—1965-1985—

«Nueva poesía de las lenguas de España»

Patri Urkizu

        Iaz Las Navas del Marqués herrian hasi ziren ihardunaldiei jarraikiz Ana Puértolas «Dirección General de Cooperación Cultural»-eko zuzendari iruñatarrak agindu zion Salamankako Unibertsitateko Víctor García de la Concha irakasleari poeta eta kritikoen arteko topaketak antola zitzan azken hogei urtetako estatuko hizkuntza esberdinen poesiaren higidura eta harreman dialektikoak elkarrekin azter eta iker zitzaten.

        Honela, Asturiasen, Llanesen, Casona de Verines deitu indiano etxean irailaren 3tik 7ra katalandarrak, gailegoak, kastilanoak, asturianoak eta euskaldunak egiteko horri heltzeko asmotan bildu ginen. Izen zerrenda honokook hain zuzen: Andrés Sánchez Robayna, Fanny Rubio, Marcos Ricardo Barnatán, Antonio Martínez Sarrión, Guillermo Carnero, José Lupiañez, Rafael Ballesteros, Antonio Colinas, Blanca Andreu, Juan Manuel Bonet, Julia Castillo eta Fernando Vallés gaztelaniaz idazten dutenen artean; Alex Broch, Alex Susanna, Josep Piera, Jaume Pont, Vicenç Altaio eta Antoni Mari katalanak; Claudio Rodríguez Fer, Arcadio López Casanova, Xavier Seoane, Manuel Vilanova Rodríguez gailegoak; Xuan Xosé Sánchez Vicente, Juan Carlos Villaverde Amieva, Alvaro Ruiz de la Peña, Manuel Astur eta Roberto González-Quevedo asturianoak; eta José Irazu (Bernardo Atxaga), Jon Juaristi, Jon Kortazar, Juan Mari Lekuona eta Patri Urkizu euskaldunak.

        Lehen egunean Claudio Rodriguezek poesia gailego berriaz azterketa aski esaustibo bat eman zuen gonbaraketak eginez. Hala, Castellet-ek, 1970.ean argitaratu zuen «Los Nueve Novísimos» antologiarekin gonbara zitekeela 1976. urtean Galizian gertatzen den poseiaren ontziaren lema kolpe ezberdintzailea, eredu sozial-errealistetik nolapait urrunduz Jose Luis Mendez Ferrin-en Con pólvora y magnolias, eta Arcadio Lopez Casanova-ren Mesteres liburuen eskutik. Hala nola hasten diren Rompente, Cravo Fondo eta Alen taldeen poema bildumak plazaratzen, abangoardiaren eta kontrakulturaren estandarta nola-halakoa altxatuz, eta paralelorik aurkitzekotan Euskalerriko Pott bandaren poemagintzarekin gonbara zitezkeenak. Gailegoek, behin eta berriro azpimarratu zuten beren iturri literarioak gaztelaniazko literaturan baino areago beren tradizio aberatsan, poesia galaicoportuguesa deritzanean zeuzkatela, poesia provenzalean, portugesean eta brasileiroan batipat, eta noski, Cunqueiro-ren madarikazione eta berraurkitzea aipatu zuten.

        Gero, Jon Kortazarrek metodo sinboliko, antropologiko bat erabiliz gerraondoko euskal poesia aurkeztu zuen. Bere azterketa eta txostena hiru poetengan finkatu zuen batipat: Jon Mirande, Gabriel Aresti eta «Bernardo Atxaga»ren poemagintzan. Haritza, harria eta hondarra. Nietzscheren ideiologia bortitza Jon Mirande olerkari panteistarengan, Ellioten eragina lehen Gabrielen lanetan, Juan Mari Lekuonaren hitz eta gizonarekiko konpromisoa bibliaren eta herri espresamoduetan moldatua, inpresionismotik espresionismorantz Gandiagak darabilen bidea, Etiopia antiutopia eta ironiaren mundua lez, Joseba Sarrionaindiaren metaliteratura, eta oro har, baikor den abiabide lineal batetatik ezezkor eta borobila den ikuspegirantz dihoakigun poesiaren higidura.

        Kritikarien ikuspegi orokorren ondoren eta zenbait puntualizazioen atzetik poetek beren poetiken eta bertso hautatuen irakurketari heltzen zioten. Norbait aipatzekotan, esan behar da egiaz, topaketa hauen errebelazioa «Bernardo Atxaga» izan zela. Mundo oro txunditurik, harri eta zur, farrez lehertzen utzi baikintuen. Kortse akademizistak hautsiz, Lazkao Txikiren gisara hasi zen kontu kontari grazia «naif» aparta batez. Gauza askoren artean kontatu zigun Joseba Sarrionandiak erantzun ziona epaileari, honek ikusirik isilik zegoela beste oihuen artean, galdetu zionean ea ez ote zuen uste epaiketa hura fartsa bat zenik: «¿Entonces, me puede contestar por qué ha venido usted vestido de monja?» Rock musikak, egungo abangoardistak, mass media delakoek bere ekintza literarioan duten garrantziaz, material guzti horiek nola tratatzen zituen, eta nola baliatzen zen hetaz ordu paregabe batetan mintzatu zitzaigun.

        Gailego eta euskaldunen ondoren gaztelaniazko poetei bere txanda iritsi zitzaien, beren ariketak aurkeztea, beren arimak bilustea, eta listoiaren garaia zela edo, aurrekoen gailurra gainditzea zail egin zitzaien, bakan batzuen emanaldiaz landa, manieristegia, hutsa, aski kaskar, ene uste apalean egon baitziren.

        Katalandarren aurkezpena, aldiz, xit ezberdina iruditu zitzaidan. Casona de Tudanca deitu etxandian, Jose Maria Cossio-k bildu zituen fondo bibliografikoak ikusi ahal izan genituen. Hantxe 25.000 liburu artean zeuden Unamuno, Alberti, Hernández, Salinas, Cela eta beste askoren eskuzkiribuak eta lehen edizioak dedikazione eta guzti. Beraz, etxe eder honen sala batetan entzun ahal izan genituen Pirineoaren bestaldeko poetak, Mediterraneoaren argi bereziz hornituak eta boza poetikoa maisuki zerabilketenen olerki ozenak.

        Azken egunez, asturianoek bere agertzea eta poemen irakurtzea ere egin zuten, poesia soziala eta herri koplak lantzetik poema filosofiko eta keltar mitologiaz kutsaturikoetara ispilu ideki bat eman ziguten, ezezaguna genuen hizkuntza bitxian.

        Okasio batetan Vidiago-ko jauregiari bisita egin genion, hemen Jose Zorrilla-k idatzi baitzuen El Cantar del Romero. Bertako amona zahar batek galdetu zion bati zeintzu ginen eta poetak omen ginela erantzun ziotenean hauxe esan zuen: «¡pobres!» Ez zen biltzar honetan, ordea, behartsu itxuradun gehiegirik, irakasle tankerako frango bai.

        Hara joan ginenoi bilkurak balio izan digu, Asturiasko itsasmendiak eta sagardoa haboro ezagutzeaz aparte, beste zerbaitetarako. Bat, azken hogei urteotan estatuko poesiak nondik norako abiabidea daraman sumatzeko eta jakiteko, gutxi gora behera, lagun berrien liburuak irakurtzeko grina sortuz eta piztuz. Bi, Jon Kortazarrek euskara katalaneraz eginiko antologia gaztelaniazko itzulpenean martxan ezar zezan eta gure olerkigintza ezagut zezaten.

        Dena den, Llanes-en zer esan, zer irakurri, zer gertatu zen norbaitek jakin nahiko balu, Asturiasko Los Cuadernos del Norte errebista kulturalaren hurrengo lumeroa irakurtzea besterik ez luke.