—Elkarrizketak—

Antton Olariaga:
marraz osaturiko literatura

        Anjel Lertxundik "Bilania haundia!" artikuluan botatako egia borobil baten sintesia izan nahi du elkarrizketa honen izenburuak, eta ederki esanda dagoena birformulatu beharrik ez dagoenez, aipatu artikuluaren zatitxo bat dakarkizuegu, Antton Olariagarekin eginiko solasaldiaren atari gisa: "Antton Olariaga euskal idazle bat da. Hortik zehar gabiltzan idazle uste gehienok baino idazleago. Azken hogeitaka urtetako lumarik —lapitza bestetzuk azter dezatela— eragingarrienetakoa izan da. Grazian-en eskolakoa. Laburraren laburrez, zorrotz; zirujau baten zehaztasunez, forense baten hoztasunez ironia darabilena; ahozko tradizioa hartu, bere turmix azeleratuan irabiatu, eta adarrak ziri, ziriak adar bihurtzen dituena."

        Gure aldetik, apenas dugu ezer eranstekorik, 46ko Usurbil hartan jaiotako azkonarrari gizatasuna gailentzen zaiola konstatatzea izan ezean.

        — Nola deskubritu zenuen marrazkia? Noiz eta nola erabaki zenuen zure bizitza marrazkigintzaren inguruan antolatzea?

        — Txikitatik oso afizio handia neukan ilustrazioekin, orduko tebeo eta horiekin. Etxean saiatzen nintzen kopiatzen. Batez ere deigarriak zitzaizkidan bi jendilaje moeta: erromatarrak eta indioak. Erromatarrak, buru gaineko eskobarengatik, eta indioak lumengatik eta zaldiengatik; zaldi zuri-beltz horiek marraztea niretzat zen zoramena. Gero eskolara pasa, eta orduan erredakzioa egiten zen, eta beti ilustrazio batekin. Hori eskertzekoa da, ez zutela idaztea bakarrik eskatzen, baizik eta alfabetizazioa haruntzago eramaten zutela. Orduan, ilustrazioa egiterakoan, nire lagunek esaten zidaten "hi, nik ez zekiat dibujatzen eta, egidak". Igual dozena erdi bat egiten nuen.

        — Eta ez al zenien trukean eskatzen zure erredakzioa haiek egitea?

        — Ez, ez. Narrazioa gauza intimotzat jo izan dut beti. Ez nintzen orduan konturatzen marrazkiarekin ere gauza bera gertatzen dela. Bakoitzak berea du, kaligrafiatik hasi eta estiloraino. Gustu hori betidanik izan dut. Ez dakit horri nola deitu; sentsibilidadea edo... Beti izan diot arreta berezia plastika munduari, ilustraziogintzan, modan... Etxean ere, ama jostuna izanik, errebista frantsesak etortzen ziren, dexente, eta diseinua oso sartua zegoen, modu indirekto batean. Horrek ere eragin izugarria izango zuen, inkonszientea behintzat. Gero, momentu batean, jendeak esaten dizu badaukazula trebezia horretarako, eta, gainera, kolaborazio bat bidaltzen baldin baduzu periodiko batera, eta onartzen badizute, pentsatzen duzu abildadea baino gehiago izan behar duela. Orduan, Zeruko Argian hasi nintzen publikatzen. Beste desafioa izan zen euskararena. Bueno, ni orduan Valencian nintzen, Fisika ikasten, eta bi urte egin ondoren, utzi nuen Fisika, eta Arte Ederretara pasa nintzen. Momentu horretan ere literatur aldetik lehendabiziko lanak heldu ziren hara, eta diaspora horretan burua berotzen duzu, eta gauzak beste modu batera ikusten hasten zara, eta bueno, "hasiko naiz egiten", baina derrepentean esaten duzu "Stop. Zer egiten dut nik Valencian Arte Ederrak ikasten?". Bilbon ere ireki berri zegoen eskola, eta "han bukatuko dut". Bilbora joan nintzen, beraz, eta argitaletxe batekin lanean hasi nintzen, ikastoletarako testuak eta abar egiten. Hasierak ziren orduan, eta ilustratzaile bat ere behar zuten. Hori izan zen 75ean. Niretzat mundu ezezaguna zen. Suertez, derrepentean etorri ziren halako pizti batzuk —ni tartean, noski— eta kultur munduan jendea ezagutzen hasten zara, idazleak eta abar, eta beraiekin kolaboratzen hasi nintzen, testu liburutan.

        — Garai hartakoak dira, oker ez ba gaude, zure lehendabiziko tirak ere. Salto handia dirudi testu liburuetatik tira egitera pasatzeak...

        — Lehendabiziko tira Anaitasunan egin nuen, "Kaleko" izenekoa, eta horren desafioa zen pertsonaia sortzea, borobiltzea... Niretzat izugarrizko eskola ona izan zen hura. Ni ikasle bat nintzen, bai marrazki mailan, eta baita kultur mailan ere. Piskanaka piskanaka horrekin hasi nintzen. Gero etorri zen, 77an, Egin, eta hor eskaini zidaten toki bat, "Solasjaipausa" denbora pasako orri horretan, piska bat koordinatu beste lanak, eta kohabitazioa Eguilleor batekin, Jon Zabaleta batekin, Andu Lertxundi batekin eta gurutzegramarekin. Hori izan zen niretzat oso esperientzia polita; niregan ere eragina izan zuten besteen ikusmoldeek eta iritzi batzuek..., nahiz eta zure estiloa diferentea izan, baina, azken finean, oso tristea da futbol zelaian bakarrik egotea...

        — Beti lotuta joan dira, zure lanean, marrazkia eta testua. Era berean, pertsonaiak sortu dituzu, eta horrek eskatzen du diziplina bat, bai narrazioaren aldetik, bai eta, neurri berean, marrazkigintzan. Zer da lehenago zurean, aitzakia narratiboa, ala marrazkiarena? Nondik abiatzen zara pertsonaia sortzerakoan?

        — Galdera hori da, piska bat, espazio eta denborarena, nire ustez. Biek batera kohabitatzen dute nire buru kaxkar horren barruan. Testuingurua da egunkari bat, denboraren aldetik; orduan, egunero atera behar duzu zerbait. Aldez aurretik pentsatu behar duzu, baina ezin dituzu ate guztiak itxi, eta gauza itxi bat asmatu, zeren, hortaz, ito egingo zara egunero zerbait sortzeko. Nik badakit hizkuntzaren aldetik, kontagioz edo, errekurtso batzuk baditudala, eta parametro horietan mugituko naizela. Marrazki aldetik ere —beste hizkuntza bat izanik— beste parametro batzuk badauzkat. Orduan, niri lan bat eskaintzen zaidanean, sortzen dut pertsonaia bat, edo bi edo hiru, eta horietatik bat aukeratu. Zuk galdetu didazu lehentasuna zein den, literarioa ala marrazkiarena, eta nik esan behar dut hitzaren aitzakia hori momentuak eta medioak eskaintzen duenaren arabera doala. Esate baterako, egunkari batean gaurkotasuna eta albistea dira legeak, eta ezin dira baztertu. Ez da gauza bera egunkari baterako edo aldizkari baterako lan egitea. Batzuetan propuesta espazio fisiko bat izaten da, lauki luzea edo karratua, eta espazio fisiko horretara mugatu beharra dago. Gero bestea dago, egunerokoari lotua eta abar, eta horrek ere mugatzen zaitu, eta adi egon behar duzu egunero gertatzen denarekin.

        — Interpretazioa barne...

        — Hor zure bagaje literarioa edo kulturala sartzen duzu.

        — Eta grafismoaren aldetik, nolakoa da prozesua?

        — Hor badago bestelako desafio bat: pertsonaia sortzean, momentu batean esan beharra dago "hau", eta datorrenarekin aurrera, eta horrekin iraun behar duzu denbora eta denbora, bere barianteekin, zeren eta zuk hartzen baldin baduzu garai bateko Zakilixut hura eta oraingoa, alde grafiko izugarrizkoa dago, eta normala da, zeren eta nire eskua ere bizidun bat da, eta orduan premisa bat ere bada fidela izatea gaurkotasuna eta horrekin guztiarekin, baina dibertitzea ere ezinbestekoa da, eta, bestela, ito... Orduan, pertsonaia itxi gisa pentsatzen baduzu ere, zu konturatu gabe hazi egiten da pertsonaia, grafismoaren alorrean, zure buruko estimuluekin, edukinaren aldetik ere eboluzionatzen duen bezala. Grafiko mailan, hizkuntza izanik ere, ni inkonszienteki joaten naiz dibertitzera, gauza berriak esperimentatzera; noski, beti lege bat gorde behar da: egiten duzun pertsonaia beti identifikagarria izatea, ezin duzu oso desberdina egin, lotura bat egin behar duzu.

        — Ez al zaizu nekagarri gertatzen egunero azaltze hori?

        — Terriblea da hori. Eta jendea, konturatu gabe, ohitu egiten da formula berrietara, zeu ohitu zaren bezala, eta orain, esate baterako, Zakilixutek baditu hamabost-hamasei urte bizirik, eta hori tira piloa da.

        — Beharbada horrexegatik sentituko duzu, tarteka, grafismoa aldatzeko gogoa, edo beharra. Izan zen, esate baterako, Zakilixutekin oso estetika aldaketa biolento bat, momentu batean, marrazki leun eta borobil batetik, trazo zuzeneko marretara, linealtasunera... Zerk eraginda izaten dira aldaketa horiek?

        — Nik horretaz ez dut gehiegi erreflesionatu. Arrazoi piska bat ematen dizut, hala ere. Kutsadura alde askotatik etortzen zaizu, inkonszienteki, eta zure marrak haruntzago eraman nahi dituzu, eta nola eguneroko pelmada horrek konplizidade batera eramaten zaituen irakurlearekin, pentsatzen duzu, nahiz eta grafiko mailan gauza askoz ere abstraktoagoa edo atrebituagoa egin, berak ulertuko duela zertan ari zaren. Orduan, salto horiek ematen dituzu, eta momentu batean, beharbada nekatuta nengoelako (nahiz eta nik ez dudan konszientizatu prozesu hori), zuk esaten duzun aldaketa hori egin nuen. Azken batean, lehen esan dudana da, eskua bizirik dagoela... Momentu honetan, esate baterako, oso gai agresiboa baldin bada ere, tendentzia izaten dut zirriborro bat egitera, eta gero esaten dut "hi, nora hoa!" Jendeari esan behar zaio baita ere ogitartean zer dagoen, urdaiazpikoa edo atuna...

        — Bardokas batean, esate baterako, bera edo bere ordezko emakumezko hori agertzen zenean, garbi dago zein zen planteamendu estetikoa. Baina umea agertzen zenean, nire gusturako behintzat, Zakilixutengandik askoz ere gertuago zegoen haurra, grafismoaren aldetik. Beraz, zuregan tentsio bat dagoela esango nuke. Nondik askatzen duzu sormen tentsio hori?

        — Adibide bat jarriko dizut. Bardokas aipatu duzunez, aldez aurretik esan behar dut Bardokas ostegun batetik igande batera sortutako pentsonaia izan dela, beraz, hori inpresentablea da alde horretatik, esan nahi dut korrika eta presaka eta esijentzi bidez hala sortutakoa izan zela, hala sortu behar izan zelako... Orduan, nola beti, pertsonaia bat sortzerakoan, abentura batean sartzen garen, pertsonaia bakarrarekin ezin zara abiatu, motxila horrekin bakarrik kargatuz, orduan nik segituan tripode bat zabaldu nahi nuen: ume bat, emakumezko bat eta Bardokas bera. Azken boladan, umea erabiltzen nuen asko gauzak irakurtzeko, zakarrontzi batera inguratu eta handik erreskatatuko balu periodiko zahar baten zati bat. Joku hori Zakilik asko erabili du, eta, beharbada, hortik doa lotura. Bere ondorengo erreflesioa egiten duenean, kontraste handi bat dago: ume batek nola "irakurtzen" duen helduen mundua. Hasieran ere oso ingenuoa zen Zakilixuten joera, esan nahi dut oso sorpresiboa zela errealitatearen aurrean, eta Bardokasen binetan agertzen zen ume hura, beharbada, Zakiliren urrutiko iloba izan zitekeen, igual. Hau inkonszientea da, inprobisatzen ari naiz momentu honetan, baina konszientea izan da, berriz, kontrastea erabiltzea ume horrekin eta helduen prentsa errekorte "serio" eta ez hain serio horiekin, zeren eta errekorteak dira, eta errekorteetan, askotan, hori gertatzen da, hitz batzuk jan egiten direla, eta beste batzuk jarri... Nire ustez, indar gehiago du errekorte horrek, heldu baten eskuetan baino, ume baten eskuetan.

        — Irakurlearekiko konplizitatean babesten zara, beraz, aldaketak egiterakoan?

        — Produkto bat, irakurlearen begien aurrean, hamar segundu edo dago, gehienez; egunero pelmada ematen diozu...; eboluzioak inkonszienteki sortzen dira, eta gauzak era definitibo batean ezin dituzu eman, lehendabiziko binetan eskainiko bazenu bezala unibertsoaren laburpen osoa. Ez, joku bat da, edo nik hala hartzen dut behintzat, eta pentsatzen dut periodiko irakurleek ere gauza bera egiten dutela albisteekin. Lehendabiziko orrian dagoen albistea, hurrengo egunean desagertu egin da, ez da Guadiana, baina hala gertatzen da. Joku bat da, eta monigoteekin egindako jokua askoz ere nabariagoa da, letra inpresoarekin egindakoa baino...

        — Demagun kritikari baten aurrean zaudela, eta kritikari horrek, azken urteotako zure bide guztia laburbiltze aldera, zera esaten dizula: Hasierako eta denbora luze bateko Zakilixut hura berdin inozentzia; garai batetik aurrerako Zakilixut berriagoa berdin eszeptizismoa; Alukissek bihurtzen zaitu akrata (desmadratuagoa, taberna zulo zaleagoa, sexu kontuak, parranda giroa...); eta, azkenik, Bardokas hark periodista egin zintuen.

        — Bueno. Hasierako Zakilixut hura begi handiekin marraztu nuen egia zelako. Nahiz eta orduko Zeruko Argian Hormasprayko bat eta beste pertsonaia batzuk landu. Kalekotik aparte, egunero agertzea desafio bat zen niretzat, orduan neuk egin nion aurre desafio hari ume ttiki baten modura. Baina, konturatu gabe, hazi egin da, okotza luzatu zaio, begiak ere beste modu batera manejatzen ditu, eta eszeptikoa izatearena..., ba hori, bizitza lege den aldetik, dudarik gabe normala iruditzen zait. Beharbada, horren ondorioa zen Bardokas baino lehenago Alukiss sortzea, betidanik izan baitira niretzat oso liluragarriak fabula mundua, animalien mundua eta, bueno, gizaberearen asuntu hori guztia. Ipurbeltzen egin nuen, umeentzat, Matxinete Igelio serie bat, hilabete batzuetan iraun zuena, animaliekin piska bat jolastuz. Kontu horrek eraman ninduen, gero, animalien nortasuna finkatzera, eta niri, noski, hirikumea izanik, ez zitzaidan erraza gertatu. Lehendabizi aukeratu nituen sei pertsonaia: lehena azkonarra, nire aitak erabiltzen baitzuen "hi, azkonarra!", eta horren karga presente zegoelako, eta konturatu nintzen azkonarra gauez mugitzen den animalia dela, eta beti azaltzen zen submundo batean, eta horregatik sabaiko tuboak, taberna zuloa... Gero azeriarekin topo egiten du, eta zer, biak ehizan?, ez, kopa bat edaten ehiza egin ondoren... Hasieran ezin da borobildu proiektu bat ondorio guztiekin, baina dozena erdi bat pertsonaia pentsatu baduzu, esate baterako, azkonarra, ba honek, harremana zeinekin?, zerria oso gogorra da egunero ateratzeko, baina aldian behin zerri on bat, korbataduna, ateratzeak merezi du... Ahatea, hori domestikoa da, eta domestikoa izanda, azkonar batekin... ea ze ateratzen den hor. Gero nik asko maite dudan bat, saia, baina sai zuria, eta hori banpiresagoa zen, lepo luzearengatik edo, ez dakit, izterrak gurutzatuz eta abar...

        — Ez dira, gainera, nolanahikoak sai zuri horren izterrak...

        — Bueno, izter kontu horretan, bada nik miresten dudan underground komikilan famatuenetako bat, Robert Crumb, Estatu Batuetakoa, eta horrek egina dauka halako "izterteologia" bat..., eta esaten duzu "saia, lepaluzea bai, baina izterretik behera sendoa, gainera harrapakaria da..."

        — Azeria ere sartu duzu.

        — Zenbait komentario egiterakoan, azeriaren filosofia eta presentzia komenigarria iruditu zitzaidan, grafiko aldetik oso atsegina izateaz aparte, azkonarrarekin juergakide ere izan zitekeelako. Azkonarra niretzat ezaguna zen, eta horregatik aukeratu nuen.

        — Alukiss horretan, gogotik saiatu zinen OTA zaindarien bizkar...

        — Nik beti ikusten nituen kotxez betetako kaleak ibaiak balira bezala, Nilo txikiak, eta ertzetatik azaltzen ziren kokodriloak, pelikuletan bezala, eta esan nuen "OTAko tipo batek, kokodriloa izan behar du, dudarik gabe", eta horrela asmatu nuen Otilio Otazu hura, amaren aldetik Otamendi zena. Hiriko submundua azkonarrarena zen bezala, goikoa Otilioren eremua zen. Horrelaxe hasi nintzen, piskanaka piskanaka, berotzen, eta gero Sagardotegien garaia heldu zen, eta, belea azaldu zen, beti kantari ibiltzen baita. Baina bele bat izan beharrean, bi, eta bikoteka joaten ziren sagardotegietara kantatzera. Hor beste gauza bat ere badago, erabat konszientea: bele eta azeriaren fabula, belea kantari hasi, gazta erortzen zaio ahotik, eta azeriak jaten dio gazta. Orduan, ba zera erabaki nuen: trikitilariak eta bertsotan aritzen direnak bele bikotea izango da.

        — Gure artera deitu dugun "kritikari" horrek, "akrata" hitza erabili du, Alukiss definitzerakoan.

        — Submundua izan behar zuen, eta horri akrata deitzen badiozu, arrazoi borobila ematen dizut. Gainera, animaliak ziren, eta animaliek lizentzia daukate edozein astakeria egiteko, eta logikoa ikusten da edozein astakeria esatea edo egitea. Beste konstante bat izan da tira guztietan errespetatzen nuela ilbeteko gaua, batez ere sai eta azkonarraren artean, baina piska bat erreibindikatuz kalendariokume garela denok, eta ilbetea errespeto handikoa dela. Gazta hori zeruan, niretzat oso deigarria da.

        — Eta Bardokas horrek periodista egin zaituela eransten zuen gure "kritikariak".

        — Momentu batean eten egiten da Alukissena, eta eskaintzen didate irakurleen gutunak biltzen dituen orrian kolaboratzea, eta gaiak izan behar du hor tratatzen direnen ingurukoa. Premisa hori zen, eta nik ez diot horri periodistikoagoa deitzen, baizik eta kontestualizatuagoa, tokiak hala agintzen zuelako. Ostegun batetik igande batera erabaki behar nuen hor segi ala ez, eta nola segi. Lehen esan dudan bezala, pertsonaia bakar batekin jokatu beharrean, tripodea osatu nuen. Oso epe motza da, halako lan bat ikusteko, sei hilabetekoa. Nik, horrelako pertsonaiekin, jotzen dut —nire inozentzia eta konfiantza osoz— urte pare bat iraungo dutelakoan, eta Alukiss ere izan zen, horretan, piska bat "interruptus", piska bat berotzen ari zarenean ilargia desagertzen da...

        — Egutegiak, sagardotegi eta ilbetearenaz gain, bestelako pista batzuk ere ematen dizkizu: Kilometroak, Nafarroa Oinez eta abar konstante bat dira zure komikigintzan. Alde horretatik, kronista moduko bat ere bazara. Beste alde batetik, sexuarekiko etengabeko proiekzio bat ere badago zurean, eta, beharbada, sexuarekikoa baino gehiago, gizonezkook sexu kontuetan dauzkagun prejuizioekikoa. Azken alor honetan, oso ikusgarria da nola pasa garen hasiera batean ezertxo ere ligatzen ez zuen Zakilixut batetik, egunero neska batekin oheratzen —edota dendaratzen— den batera... Bada, bestalde, hitz joku zaletasun zuregan oso sustraitutako hori. Izan ere, bada zaletasun hori gehiegizkotzat jotzen duenik ere. Beraz, nolabait ere zikliko samarra zarela ematen du, batzutan. Hori zer da, ofizioak eragiten duen zerbait?, edo guztiz beharrezkotzat jotzen duzula munduarekiko lotura oso puntual hori?

        — Nik entsalada bat egingo nuke eskaini dizkidazun elementu horiekin. Alde batetik, momentu batzutan Zakilixut pasatzen dela ez ligatzetik ligatzera, edo ematen du ligatzen duela; frustrazio batzuetatik beste frustrazio batzuetara pasatzen da... Ziklikoa izatearena. Bueno, nola egunkari batek, izenburuaren ondoan, data bat daukan... Nire ustez, hor landutako pertsonaientzat ona zela, eta irakurlearekiko lotura ere bazen, eta horietaz baliatzea bidezkoa iruditu zitzaidan. Nahiz eta astakeriarik handiena esan, egoera sagardotegi batean jartzen baduzu, lotura minimo bat lortzen nuen irakurlearekin, "sasoian sasoikoa" agintzen duen lege hori errespetatuz. Gero, esate baterako, gabonak datoz, baina hori ez da niri bakarrik gertatzen zaidan gauza bat, irakurleari ene gertatzen baitzaio. Edo udaberria datorkigunean, eta gorputzean sentitzen dugu. Beraz, lotura hori badago, nahiz eta esplizitatua ez egon. Nik hori joku perspektiba batetik hartzen dut, piska bat, eta keinu batzuk egin behar dizkiozu irakurleari. Orduan, oinarri bat, edo ez dakit, krepen pasta base hori egin, biok erosoago komunikatzeko. Gero pasatzen gara beste maila batera, hitzen mailara, eta hor daude hitz jokuak eta abar, eta batzutan, igual, abusoa egin dudala, edo nekatu egiten dutela, bai igual bai..., eta horrek adierazten duena da, beharbada, neure buruaren nekea, eta horretan ere legea betetzen da: irakurlea nekatzen denean, seinale garbia egilea ere nekatu egin dela. Pertsonaia batekin nekatzen naizenean, hasten naiz pentsatzen utzi edo pertsiana jeitsi egin behar dudala.

        — Zertan nabari duzu neke hori?

        — Modu askotara: grafismoak iadanik biderik ez duelako; hitzak putzu batean erori eta ezin direlako atera; ezin dituzulako ezkondu hitza eta marrazkia; joan den urteko gauza berberak errepikatzen ari zarelako... Ez dakit, modu askotara. Orduan saiatzen zara beste atetxo bat irekitzen, denak itxita ez baldin badauzkazu, eta askotan egiten duzu froga grafismo alorrean gauza berri bat aportatzeko, ea horrek estimulatzen zaituen eta hitzak ere piska bat aldatzen dituzun... Hala ere, batzutan gertatzen zait denbora gutxi dudala atsedenaldi bat hartu eta birplanteatzeko. Bestalde, ez dut gehiegi sinisten epe luzerako planetan. Alukissen kasuan, esate baterako, gertatu zaidana izan da pertsonaiekin berotu egin naizela, bakoitzarekin, eta gogo handiz, sakontzeko, ea animaliek zer ematen duten, konklusio inprebisible batzuekin. Zakilixutekin gertatzen dena da pertsonaia bakarra dela, eta une honetan Euskaldunon Egunkarian azaltzen da hirugarren orrialdean, eta hirugarren orrialdeak ere bere konnotazio bereziak ditu, eta gaiak, beharbada, tartekatu egin behar dituzu, eta tratatu behar dituzu zenbait gai testuinguruak hori eskatzen duelako, eta oso arraroa izango litzatekeelako zu beste toki batetik azaltzea. Zakilixut beste orrialde batean egongo balitz, akaso beste gauza batzuk azalduko lirateke. Gero, hitz jokuena dago. Nik ez dakit noraino definitzen duen hitz jokuak umore klasea. Ez dakit. Nire lan metodoa da tirak multzoka egitea, saiatzen naiz bariazio piska bat eskaintzen, eta ez dut uste lan sistema txarra denik aste osoko menua antolatzeko: pasta, lentejak, entsalada...

        — Aipatu duzu klabe bat inportantea iruditzen zaidana: Tirak, normalean, umorearekin lotzen dira. Ez dut uste, ordea, zurea inork irakurtzen duenik umorearen bila, nahiz eta gehienetan umorea aurkitu bertan. Ezinbesteko baldintza al da, zuretzat, umorea?, ala gehiago duzu zure burua kronista edo kolumnistatzat?

        — Esaten duzun hori, izugarrizko sorpresa da niretzat, nire abiapuntua bestea delako. Esan nahi dut, neure burua ez dudala eduki, sekula santan, kronistatzat, inondik ere ez. Kronista izate hori lehen aipatzen genuen egutegi edo gertakizun finkoekin lotzen baduzu..., ez dakit, baina nire abiapuntua da umorea egitea. Jendeak beste zerbait bilatzen duela nirean, eta umorearekin topo egiten duela?, litekeena da, baina nire abiapuntua bestea da, eta zuk diozun hori hala baldin bada, pozten naiz, zeren eta konplementarioak garen seinalea da...

        — Nik, berriz, uste dudana da zuk eskola bat sortu duzula. Irakurlea, nolabait esateko, hezi egin duzula, eta oso ondo disimulatu duzula orain esaten duzun hori... Bestela esanda, gure hau oso umore gutxiko —edo bereziko, akaso— herria izanda, ematen du lotsatu egiten zarela umore bila ibiltze horrekin.

        — Ba ez da konszientea. Nire lanak komentario batzuk dira, baina komentario umoretsuak. Grafismo alorrean, nik ez dut, esate baterako, marrazki errealista landu, eta karikatura ere gutxitan. Propio baztertu izan ditut horiek. Umorea, azken finean, errealitatea ikusteko prisma bat da niretzat, eta ez diot beste pretentsiorik eman...

        — Beste modu batera adieraziko dizut lehengo ideia: antza denez, zure tirak egiterakoan oso kontutan hartzen duzu euskaldunok nola eta zertaz egiten dugun barre...

        — Bueno, bueno, bueno... Hori proposamen polita da. Neurri batean esango nizuke baietz, ni ere euskalduna naizelako, eta, beraz, termometro bat daukat. Ziria sartzeak konplementu bat dauka, erantzunarena, bi paretak. Hori tabernetan asko entzuten da. Orduan, nik ezin dut umore klase horretatik ihes egin, eta gustatzen zait ironiaz osatzen den boteprontoko joku bizi hori, fina, beharbada gauzak gehiegi zehaztu gabe, sujerituz, edo ironiaz hitz bat esan, eta beste bat esan nahi. Bertsolaritza ere eskola bat da horretarako, eta ikasi egiten duzu horrela funtzionatzen, ez bertsolari handien mailara iristeko, baina bai enbidoari, ez hordagoa, baizik eta bi gehiago botatzeko.

        — Eguneroko tira edo marrazkiez gain, ba al duzu bestelako teknika plastikoetan sartzeko asmorik?

        — Niretzat desafio polita izango litzateke gidoi on batekin, edo idazle batekin konpenetrazio bat balego, komikia egitea, denborarekin eta lasai. Baina hori, gaur egun, lujoa da. Beste desafio bat da animazioarekin, ordenagailuarekin eta, sartzea piska bat. Hori oso gustora egingo nuke.

        — Duela gutxi Irungo Liburu Azokan aurkeztu zenuen ALUKISS, BASOTIK EDANEZ liburu berria. Zertan da liburu hori?

        — Aspaldiko asmoa zen publikatu diren tirak bildu eta liburu bat egiteko. Gero, formula gisa, Anjel Lertxundik eta Inazio Mujika Iraolak proposatu zidaten eskaintza bat egitea idazle batzuk ere horretan inbolukratzeko, bakoitzari eskatuz berak nahi zuen pizti edo animaliaren aitzakiaz idazlan labur bat egitea. Nire sorpresa izugarrizkoa izan da, eta emozionatuta nago, benetan, hogeitabost lan etorri baitira. Oso gauza politak daude. Orduan, alde grafikoan, prentsan publikatutakoetatik aukeratutako tirak daude, bostehunen bat, kronologikoki ordenatuak, eta, tira horiekin batera, baso horren barruan, narrazio eta bestelako literatur lan laburrak daude. Titulua ere halaxe jarri diot, BASOTIK EDANEZ, bere anbibalentzia guztiarekin, eta "instinto basikoari" segituz.

        — Gustora geratu al zara liburuarekin?

        — Gustora geratu naiz, eta nire ustez oso desafio polita izan da. Atrebentzia handia izan da, nire aldetik, idazleen aldamenean azaltze hori. Liburu hori izango da tarteka marteka bistazo bat emateko balioko duena.