—Yakintza—

Aginte ta aintza

Kritika idazsaioak

Amilaitz

Lagun bati eskerrak, Graham Greene'ren eleberri bat irakurria dizut. Ingelesez, «The power and the glory» du izenburu; gazteleraz, «El poder y la gloria». Ederki idatzia zegola, esan zidan; eta batezere, psikologi-aldetik, gizonen barne-burutapenak agertzen oso mutilla zala idazlea. Ori entzunaz, irakur-miña esnatu zitzaidan, eta or nazu liburna eskuetan dedala, onen orriak aztartzen.

        Ni oso motela nazu liburu batzuen ederra igartzen eta idazle zemaiten luma ederresten; baña Euskerari laguntzeko zerbait ikas ote-nezaken jakiteko asmoz, asi ta burutu dizkizut eleberri onen orri guziak. Ta orain nere iritzia zuri nola ager-arazi asmatu eziñik naukazu. Idazkia ez da nere gogokoa izan; burutik oñetaraño nazka ta bota-larria sortu bai-dit. Izan ere, orri guzietan lokatza, zikiña ta arlotekeria jaten euki nau.

        Gaurko idazle asko, zakar-artean eta autsetan, txukunetan baño pozago ibiltzen zaizkigu; ta espiritu-loiak ba-dira, are ta gogotsuago dabilzkigu kiratsa zabaltzen. Gaurko nere onek ere, baratza oiek aukera ditu bere luma zorrozteko. Jaso dezagun, beraz, zapia ta asi gaitezen gure aztarketa-lana.

        GERTAKIZUN-ARIA.— Méxiko'n gaituzu. Elizari, ango «Estado» baten, gerra gorria sortu zaio. Eliza zapaltzeko, buruan jotzea onena; ta apaizak erail edo oker-bidean amildu nai izan dizkigute. Eliz-gizonak, beraz, ezkutu edo igesari emanak ditugu. Ba-dira jator jokatu dutelako, bizia galduak; baña oiek ez dute irakurlerik azkuretzen.

        Irakurmiña sortzeko basetan sartu bear degu, ta ustel-usaia artuz bela asko batuko zazkigu. Orregatik eleberri onen aurreneko notiñ, apaiz galdu bat dagerkigu. Ardoak galdua gizajoa, ta patarrak sortutako lauso-aldi batean, alaba negargarri bat mundura ekarria. Onen ondoan, beste apaiz bat erakusten digu. Bigarren au, eroriagoa oraindik. Agintarien legera makurtuta, sasi-eskontzan bizi da; artara beartzen bai-zituzten eliz-gizonak, agirian bizi nai ba-zuten. Eliz-lan guziak debekatuak zeuzkaten gañera.

        Auek dituzu eleberriak dakarzkizun gogo-lokatzak. Kutsu auei aidea emanaz, eta ingurua osatuaz, erri kaxkarrak, txabola zikiñak, bide narrasak, nausitasun guzia galdutako giza-emakumeak datozkizu. Poliziko usnartzalleak apaiz edalea atzeman nai lukete. Ura arkitzeko, bide makurrena darabilte. Erriren baten ezkutu euki dutela jakiten duteneko, joaten dira ta erri artakoetatik bat edo beste lotzen dute. Errikoak apaiza salatzeko aorik zabaltzen ezpadute, aren ordez erritar lotua erailtzen dute. Apaizak iges egiteko aukera, bi aldiz galtzen du, ta azkenean atxitzen dute. Aren azkenak gertakizun-mataza agortzen digu.

        PSIKOLOGI-AZTARPENA.— Asieran aitatu dizudan nere lagun arek, psikologi-aldetik ikusten zun liburu onen balioa. Nik, egia esan, ez nizuke idazlearen alderdi au geiegi goratuko; ezpaidet zearo garbi ikusten ontan duan eskua. Ala ere, alde ontatik aitatzeko zemait barne-aztarketa ba-ditu.

        Apaiz edalearen jokoeran, gizon bikoitasuna agiri zaigu. Edariak menderatua dauka; emakumetan kutsatua degu; alabarekiko arretarik ez du. Ona alderdi illuna. Baña illunpe auetan ez du argia zearo galdu. Bere okerra ezagutzen eta aitortzen du bein da berriz. Ez du arrokeriak itxutu, ta oker auentzat ez du errukirik nai. Jaungoikoaren zigorrera etsia dago. Bi aldiz iges egin zezakean, eta gaxo baten oe-ondora joatearren galtzen du aukera ori ta bizia.

        Azken-aldean polizi-tenientearekin dituan erausketan, bere bi alderdi auek ederki agertzen dizkigu:

        «Nere kontra leiatzerik merezi al-du? —dio—. Apaiz azaluts, edale bat besterik enazu...»

«Jarrai zazu —esan zion (apaizak tenienteari)—. Kaja-gañean exerita, eskuak belaunetan eta buru-makur, ezin zuan arretarik jarri tenientearen itzetara. Bere artean zion: agian asteazkenerako illa egongo naiz. Gaizki iristen zion geroko etorkizunari baño balak eman zezaioken miñari bildur aundiagoa izatea...»

        «Baña beste guziak laisterka igesari eman ziotenean, zergatik gelditu ziñan eman?».

        «Guziak etzuten laisterka egin —erantzun zion apaizak».

        «Baña zergatik gelditu emen?»

        «Aldi baten neronek ere, galdera ori bera egiten nion nere buruari... Lenbiziko urtean, iges egin bearrik ez nuala, uste nun. Len ere, erre zituzten elizak...Nagon urrengo illerarte, ia gauzak obetzen diran...A! ez dakizu egunak nolako martxan joaten diran!...Bat-batean, inguru auetan apaizik neu bakarrik gelditu nintzala, konturatu nintzan! Apaizak ezkontzera beartzen zitun legeak uxatu zitun guziak. Ba-zan bat, batezere, apaizetan, beti ergeltzat jotzen niñuna. Iges egin zuan arek ere. Etzazula parrerik egin. Txikitan bildur nion mutiko zakar bat eskolatik bota zutenean bezelaxe, ni poztu egin nintzan. Pentsa ezazu! Ez neukan iñoren maxia-kezkarik. Jendeak...etziran bildurrik ematen, maite niñuten-da.»

        Aitortzea nai luke...Ardoa eskatzen dio tenienteari, baña edariak ez dio kemenik txertatzen... Bere artean, aitorpen nagusi bat egiten asten da...

        «Emakume batekin kutsatu naiz... Eta beste apaiz bat galdezka ba-lu bezela, entzun iduri zaio: Zenbat aldiz?... Ezkondua al-zan?... —Ez. Zer egiten duan oartzeke, zurrutada bat egin zun».

        «Urak mingaña busti zionean, bere alaba gogora etorri zitzaion: Jauna! —esan zun berekiko— Ni gaiztetsi nazazu. Merezia dut; baña ari emaiozu betiko zerua!»

        «Andik pixkatera asi zan berriro: Moskortu egin naiz... ez dakit zenbat aldiz; arrokeriak jo nau; karidadean utsegin det...Beste zurrutada bat leporatu zun.»

        «Goizaldera esnatu zan...Ardo-ontzi utsa eskuan zuala kuxkurtu zan lurrean. Damu-egintza bat gogora nai zukean: Jauna! Damu det eta nere pekatu guzien barkapena eskaten dizut...Zeñen eroa izan naizen, guziak iges egin eta emen gelditzeko! —pentsatu zun bere kasa.»

        Ez dezagun geigi luzatu aitapen au; aldatutako itzak naikoa dira. Idazleak au du liburu onen asmo-muñ: gizon ergel batengan apaizgintzak nolako indarra duan erakustea. Bildurti ta koldar eta oituretan galdua izan arren, askatasun-bidea utzi ta eriotz-bidea aukeratzen du «Mestizo» aren asmo okerra usnartu du ongi, baña ala ere, gaxo baten oe-ondora deitzen diolako, gezur-dei ari, jakiñen gañean, jaramon egiten dio.

        Beste apaiza, D. Jose, sasi-ezkontzan bizi dana, bere andrearen mende gorrian dago, ta legearen bildurpean lotuta. Apaiz edalea aitortzera joateko ausardirik ez du. Aren alde otoi egingo duala esanaz bialtzen du, aitor-eske etorri zaion tenientea. Erriko jendea, bere ez jakin eta ergelean, biotz onekoa da. Apaiza gogoz artu ta gordetzen dute; iñork ez du salatuko, naiz eta beren arteko bat orregatik erail.

        Agintarietan ere, ez da oro beltz. Apaiz eta elizak ondatu egin nai dituzte; baña ezjakiñez dagite. Tenienteak apaiza atzematen duanean, bigun eta lagunkiro darabil. Erausketan asten dirala, errukia ta mesede egin naia agertzen dizkio. Azken-orduan aitorle bat inguratzen saiatzen zaio.

        Azkenik, saltzalle bat bear zan. Onek ere ba-ditu bere tolesturak. «Mestizo» bat degu traidore au. «Odolnastu» onek apaizaren aulkeria ezagutzen du, ta gezurretako gaxo baten deia asmatzen dio berekin erakartzeko. Onela darama elizgizona agintarien eskuetara. Ala ta guziz ere, ez du apaizak bere tzaz susmo txarrik egiterik nai. Bere salkeria bete-ondoren, apaizari onespena eskatzen dio. Bere oker ta guzi, zuri geldi nai luke. Au degu eleberriko giza-tankera nardagarriena.

        Onuzkero, nik esateke ere, neronek aña dakizu liburu onen berri. Ederretsi ala gutxietsi egingo ote-degu idazlearen eskua? Nolanai Graham Greene izen, aundiko nobelista dezu irakurleen munduan. Ez du, beraz, gure oniritzi-bearrik. Giza-emakumeok degun argi ta illun-zerrenda ikusi dezu eleberri onetan.

        Argi-jabe egiteko sortu giñanok, ez gaitzala illunak jan.