Jozef van den Berg,
pertsonaiez inguratutako komeriantea

euskaratzailea eta moldatzailea:

Violet Font

        Ez dago ezer askorik Jozef van den Berg aktore nederlandarrari buruz kontatzeko. Herwijnen izeneko herrixka batetan bizi da, eta bost laguneko konpainia ttiki bat osatzen du bi teknikorekin, Hans managerrarekin eta Marie Claire antzezlariarekin batera. Jantzien eta eszenografiaren kontu adiskide pare batek egiten du: «nik istorioak kontatzen dizkiet, eta heurek topatzen dituzte koloreak eta beharrezko oihalak; onak dira horretan, eta hasieratik daude gurekin gainera».

        Holandan ezagunak dira bere «Sonbreiru gorridun gizona», «Troev edo arrantzale itoa» edo «Maitaleak» bezalako obrak. Hain zuzen, martxoan egingo du urtebete aipatu azkenengo obraren emanaldi hainbat burutu zituela Madrilen. El Publico aldizkariak elkarrizketatu zuen.

        — Nola hasi zinen honetan, Jozef?

        — Kaleetatik barrena ibiltzen nintzen, edozein tokitatik. Oso behetik hasi nintzen beraz. Bakarrik zeharo. Beno, zaldi ttiki batekin. Felliniren pertsonaia bat nirudien. La Stradan bezala: gizon bat eta zaldia. Horregatik uste dut bidaia luzetan dabilen gizonaren papera eszenaratzen dudala beti: karro bat karriatzen duen zaldia eta gizona. Bi urtez egin nuen lo karroan. Benetako nomada bat nintzen, Holanda iparraldeko herrixketatik zehar antzesten. Gero eta jende gehiagori gustatu zitzaizkion nere ikuskizunak eta gonbiteak jaso nituen.

        — Nola kontatzen dituzu hainbeste ixtorio bakar bakarrik.

        — Zenbaitek esaten du taulara jendea ekarri behar izaten dudala, ikusleak. Baina ez da egia. Berez, antzokian dauden osagaiekin nolabaiteko harreman bat eduki ohi dut. Alegia, nahiz eta dagoen ikuslegoa hungriarra izan edota alemana nola haurrak edota helduak, nik beraientzat jokatzen dut. Kontua da nire ixtorioa egoera berezi batetara egokitzen dudala, bertan dagoen jendearekin harreman bat garatzen saiatuz. Egoera beti berdina izaten ez dela da kontu bakarra. Eta hori da azken finean gogoko dudana. Jakina, nire antzezpen ildoari jarraitzen diot, eta ez da inprobisaziora murrizten, baina kasu konkretu bakoitzean zer gerta daitekeenerako pronto egotea gustatzen zait...

        — Jendearen erreakzioen arauera aldatzen dituzu kontakizunak?

        — Bai, bai, baina, esan dizudan bezala, badut kontatzeko neure ixtorioa eta, suertatzen dena suertatu, huraxe kontatuko dut, ez dudarik egin. Hala ere beti topa dezaket, eta topatu behar dut, bide berriren bat ailegatu nahi dudanera heltzeko. Akaso horixe da jendeak sentitzen duena, sekula ikusi ez duen zerbaitetan parte hartzen bere burua aurkitzea. Hori da, bere aktuazioa era rutinario batez burutzen ez duen norbait ikusteko zentzazioa.

        — Kontatuko duzu, esate batera, «Maitaleak» obran kontatzen den ixtorioa?

        — Bada halako ixtorio bat, bai, jakina...

        — Ez zenuke kontatu nahiko...

        — Ez, ez zait batere gustatzen nire ixtorioak kontatzea...

        — Ez kontatu orduan.

        — Ez bait diot erabilgarritasun handirik aurkitzen. Esperentziaz diotsut, norberak bere antzezpenaz aipatzen duena aipatu, gero ez da sekula kontatzen den bezala izaten. Oso zaila da behintzat. Hain ezberdin suertatzen dira gauzak!

        Ez da ni diferent naizelako. Begira, «Maitaleak»eko ixtorioa kontatzeko, adibidez, zera baino ezin esan dezaket: hondartza batetara iristen den naugrafo baten ixtorioa da, eta kutxa bat dakarrela ailegatzen ikusten dugu. Untzi bat moldatu du bere bidaia kutxaz. Hondartzara heltzen da eta begira daukan jende mordo batekin egiten du topo. Ikuslegoa da. Ez da naufragio bat bukatzeko modu oso atsegina, ezta? Begira ari zaizkizun zortzirehun pertsonekin topo egitea itsasotik ailegatu ahala!

        Jende guzti horrekin harremanetan ipiniko da orduan naufragoa. Lehenik zera pentsatzen du: «Kanibalak izango dira». Beragandik zer nahiko ote duten galdetzen dio bere buruari. Zeozer oso espeziala espero dutela konturatzen da gero. Haiekin hizketan hasiko da orduan bere antzezpenari ekinaz. Baina ez dago halako ixtoriorik, eta asmatzen hasiko da, zergatik ixtoriorik ez dagoen esplikatzen, naufragioan zer gertatu zaion kontatzen, zergatik heldu den hara bere kutxarekin. Ez dauka ezertxo ere, bere kutxa salbu, zeinean oinarritzen duen antzezpena eta kontakizun guztia.

        Azkenean amodio ixtorio bat kontatzen die. Agian horixe bait da naufragioaren arrazoia. Zipriztin errealista batzuz kontatzen du guztia. Noski, gizon hau ez da inoiz itsasotik ibili. Eta ez da ixtorioa seriotan hartu behar, baizik eta gizon horrek beti ixtorioak kontatu nahi dituela konprenitzea. Azken batean, kontatzea ahaztu egiten zaion ixtorioa kontatzea da-eta bere asmo bakarra. Beti, bere ixtorioa kontatzeko dena prestatzen duen orotan, desastreren bat gertatu ohi da. Konturatzen zara? Jendeak bere ixtorioak sekulan osatu ezingo balitu bezala da, ze galdu egiten bait da mundu guztia edozein txikikeriatan nahaspilatuta.

        Esaterako, kolega bati amodiozko ixtorio ikaragarri bat kontatzear nago, baina bapatean etxean kafea amaitu zaidala datorkit gogora eta hara non kafea erostera banoan. Konturatzen zara?, hori da bizitzan gertatu ohi dena. Jendea ahaztu egiten da...

        — Ikuslegoarekin lagun tratua mantentzen duzu?

        — Tira, lagunartekoa izan liteke harremana, baina batzutan gogorra izan behar. Atzo arratsaldean bezala, nire azken emanaldia taularatzen ari nintzen bitartean: duela gutxi telebistan atera naute, eta jendeak ikusi du nirekin mintza daitezkeela antzokiko beren eserlekutatik. Bada, telebistan agertu naizenetik bete betean dago antzokia. Orduan, jendea nitaz duen bigarren imagina horrekin etortzen da, eseri eta pentsatzen dute: «Hortxe da berarekin antzerkia egin daitekeen gizona, hitzegiten dizun gizona...». Eta oihuka hasten dira. «Hi!, hi!». Ba, atzo arratsaldean hasi zitzaidan halako bat: «Tira, esaidazu zer egin behar dudan!». Isilarazten saiatu nintzen, baina segi eta segi...

        — Eta zer egin zenuen.

        — Zigortu egin nuen. Isiltzeko esan nion, erridikuloa egiten ari zela (farre egiten du). Nik ez dut gizon hori zigortu nahi, ze taula gainean nago azken finean, eta bere egoeraren gainetik... Hala ere ahaztu egiten naiz batzutan eta torlojuak hestutzen dizkiot jendeari.

        Atzo arratsaldean, baita ere, zera galdetu zidan lau edo bost urteko mutiko batek bapatean: «Non dago telebistan erakutsi zenuen panpin hori?». Justu nere ixtorio handiaren erdi-erdian negoenean.

        Ixtorio guztia geratu eta «kakatzarra...» esan nuen nerekiko. Ixtorioan Parisera bidean noa auto batean, eta honela erantzun nion Jeremy izena zuen mutiko hari: «Jeremy, etorri nahi duzu Pariserat nerekin?», eta baietz esan zidan, jakina. Horrela hada, nire autoan sartu nuen mutikoa. Autoa ordea izorratuta dago eta ezingo dugu inoiz Parisera joan. Eta orduan lehenagoko gizon berbera tartekatu zen hizketan berriro!

        — Lehentxeagokoa?

        — Bai, ja, ja, ja, hizketan hasi zitzaidan berriro! Mutikoa bere amarengana itzuli zen kotxea zeharo izorratuta zegoelako eta ezin gintezkeelako Parisera joan, baina orduantxe hasi zitzaidan berriz gizon hori. Eta esan nion: «Utz dezagun. Estraina mutiko bat, orain agure bat...». Ja, ja, ja. Ongi da, baina ezin zigor dezaket oso gogorki, ze bestela ikuslego guztia ere gaizkitxo sentitzen bait da. Ikuslegoko norbait zigortuz gero, denak zigortzen dituzu. Multzo bat osatzen dute guztien artean, ezta? Eta ez dut inor kanpoan utzi nahi, ezin blokea dezaket ikuslegoa, betiere ixtorioaren kaltetan izango litzateke-eta.

        Ez da dena horrela izaten ordea antzezpenean. Nola produkzio berrian hala «Maitaleak»en bada ikuslegoarekiko soseguzko harremanik ere, beraiengandik urruntzen naizelarik, nire mundu propioa sortuz...

        — Zer dela-eta kontraste hori?

        — Ez dut isiltzen ez den kabareteroa izan nahi. Zerbait esan nahi dut, ikuslegoagan atmosfera berezi bat sortzeko beharra sentitzen dut, non esan nahi dudana esan dezakedan.

        Ez dakit, afari eder bat egin nahiko bazenu bezalaxe da. Aurrena piskolabisa ateratzen duzu, piskolabisa eta beste gauza batzu, eta garrantzitsuena sukaldean uzten duzu, eta atmosfera zirarragarria denean eta mundu guztia pozik dagoenean, orduan, orduantxe ateratzen duzu mahai gainera. Baina hasiera batetik mahaiean paratuz gero, jendeak atentziorik ipini gabe jaten du den-dena.

        Zera nahi izaten dut, atmosfera berezi bat sortzea, non alda daitezkeen baita ere gauzak begiratzeko moduak.

        — Eta zerbait esango zeniguke «Maitaleak» obraren ondorengo obra horretaz? Pariserat zoaz autoz eta...

        — Auto ezin ederrago batez toki batetara ailegatzen den gizon baten ixtorioa da. Errepide bat dago, non ikusten bait da gizona badatorrela bere Pariserako bidetik barrena. Hasieran frantsesez mintzo naiz. Ze gizonak ez daki ziur zein lekutara iritsi berri den —antzokiko taulara—, eta galdetzen du: «Non nago?». Eta jendeak ihardesten dio: «Hemen, Iruñean!, edota auskalo non». Eta gero nik: «Ezin liteke, ez da posible, bai zera! Ahaztazue». Ja, ja. «Ez da posible, honez gero muga pasatu bait dut, eta ni ez noa gainera Iruñera sekula, orain Pariserat besterik ez noa, Londresera agian, halako ziutate erraldoien batetara».

        Kontua da gizona bakarrik dagoela. Egiten duen guztia gaizki ateratzen zaio, dena izorratu egiten zaio, autoa lehertu egiten zaio, errepide ttiki horretan geratu beharrean. Eta orduan bigarren oihala zabaltzen da... Zirraragarria da oro... Ezin esplika diezazuket... Amets bat bezalakoa da. Gizonak ezin sinets dezake bere begiek ikusten duten hura: bi metro t'erdiko alturako ohe bat, eta itsasoa ikusten dela... Itsasertzean aurkitzen da, bere auto izorratuaz, eta ohea ikusten duenean zera dio: «Aaa, iniziatiba oso aproposa da. Azkenean ulertu dute ni bezalako arloteek deskantsurako toki bat behar izaten dutela. Ongi dago nonahi holako gauzak jartzea, bai».

        — Eta...?

        — Dena kontatuko dizut ala?

        — Ez, beno. Ez. Baina bukatzeko, esaiguzu behintzat zer egingo duzun prestatzen ari zaren hurrengo obran.

        — Hurrengoan. Ba, zera egin dugu, ezin hitzegin dezakeen neska baten ixtorioa.

        — Ezin hitzegin dezakeena!

        — Bai. Oso ixtorio polita da. Ttikitan aboza galdu zuen. Bukaeran, Marie Clairek bere boza uzten dio, bere boza uzten dio kantatu ahal izan dezan. Baina, tira, ikusiko duzu.