—separata—

Nire taldeko atezaina fusilatu zuten eguna

Mia Couto

        Arrastiria, denboraren kaligrafia iluntzen hasten den leku hori. Karrika zaharrak, tranbiak, zazpi rnuino eta tren geltoki bat. Badoa Lisboa. Bidaiaria estazio ondoko denda batean galdu da, azken minutuen itsasoan. Badoa. Liburuak.

        «Vozes anoitecidas» (1987). Izenburuak erakarri du. Mia Couto. Ezezaguna. «Raiz de orvalho» (1983) eta «Cronicando» (1991) eta «Cada homem é una raça» (1990). Apaletik «Cronicando» eskuratu du. Egileak lehen ustekabea eman dio: Mozanbikekoa da, eta han —Coutok berak dio— gizonak mapak desobeditzeko jaio dira, paisajeak nahasteko. Jakinmina areagotu zaio bidaiariari.

        Mia Couto 1955ean Beira herrian jaiotako gizon zuria da, beltzak txaboletan bizi ziren auzuneetan hazia. Kazetaritzan aritu eta, orain, literaturak ekarri dion arrakasta du azken maitalea.

        Portugesez idazten du eta poesia dario narratibaren ibaira. Ur hauetan hedatzen ditu zaharrei magiaz entzudako istorioak. Munduaren bestaldetik iritsiak bezala dira istorio hauek, beste mundutik honako bidean zerbait galdu bailuten; egia ala gezurra izan axola ez duen zerbait. Esnatzeko zain dauden ahotsak dira. Lo. Ez hilda. Heriotza konstante desdramatizatua den herri batean.

        Bidaiariak bere azken eskudoak amaitu ditu liburuan. «Cronicando», 49 ipuineko liburua, 1991. urtean Caminho argitaletxeak Lisboan plazaratua. Trenean ekin dio testua askatzeari. Badator Lisboatik. Bi ipuin hautatu ditu.

Garikoitz Berasaluze

Gu harresikoak ginen, eserizaleak. Besteek futbolean jokatzen zuten, izerdia bota. Guk behintzat ez. Neskak pasatzen ziren, bata zuriz jantzirik, koartza ikasleak irudi. Besteek atzetik jarraitzen zituzten, sinpatiak ehizatzen. Gu, harresian geratzen ginen, eme itzalak begiez ausikiz.

        Gure futbola hantxe zegoen, Viriato tabernako futbolinean. Jolas-mahaiak tabernaz kanpo egiten zuen lo, patiora erortzen zen ilargitearen menera. Hain zen astuna non ezein lapurrek ez baitzuen haren gutiziarik. Atzamar beldurtiak zituzten garai haietako lapurrek, adore gutxiko jendea zen.

        Matacuane auzuneko patio hartan zegoen gure ametsetako estadioa. Han bai gu denon zoramen zalapartak, zurezko bolatxoa ateko zulora lerratzen zenean. Guk ordea, adingabeak eta nahasian arraza orotakoak, besteen atsedenaldietan bakarrik erabil genezakeen zelai imajinarioa. Futbolina gutxi batzuetan bakarrik zen gurea. Gainerakoan tropei zegokien, inguru haietan ugari ziren soldaduei. Viriato bi munduren mugan zegoen, suburbioetako suburbioan.

        Koartelak dauden orotan auzuneek galdu egiten dute euren izen zibila. Eta gure lekuari Koartelaldea deitzen zioten orain. Izen berriarekin batera etorri ziren putak, tabernak zango luze gurutzatuekin betez. Gure ametsetan zango haiek askatu egiten ziren izara izerditsuen azpian. Honegatik gurasoek ez ziguten taberna inguruan ibiltzen uzten. Euren errezeloek ez zuten zentzurik. Gu kanpora besterik ez ginen sartzen. Han barruan, apenas ibiltzen zen zelatan gure kuriositatea.

        Baina futbolina gero eta garestiagoa zen. Txanpona etxean ebasten genuen, nik aitaren zorrotik eta Nanditok auskalo nondik. Txanponak ekarri ohi zuen une magikoa. Zirrikituan sartu eta makinak bere bederatzi bolatxoak ematen zituen, hain higatuak ezen herrenka ibiltzen baitziren euren joan-etorri epikoaren itzuli bakoitzean.

        Orduan fortunatu ziren historiara deitutako gertaerak. Hasieran irrigarria iruditu zitzaien: futbolarietako bat beltzez margoturik azaldu zen. Nire taldeko aurrelari erdikoa arrazaz aldatu zen gauetik goizera. Soldadu portugaldarrek, iritsi zirenean, barre egin zuten eta jokalari berria Eusebio bataiatu.

        Gero, beste hiru aurrelari azaldu ziren margoturik, supituki koloreberrituak. Artean hizpide besterik ez zen izan, anekdota bat. Izen gehiago banatu zituzten: Coluna, Vicente, Matateu. Tabernaren jabeak bakarrik bota zituen mehatxuak: pintore putakume hori harrapatzen badiat, ikusiko dik!

        Egun batean mahaia futbolari guztiak arraza beltzekoak zituela esnatu zen. Viriato tabernan, benetan lusoa izen eta jabez, munduko futbolinik afrikarrena zegoen.

        Goiz asko agertu ginen Nandito eta biok, egunsenti estreinatu berriarekin. Ez genuen futbolina ukitu ere egin, begira gelditu ginen. Ihintz tantei so, jokalarien botatxoetan distirant.

        Tropak agertu arte, zaratatsu, nagusi. Futbolineraino iritsi eta harridurak trukatu zituzten. Orduko hartan, inork ez zuen barrerik egin. Aitzitik, amorrua sumatzen zitzaien, gero eta biziago. Segituan garrasika hasi zen soldadu bat, amorru lerdean. Gainerakoak bere haserrea baretzen saiatu ziren. Baina alferrik, gorrotoz bildu zen gizona. Bapatean, pistola atera zuen gerritik eta isiltasuna egin zen inguruan, solemnea. Zinema zirudien, Nanditok izututa begiratzen zuen: hura ez zen jadanik Viriato taberna, saloon bat baizik. Eta pistoladun soldadu hura Clint Eastwood zen, edo egungo Rambo. Nork daki egoera zirraragarri horregatik ez ote zuen Nanditok oihua entzun soldadu eroak nire taldeko atezainari apuntatu zionean. Tiroa entzun genuen eta futbolari txikia iraulika hasi zen, ezpalak zipriztintzen, odola baino arinago.

        Gaur oraindik tiro hark oihartzun egiten du nire bizitzan, eta baita oihu hark ere, oinaztarri baten iruzurrez, futbolari zuriztatutik irtendakoa iruditu zitzaidanak.