Mikela,

lengoa bera zeruan ba-da!

Jon'ek aitaren odol darama...

Laga izan dedin mariñela!».

 

Eta patroiak laburtu naiaz

agurraren ituna, ots dagi:

Aingurak gora! Nun aiz, lemari?

Ekin, ta ua aboiñen goiaz...».

 

Abitu da lirain barraldera.

Berak sortu ur-parrasten gaindik

batel eta potiñak zutiñik,

zabal-gogo du begitara.

 

Oi bezela, negar amarena

ta aurren poza dira geldi kaian,

ontzin kantuz dijoazenean

danak: «Boga, boga mariñela...».

 

 

4. Itxas zabalean

 

Mariñelak Jon albo dutela,

abots zoliaz dagite kanta

        aboiñen tanpa,

        motor karranka,

urrun-eresi goxo, xarmanta

batuz, arraien poza direla.

 

Itxasontziaren branka zorrotza

ebakitzen doa ur urdiña,

        apar-txirbillak,

        txuri-txuriak

azpiko lorontzian jarriaz,

nola oi Neskutzari larrosak.

 

Eta tximinik bere matazak,

illaun nai dute, koltxoian biltzen...

        Ortze urdiñen

        zapia artzen

orretarako dira saiatzen,

alperrik aitzen bere arnasak.

 

Legorretik urrun xamarrean,

bere bidez dijoaztenean,

        urre onean

        mendi ostean

Eguzki jauna ager danean,

oro da eder gure aurrean.

 

Ortzetik mendik dirade jeixten

ta, elduta bere babesari

        mariñel uri,

        etxeak zuri

jatorriari kan-kantari

zoragarritsu dira ikusten.

 

Jostallu da aize, pelotari

eta mendi ormetan txokoka

        aboin pillota

        goxoki joka

eten gabian bidal-etorka

aspertutzeke, eskuz da ari.

 

Goazen poliki itxas barrura.

Oro da bare, oro da urdin,

        urantzu ta aboin;

        emen, urrutin

eta urrezulo-ortzean, berdin.

Ar zagun, arin, mugurdin ura...

 

 

5. Ekaitz

 

Ordu batzuk iges joan dira

laga zutela kai ta erria.

Zenbait tokitan bere sareak

bota dituzte alper-ezean.

 

Oraingo-onetan ba-dago antza

begiz dutela zer-nai arrantza.

Arpegi alai, egin xamurkiz

berriz sareak dituzte jaurti.

 

Antxoba, parrastan, axalean

zidar biurtu eguzki-pean;

sare-txalupak, aldamenean,

bere dirdira kendu naiean...

 

Bildu artean, atsedenaldi.

Legorrik ez da iñun agiri.

An, mugurdiñak, laño patal bat

nunbaitetik lapurtuta dakar.

 

«Ator onuntza —patroiak Jon'i—

mintza gaberik ez diat onik:

ire aitari zor nik, bizial.

Aboin zangarrez gal nin ontzia...»

 

«Gal nituela indar ta kemen,

nenbillelarik bagatzar menden,

gerriz lutu, arrixku bizian

an sartu ukan ekaitz gorrian».

 

«Illik natxoken! Ninduken gorputz!

iguiñen mende, aruntz ta onuntz!

Al zun bezela, ontzigañera

igo natxoken, bizi izatera!».

 

«Bera galtzean, beraren aldez

ezin egiñaz negar-naigabez

gelditu nindukan, ikusirik

abointzarrak zeramala-aurretik...».

 

«Egiñagatik ainbat alegin

ontziko danak galtzeko zorin,

ez giñan topau bere gorputza!

Berak arkitu Zarautz ondartza!».

 

Beraz, ene txo, ire aitako

ar nazak, itxas legorrerako,

bare ta ekaitz-txar aldirako!

Bizi-zorra natxok ordaintzeko!».

 

Orain, len ikusi laño patal

aundiagotzen egin ahal!:

Odei beltza da orain biurtu!

Aize, arrunt da ere bixitu!

 

Patroiak —txo berri buru gaindik—

begiratuta, naigabeturik

eta arpegia illun altxa da

Jon'i bizkarreko bat emanda.

 

«Sareak bildu! Lemari, gertu!

Sare-txalupak ontzitaratu!

Urrunen, Ekaitz zaiguk gogortu!

Gaur, naiko lanez izango gaituk!

 

Jostallu zan pelotariari,

antxen mendi ormetan txokoka

        aboin pillota

        goxoki joka

eten gabian bidal-etorka,

aurkalaria zaio etorri!

 

Ekaitz, indartsu, burrukalari!

Atzetik ditu bere sakeak,

        odei beltz-beltzak

        eskuxareak,

ortots-tximistak laguntzalleak,

eten gaberik dari ta dari!

 

Aboin pillotak mendi añako!

Bere zangarrak, mendi ormetan

        dranka latzetan,

        lur ikaretan

jotzen dute ta bits txurietan

txeeturikan gelditzen yakoz!

 

Beldurgarria bere erasoa!

Eramango ote aurrean, dana?

        Ontzi txaldana,

        otoika dana

arren ta arren Amarengana?:

«Geldizu, otoi, bere besoa...».

 

Pillota txar bat ba-giñan antzo

bidal gintzazke sareaz joka,

        ormean jota

        bertan porroka

lagaz mendi tantaiak orroka

ta, guretik, ez bizi ez zantzo!

 

Ontan, patroiak Jon'i dasaio:

«Bai garratz dala ire bataio!

Egon adi ontzi-sabel barren!

Au, geroa ta ari duk txartzen!».

 

«Al dutala ez dut nai barrengo!

Patroi zurekin euki emengo!

Txikiak gerala ikusten dut,

alare, ez nazu oso beldur!».

 

«Bai, anitzez txikiak

gerala ikusteko,

abil itxas gaindikan

ta ortzearen beko!».

 

«Oi! itxaso-lurren aunditasuna

eta zabala!

Pentsa, eriotzean lur apurra

naikoa dala!».

 

Ontzi gaindik bagatzarrak dabiltz!

Pulunp dabil ontzi, intxaur ba-litz!

Iñolaz ez dago antxen giro!

Patroiak ots dagi, gogorkiro:

 

«Ekin mutillak! Otoi ta lana

alkarrekin osa zeruko «mana»!

Egin biak al dan azkarrena!

Au, txartzen ziak! Goazik barrena!

 

Barruan dira. Ontzi gañetik

bagatzarrak ez dabiltz errukiz.

Jo ta lema-txabol sustarretik

txirri dagi, uraren irakiz!

 

«Jon, otoi dagigun! Otoi, danak!

Zain gaitzala Itziar'ko Ama'k!

Geldi dezala Ekaitz besoa!

Pillota-toki txar itxasoa!».

 

«Bere laguntzaz nabilke

Ekaitz zitalen enbatan!

Otoitzlari, ba-dabilke

iñor egatz zurietan!».

 

«Ez, beldurrak ez naragi!

Ama laguntzak narabil!».

 

«Ez nuke izan nai illik

uretan galdua,

ez baldin ba-da, bertatik,

gertugo zerua!».

 

 

6. Itzul

 

Etsita egon arrantzaleak

iges eziñik Ekaitz zareaz

otoi eta lan, samin nekeaz,

aurrez dakuste bere etxeak.

 

Dakuste-ere bai, irri ta negar,

emazte maite begiak txingar;

seme-alabak, kanta-kantari;

ama gaixoa, txit negarlari.

 

Jon'en amatxo antxen daukagu

besarkatzeko besoak gurutz!

So ibili da esanetara...

Negarren gorri du, begitara!

 

Laztan batean besarkatuta,

negar-malkotan biotz urtuta

berriro dasaio semiari,

so egiteko bere esanari:

 

«Oi, seme! Semetxo! Aita oroiz

izan adi. Oraindik aiz garaiz...

        Laga itxasoa!

        Ortxe galdua

arraien janari ez bai aut nai!

Etzak eriotz beltzari jarrai!».

 

«Sinis zaidazu ama!

Odol deiak narama!

Itzuli naiz zugana!

Oi! Itziar'ko Ama!».

 

«Ez nuke izan nai illik

uretan galdua,

ez baldin ba-da bertatik,

gertugo zerua!».

 

«Biotz-egiz dasaizut, Mikela!

Malko oiek, mantalagaz txuka!

Jon'ek ez du jatorria uka!

Aitaren seme da! Mariñela!».

 

Anaitxoak, nun-naitik elduta,

etxeko naigabeak aztuta,

kontatzeko itxaso burruka

eska diote, abots oiuka:

 

«Txo, esan gero guri ipuiak...

jakin gogoz gaudela anaiak

        itxaso gauzak,

        barru arnasak

zeaztu bear dizkigukela

ez aztu, gu ere mariñelak...

 

Tabernan, orain kanta-kantari...

Errian, poza garbi nabari.

Ardo-txanbillak eskun dutela

danak: «Boga, boga mariñela...».

 



Literatur Aldizkarien Gordailua Susa argitaletxearen egitasmoa da.