Polizi nobela eta irakurlea

Xabier Olarra

        Polizia literaturarekin nahasteak zerria jauregi viktoriano batean sartzea dirudi. Hotz-hotzean pentsatuz, eta barrutik ezagutu gabe ere, behin baino gehiagotan polizia nahi baino hurbilago izatea egokitu zaionak nekez aurkituko dio poetikotasunik hari. Eta hala ere, munduan gehien irakurtzen diren liburuak, urteroko filmerik arrakastatsuenetakoak beti izaten dira hari-bilbe polizialekoak (azken aldi honetan bertan ere «El silencio de los corderos», «Instinto básico» kasu). Literaturaren mirakuluak ote? Denok barruan dugun poliziarekiko (kontzientzia, aingeru goardakoa, etika ere deitu izan zaio) harreman eskizofrenikoaren islada ote?

        Baina «roman policier», «literatura policiaca», «novela negra», «cine negro» eta gisako etiketen azpian izatez desberdinak diren zenbait sail, azpisail, joera, obra eta egile mota desberdin bildu ohi dira. Eta irakurle mota desberdinak ere bai.

        Agatha Christie / Miss Marple eta gisa horretakoen zaleek irakurleria zabala osatzen dute, baina ixtorio horien kakoa funtsean enigma bat askatzean datza eta aspaldidanik azpi-jenero horrentzat azarritako arauek agintzen dute gaizkilea harrapatu edo hiltzea. Hori nahitaezkoa da: badirudi irakurleak beharrezkoa duela, lasai gelditzeko, ixtorioa horrela eta ez beste inola bukatzea.

        Nobela beltzaren irakurleak, berriz, ez du inondik ere horrelakorik espero, baizik ixtorioa kontatzen dioten bitartean, hilketa, gaizkiletza eta ustelkeriaren ikuspegi bat eman diezaiotela. Zentzu horretan esan zuen Chandlerek funtsean Hammettek krimena lorontzi veneziarretik atera eta kalera bota zuela.

        Askotan galdetu izan didate ea zergatik ditudan gogoko horren gauza gogorrak kontatzen dituzten nobelak. Eta batek baino gehiagok ere adierazi dit ezin duela irakurri, halako ezinegon jasanezina sortzen diotelako. Dena den, badago aldea detektibeixtorioen zaleen eta nobela beltzen irakurle porrokatuen artean. Oso oker ez banago, Koldo Mitxelenak nonbait esana dela uste dut, esate baterako, Miranderi Agatha Christieren joerakoak gustatzen zitzaizkiola eta berari berriz, bestelakoak.

        Ni ere bigarren talde honetakoa naiz, eta behin eta berriz pentsatzen jardun dut urruntasun / identifikazio arazoaz. Nor ez da identifikatzen, adibidez, Philip Marlowe heroi gogor, garratz, engainagaitz zorrotzarekin? Edo Lauren Bacall bere sasoirik onenean zegoela erakartzeko gauza zen Bogartekin? Edo apropos saiatu gabe «hilketa bat edo beste gorabehera» gero eta aberatsago bihurtzen den Tom Ripley, Patricia Highsmithen sorkari den pertsonaia xalo / gaizto ilun horrekin?

        Baina benetako arazoa sortzen zaigu Jim Thompsonek «1280 arima» liburuan aurkezten digun Nick Corey bezalako antiheroe batekin identifikatzea egokitzen zaigunean. Ez garela identifikatzen? Orduan, zergatik barre eragiten digute haren ateraldi xelebre, broma gaizto eta makiabelismo zakarrak?

        Raymond Chandlerrek esana da hilketa-nobelak bai irakurlearen aldetik eta bai idazlearenetik nolabaiteko «urruntasuna» eskatzen duela, bestela psikopatak bakarrik nahiko lukeela horrelako nobelarik irakurri, eta berdin idatzi ere. Urruntasun horri esker irakur ditzakegu ATSEGINEZ gertaera lazgarrien kontaerak, nahiz eta haien lekuko izango bagina seguru aski kordea gal eraziko liguketen. Eta hala ere, polizia-nobelak ezer garbi izan badu, bere oinarri errealista da. Sinesgarritasuna funts-funtsezkoa du nobela mota honek.

        Dudarik gabe badakigu distantzia hartzen eta gure zoko ilunenetako desiorik izkutukoenak jasangarritasunaren galbahetik iragazten.