—Elerti—

Bergili'ren Unai-kantak

(Bukolikak)

Virgilio

euskaratzailea:

Ibinagabeitia'tar Andima

Ibinagabeitia'tar Andima'k

lateratik euskerara emanak

V'gn. Unai-Kanta (*)

Menalk eta Mopsu'rena

III'gn unai-kantan iru-lau neurtitzez labur eta zailu elkarri erantzuten ikusi ditugu artzaiak gure bertsolarien gisa, emen aldiz, luze ta gogara ari zaizkigu bakoitza bereak ematen. An, buruak emanez, nolanaiko gaiak ialkitzen zituten pizkor, emen berriz bakarra dute olerki osoaren muiña, Daphni, alegia. Bergili'k beste norbait goraipatu nai zula Daphni'ren irudipean uste zuten antxiñatean. Ez dut uste, emen ere, bestetan bezala Teokritu gandik ietxi bait du olerkariak poemaren mamia. Onatx laburpena: 1-19 n. Mopsu ta Menalk artzaiak arkitzen dira. Elkarri txerak egin eta bakoitzaren olerkirako trebetasunak aipatu ondoren arpe batean sartzen dira. 22-44 n.: Mopsu'k Daphni'ren eriotza kantatzen du eta izadiaren orduko naigabea. 45-55 n.: Artzai bion arteko elkarrizketa laburra, atsarte bezala. 56-80 n.: Menalk'ek Daphni'ren gorapena ta aintza kantatzen ditu baita aren ospe bateak darion poxa ere. 81-90 n.: Artzai biek eskusari ta atsegiñak elkarri egiñaz bukatzen da.

V

Menalk'ek.— Biok emen gertatu geran ezkero, zergatik ez zuk txistu ariñari putz egin eta nik bertsuak esan, urraitzez naasita dagoen zumardi ontan eserita?

Mopsu'k.— Zu zera zarrena; zure esanera bear dut, Menalk, Zephir'ek astindu itzalpe ezbaietan edota arpean sartzeko. So-izu nola astamatsak or-emenka arpea aldaka (mordo) bakanez iantzi duen.

Menalk'ek.— Gure mendietan zuk ez duzu leikide bat baizik, ots, Aminta.

Mopsu'k.— Eta zer! Orrek Phebu'kin ere ez ote lituke bere indarak kantuan neurtuko?

        Menalk'ek.— Lenengo asi zaite zu, Mopsu, Philide'ren garra Alkon'en goratzarreak edota Koduru'ren maltzurkeriak esateko balin badituzu; asi zaite; anartean Titir'ek zaituko ditu bazkatzen dauden antxumeak.

Mopsu'k.— Naiago dut oixtion pagondo onen azal ezean, eresiak ere aldizkatuz idatzi nitun nerutitzetan saiatu; ondoren agindu ezaiozu Aminta'ri datorrela nerekin neurtzera.

Menalk'ek.— Sarats astiroa oliondo zurbillaren, edota larrosondo gorrailak ardi-mihi apalaren ondoan bezin bat duzu Aminta zure aldamenean, ene ustez. Baña, utz itzatzu mutiko, erasiok, leizean sartu gera-ta.

Mopsu'k.— Maitagarriek Erio ankerrak io Daphni'ri negarrez zeuden, —zuek zerate lekuko urraitz ta ibaiak—; amak bere aur errukarriaren illotza laztantzen zuelarik, «Anker ok», deitzen zien iainko ta izarrei. Egun aietan iñork ere ez zitun beiak larratu, Daphni, ezta ibai ozkirrietan eradan ere; abere batxok ez zun larreko belarrik urkitu, ez urik dastatu. Puni'ko leoiek ere, Daphni, zure eriotza deitora zuten; mendi latzak eta oianak ala aitortzen zuten. Daphni'k lenbizikoz, Armeni'ko katamotzak gurdipera beartu zitun; Daphni'k, Bak'en irradak (Thiases) ekarri zitun eta zigor (thirses) zauliak osto biguiñez inguratu. Matsondoa zuaitzen, matsa matsondoaren, zezena saldoaren, uzta arloen apaingarri diran bezelatsu, zu, Daphni, zuretarren edertasun zera. Alabearrak eraman zindunez gero, Apol'ek berak eta Pale'k berak, soroak utzi ditute. Garagar-ale mardulak erein genitun ildoetan iraka antzu eta bazolo elkorra baizik ez dira sortzen lili-ubel xamurraren ordez, kukupe gorriaren ordez, kardulatza ta lapar arantz-txorrotxa ernetzen dira. Ostoak lurrean iraurri itzatzute, artzaiak, iturriak itzalez iantzi itzatzute (Orra Daphi'k eskatzen dizkitzuenak), illarria eraiki ezaiozute, eta illarrian neurtitz ok irar itzatzute:

Emen, oinartean, ni, Daphni, izarrak ere ezagun ninduten; artalde

                ederraren artzai are ederragoa.

        Menalk'ek.— Zure olerkiak, olerkari goitar, belar-gaineko lo-kuluxka edota uda-galdatan lats iauzkarian egarria berdintzea bezin atsegin-garri zaizkit. Ez txirulaz soilik, aotsez ere maizuaren beteko zaitugu. Zorioneko aurra zu; aren ordari izango zera. Alare guk aldizka abestiak ialkiko dizkitzugu, zure Daphni izarretaraino iasoko dugu, gu ere Daphnik maitatu bait gindun.

Mopsu'k.— Ori baiño emari obeagorik ar ote nezake? Mutilla bera (Daphni) kanta-gai zan noski, eta zure neurtitz oriek, lenago ere Estimikon'en goraipatu zizkigun.

Menalk'ek.— Daphni'k, isata-iario, oitugabeko ikuskizun bat miresten du Olinpu'ko ate-subilletik: odeiak eta izarrak dakuzki bere oinpean. Atsegin alai batek artu ditu soroak, oianak, Pan, artzaiak eta nexka Driadarrak. Otsoak ez dio artaldeari xedebarik iartzen, ez eta sare maltzurrik oreiñari: maite ditu Daphni onak atsarteak. Mendi iñausgabeak ere izarretara beren lekaioak ialkitzen ditute; arkaitzak bertsu- iario daude, zuaiztiak kantari: «Iainko, Iainko duzu ori, Menalk!» On eta zorion izkiezu zuretarrei. Onatx lau opal-mai, bi zuretzat, Daphni, eta bi Phebu'rentzat. Urtero bi kaiku —esne apartsuz gainezka— eskeñiko dizkitzut eta bi kutxarro olio guriz kuin-kuin; orritsak ardo ugariz alaituko ditut, sutondoan, otz ba'lego, itzalpean uzta-garaia balitz. Ariusi'ko ardo berria —nektar goxoa— ixuriko dut goporretan. Dameta'k eta Egon Litiarrak neretzat abestuko dute: Alapesibeu'k, berriz, Satiruen irradak antzirudituko ditu. Beti ere goratzarre auek opako dizkitzugu, Ninphai eskeñiak urtero opaltzerakoan, eta soroak zipriztinduko ditugunean. Basurdeek mendi gallurretan atsegin ar duketeño eta arraiñak ibaietan; erleak elarrez bazkatuko diran artean eta txitxarrak intzez, zure goratzarre, dedu eta izenak beti diraukete. Bak eta Keres'i bezela beren eskeintza nekazariek urtero egingo dizute; zeorrek ortara beartuko dituzu.

Mopsu'k.— Zer ote, zer emanen dizut bertsu orien ordain? Gain-gainean dugun Auseter'en xistua; izpazterra astintzen duten uiñen otsa eta ibar arrizuetan ixurtzen diran ur-lasterrak baiño atsegiñago zaizkit.

Menalk'ek.— Txirula auskor au adiguriz emanen dizut; beronexek irakas zidan «Alexi ederraren irrikaz zegoen Koridon» eta berberak irakas zidan ere arako «Norena da artaldea? Meliebeu'rena ez ote?».

        Mopsu'k.— Zuk, berriz, ar ezazu artzai-makilla au; maiz eskatu zidan Antigenes'ek ala ere etzidan kendu ahal izan, naizta garai artan maitagarri izan; ederra baiki, Menalk, adabegi berdiñez eta borontzez apaindua.

VI'gn Unai-Kanta

Alphaniu Varu'ren goratzarrez

Poema oni abegi beroena egin zion Erroma'ko erriak Kitheris emakume abeslari ospetsuak theatroan abestu zuenean. Ez dakigu zerk iñarrosi zituen entzule aien gogoak Kiteris'en antzeak ala olerkiaren bikaintasunak. Unai-kanta ezik epopeia ere badala esan diteke olerki au, Kisalpina'ko iaurlaritzan Polion'en ondorengo izan zan Alfeniu Varu'ren goraipatzeko idatzia. 1-12 n. Apolon'en esanetara makurtuz turutotsez baiño artzai-txirulaz ari naiago dula diño. 13-30 n.: Koroni ta Menasilau satiruek Silenu, larre-iainko bat, arpean etzanda dakuste, aurreguneko mozkorra egosten lo. Lorez estekatzen dute Egle naiadetan ederrenak lagunduta. Satiruak bere burua gazte oien atxillo ikusita, amor ematen die eta lenago eskeiñi zizkien olerkiak ialkiko dizkiela esaten. Silenu'ren kantua: 31-40 n. kosmogoniz ari da Silenu, 41-81 n., aldiz, mitologiz. 82-86 n.: Izadi liburatuaren poza laburki azalduz amaitzen du olerkariak.

VI

        Sirakusar bertsuz iolastu zedin aurrenekoz gure Thalie; ez zan gainera lotsatu oianeko bizitzez. Gudu eta erregek kantatzen ari nintzalarik, belarritik eldu ta onela aolkatu nindun Kintiu'k; «Artzaiek ardiak gizendu bear ditute, Titir, eta kanta motxak abestu» Orain ni, seska mengelez basa doiñu bat iotera saiatuko naiz; ez zaizkizu paltako Var, zure goratzarre ta gudu itsak kanta nai litukenik. Eragotzirik ez dut abestuko. Alabaiña norbaitek maitasunez bertsu auek irakurriko ba'litu, gure millazkak eta oianek oro garalduko zaitute, Var. Phebu'k ez du deus maiteago Var'en izenez apaindu orrialdea baiño (irakurgaia alegia).

        Aurrera Pieridarrak! Koromi ta Menasilau'k Silenu bat ikusi dute leizean etzanda: zaiñak puztuta zeuzkan aurregunean edan Iakus'en edariz, oi bezela; aren burutik erori lore-aillarak lur gainean zeuden; binbitartean, ardo-txanbil zaharra belarritik eutsita zeukan. Barneraturik, (maiz, bada, agureak bertsuak abestuko zizkielazkoaz atzipetu zitun), lore-sortaz estekatu zuten ain zuzen. Egle etorri zan mutil erabeen lagun, Egle naiadetan ederrena. Agureari, begiaz ozta iriki zituneko, bekoki lokuneak masuzta gorrizkaz mazkaldu zizkien. Eta ark, maltzurkeriari parrez: «Zertako lokarriz lotzen nauzute?» esan zun. «Aska nazazute mutillak: aski zait ahal izan duzutela ikustea. Onatx nai zenituten olerkiak; olerkiak zuentzat, onentzat (nexkarentzat, alegia) ba'duket beste sari bat». Eta bat batean asten da:

        Orduan ikus zenitzaken Faunu ta iizeak, saldoka, elkarrekin iolasten, orduan arte-zailak ere adaburuak iñarrosten. Ez zaizkio atsegiñago Phebu'ri Parnasu'ko arkaitzak; Rhodope ta Isamru'k ez dute Orpheu ainbat miresten.

        Utsal aundia barna, lur, egurats, itxaso ta su ixurkorraren asiak nola elkartu ziran kantatzen bait zun; nola lendabiziko ekhai auetatik, oro gatzatu ziran, ortzi borobil xamurra ere; geroago nola legorra sendotu eta Neree itxasoan leozpetu ondoren, gauzak euren antzak artzen ezarian asi ziran. Arrezkero lurbirak eguzki berria argi-iario nola ikusten dun, euri emankorrak odeietatik iausten, oianak ernetzen eta mendi arrituak zear abereak sakabanatzen.

        Geroago Pirre'k iaurti arriena, Saturn'en aginterria, Kaukasu'ko txoriena eta Porometeu'ren lapurreta gogorazten dizkie. Baita ere edasten die Hila utzia izan zan iturrian nola nautek oiu egiten zuten itsas-ertz guztiak «Hila, Hila» erantzun zezaien. Zorionekoa zitekean, iñoiz abererik sortu ezpazen, zezen txuriaren maitemiñez zebillen Pasiphae! Zorigaiztoko neska! Zernolako zoroaldiak io zindun! Pretu'ren alabak muuka aizunez larreak bete zituten, ala ere batxo etzen lizunki aberekin etzan, naiz ta uztarririk lepogaineratuko ote zien beldur izan, eta, maiz, adaxken (adartxoen) aztarnak beren bekoki, leunetan xerka. Zorigaiztoko neska! Orain zu mendietan zabiltz alderrai, ark aldiz, (zezenak), bere saiets zuriz iakintu guriak lorrinduz, gorosti beltzaren itzalean belar zurbilxkak ausnartzen ditu, edota saldo aundiko bigantxen bati darraikio: «Esi Ninphak, Dikte'ko Ninphak, esi itzatzute basoetako larreguneak zezen deslaiaren azterrenik begietara ez dakigun: agian, belar orriñaren usaira, edo bei-taldeari iarraiki, bigantxen batek Kortin'go ukulletaradiño erakarriko du».

        Geroago Hesperide'n sagarrak ikustean arritu zan neskarena kaintatzen du; ondoren Phaeton'en arrebak zuaitz-azal garratz batean oroldiz inguratzen ditu eta lurretik altz lerdenen gisa sortarazten. Baita Parmesi'ko ibai erzean orron dabillen Gal'ena ere kantatzen du: Aoni'ko mendira arreba batek nola eraman zun, eta gizonaren aurrean Phebu'ren abesteli guztia nola zutitu zan. Lin artzai kantari iainkotiarrak irribelar minkaitzez adatsa apaindurik, ialki auek ere bai: «Txirula ok Musek eskeintzen diskitzue: ar itzatzue. Lenago Askra'ko aguerari eskeiñi zizkien, eta ark aien soiñura, zumar zurrunak mendietatik ietxi-erazten zitun. Txirul auekin Grimiun'go basoaren iatorria adieraz ezazu, oian artaz baizik Apol arrotu ez dedin».

        Nisu'z ala Eskile'z mintzatuko ote naiz? Gerruntza biduzi zaunkariz inguratuta, Dulikia'ko ontziak gal-zorian ezarri zitun onek, eta zulo sakonean uzkali omen zitun, mariñel errukarriak itsaz-zakurrekin zatitu ondoren. Tree'ren irudi-aldaketak, Philomela'k gertu zizkion ianariak, eman zizkion eskuagiriak, zein bidez basamorturatu zan, zelako egakin bere tegiaren gainetik egan ibili zan; ark bezela, nola gogarazi?

        Anbiolan Phebu'k abestiz ialkiak —ereñotzei irakasteko agindupean zorionez gainezka Eurotas'ek entzun zizkionak, alegia—, ark (Silenu'k) abesten ditu ibarreko oiartzunak izarretaraiño daramazkila, Arratsak Olinpu'tik nagi etorki ardiak artegietaratzera beartu zitun arte.

—Iarraitzeko

(*) I-IV'gnak, Ikus «Euzko-Gogoa» 1954, l0 eta 12'gn banakoetan.