Zergaitik Arantxa?

T. Irastortza

        Berri oraindik bere azken liburua. Azal berean hiru ipui argitaratuko ditu Arantxak. Berarekin egon ginen Bilboko poesia ihardunaldietan, bere liburugintza eta euskal literaturaz mintzatzeko eta idazle bezain solaskide goxo, oparo eta aberats topatu genuen.

        Arantxa Urretabizkaia, euskal munduan aspaldidanik murgildua ibili zaigun emakume gaztea. Badira hamairu urte bere lehen liburua kaleratu zenetik: San Pedro bezperaren ondokoak. Poema Liburu honek GIPUZKOA saria irabazi zuen 1971.an. Ondoren Zergatik Panpox nobela idatzi zuen, arrakasta haundikoa eta katalanerera ere itzulia izan dena. Eta azken urte honetan bere lanak merezi dituen sariak irabazi dituenez, sarri entzun ditugu aipamenak prentsa eta komunikabideetan: Maitasunaren magalean liburuak Irun Hiriko saria irabazi zuen eta liburu berak Españako Premio Nacional de la Critica Literaria jaso du. Bestalde, Euskaitzaindiko laguntzaile izendatu dute eta gainera ipuin liburu berriaren aztarranak eman zizkigun.

        — Zer suposatu du zuretzat liburu bakoitzak?

        — Niretzat nere lehen liburua izenarekin azaldu zenean oso inportantea izan zen. Aurretik egin nuen ekonomiaren historia beste batzuekin eta asko ikasi nuen, dena den San Pedro bezperako poemak garrantzizkoak izan ziren niretzat, batipat LUReko jendearen aldetik nirekiko errespetua gustatu zitzaidan. Hori oso inportantea izan zen niretzat, Arestik berak ere asko animatu ninduen.

        Zergaitik Panpoxen garaiean aste bukaeretan bakarrik idazten nuen, ez nekien zer egin, nondik jo, denok izaten ditugun momento txar hoietan kritikaren harrera ona kasualitatea izan zela pentsatzen nuen, ez nuela beste horrelako gauzarik egiten asmatuko... Orduan, eta beti, eh, Heminguay-ri Fitschelarrek esan ziona nik ere pozik hartuko nuen: alegia, zuk hau ondo egiten duzu, beste honi ez nioke ukitu behar eta horrelako kritikak. Nik neuk egin behar izan dut bide hori nahiko bakarrik, asko nabaritzen dut idazte munduan dabilen jendearekin ez ibiltzearen eskasia.

        Okerrago ere ibili naiz, badut orain Ibonekin horrelako harreman berezi bat eta Andurekin, Maite deritzan lagun batekin eta abar... Baina bestela idaztean ditudan prolemak niretzat bakarrik nituzke, horrela behintzat...

        Horregatik izango da Euskal Herrian aldizkariek duten indarra.

        — Orain arteko zure liburu guztietan lirikotasunak berebiziko indarra du. Nola ikusten duzu zuk?

        — Beno, nik oraindik ere lirikarekiko sekulako erreparoa dut. Esate baterako nik San Pedro bezperaren ondokoak liburuarekin soziala egin nahi nuen baina hura atera zitzaidan eta lotsatu egin nintzen nola hala. Eta nik oraindik badaukat joera liriko hori eta onartu nahi dut, baina asko kostatzen zait... nik berez ez nuke hori egin nahi.

        Oraingoan ere bai, eh. Liburu berri honetan hiru ipuin daude, hiru dira eta hiru maitasun moeta: pertsonai bat moja bat, bestea emakume zahar bat eta azkena neska bat, baina hiruak maitasun historiak dira. Eta hori oso sakona da, gauza lirikoak ukitu behar dira baina zaila da, zine gidoietan oso kamutsa da baina saiatzen naiz.

        — Zu izan zara harreman erotikoak gehien ukitu duzun idazleetarikoa, azken bolada honetan asko komentatzen da nobela erotikoaren premia. Zer deritzozu?

        — Nik neuk nobela erotiko bat egin nahi nuke, baina orain beste proiektu batzuk dauzkat eta gainera lotsa haundia ematen dit. Beti sartzen dut zerbait han edo hemen, baina asko landuz... ez da erreza: nik emozionatu nahi dudanez buruan behar dut irakurlearen emozioa eta agian niretzat erotikoa den zerbait ez da erotikoa irakurtzen duenarentzat, igual ez dio sortzen zartada erotiko bat (ez dut esan nahi sexuala). Bai erotikoak niretzat garrantzi haundia du, ez du agian hori pentsatuko ondo ezagutzen ez nauen jendeak baina horrela da. Euskal literatura buruz erotismoa letretatik atzerriratze hori aranismo eta eleiza katolikoaren ondorioak ditugu, baina, gauza bat... euskaldunek ez ditugu emozioak azaltzen eta jakina emozioak izkutatzen ditugunez gauz hoiekin ibiltzea oso gatigatua dago.

        — Tousquets-ek dionez Maitasuna banakako jokua omen. zuk nola planteatzen duzu maitasuna?

        — Nik uste dut, niretzat, eh, maite dudan jendearekin egotea baina gustatzen zaidala bakarrik egotea eta egin dudana gogoratzea. Ez dakit erantzungo dizudan baina begira nere azkeneko liburuaren titulua hauxe da: Aspaldian espero zaitudaluko ez nago sekula bakarrik. Nik beste titulo bat pentsatua nuen baina Antton eta Andurekin egon eta Andu Lertxundik hori asmatu zidan. Liburuko hiru ipuien izenburuekin osaturikoa da eta gainera esaten duena egia da. Hori da maitasuna eta zahartzaroan hezurrak goxatzeko zerbait, gogoapen onak edukitzeko sistema... inportantea.

        — Zuk oraindik idazten segitzen duzu, zure belaunaldiko gehienek utzi dute ordea, eta hazaldi berriak sortu ere bai. Nola ikusten duzu egungo giroa?

        — Begira aurten ari dira gauza dexente ateratzen. Ibonek esaten du euskal literatura gazte kontua dela eta jendea heltzen hasten denean beste gauzetan sartzen da eta denborarik ez dauka, eta salbuespenak oso gutxi dira, egia da. Esperientziak baietz dio, eh, edadekoak zein dira gure artean? Gereño eta Txillardegi, eta gero gure jenerazioa: Lete, Andu, ni...

        Gero, poesian ez nizuke esango, baina egungo idazle eta aurreragokoen artean nik uste dut badagoela alderik, nik uste egun narratiba polito dagoela.

        — Euskal Herriko egungo literatura eta kanpokoa erkagarri al dira?

        — Nik esperientzia bakarra dut hortan. Nire iritziz goi mailarik ez daukagu baina bai erdiko maila errespetagarria: falta zaiguna Mercé Rodoreda edo Espriu bat dira. Baina Panpox katalaneraz atera zenean, nik, beldur haundia pasatu eta gero hemen baino kritika hobeak eta arrazoizkoagoak hartu nituen. Horregatik pentsatzen dut, zergatik ez gehiago eta gehiagotan? Itzulpenak beharrezko dira; zeharo anormala da nere hurbileko pertsonak eta lagunak eta... ezin leitu izatea nik idazten dudana. Ez da posible. Nik nahi badut autore erdaldun bat irakurriko dut baina Euskal Herriko erdaldunok ezin dute irakurri guk idazten duguna... hain zatiketa zorrotza ez da normala eta gainera ez da ongarri.

        — Eta zuri zein dira gehien atsegin zaizkizun egileak?

        — Autore oso bezala Mercé Rodoreda, Margarite Yourcenar... biak emakumeak, Horiek bolada horretan, gero, bakarka gustatzen zaizkidan egile asko ditugu, Mujika Lainez eta beste zenbait.

        — Lehen aipatu dituzunak emakumeak dira. Ba al dago diferentzia kualitatiborik gizonek eta emakumek egiten duten literaturan?

        — Nik ez dut uste berdinak direnik, baina ezberdintasunak ez dira jenetikoak, materialak baino: zer ikasi duzun ikusten da. Dena dela nik autore hoiek aipatu dizkizudanean momentu honetan gustatzen zaizkidalako da; dela urte pare bat galdetu bazenit Fischerald esango nizun. Baina pasa egiten zaizkizu boladak.

        — Zein da emakumek idazten dituzten liburuetan gairik garrantzizkoena?

        — Emakumeok jeneralean emakumeei buruzko literatura idazten dugu, beti ez baina hala ere nekez lortzen ditugu gizonezkoen pertsonai baliagarriak.

        Gure inguruko jendea Mendebaleko Europako jendea, gure, nere sasoiko emakumeek giro berdintsua bizi dugu eta guk idatzia egoera sozial horren erantzuna da.

        Nik orain hurrengoan gizon bat hartu behar dut. Bi prolema ditut: gizona dela, batetik, eta bestetik ikuspundua, izan ere ezberdina da pertsonaia ikuspunduen arabera; nik orain gidoiean hiru pertsonai nagusi egin ditut, bi nagusi eta biak gizonezkoak eta hau da sekula egin ez dudana, baina nik gizonak nola mugitzen diren, zer egiten duten, kontatu behar dut, eta hori obserbazioak egiten du. Zer sentitzen duten, sentimenduak gizonengan zer bideetatik doazen ezin dut somatu. Eta pertsonai bat barrutik azalduko badut... kostatzen zait. Inguruko gizon asko eta asko ikustean ez bait dut ulertzen nondik ailegatu diren horra. Oso zaila zait barruko mekanismoa ezagutzea.

        — Pertsonaien ikuspundua aipatu duzu. Zer garrantzi maila ematen diozu teknikari?

        — Normalean historia eta pertsonai nagusiak topatzen dituzu, prolema ze narradore aukeratu da. Baina, hala ere, euskaraz orain idazten dugunok ez gara nahiko apalak. Nik ikusten ditut Marguerite Yourcenar eta horrelako idazleak. Honek esate baterako Memorias de Adriano egitean konbentzio literariotik urruntzen ez den zerbait egin du, baina guk ez, guk ezin dugu hartu eta nobela bat egin karta moduan, guk asko zailtzen ditugu gauzak, gehiegi, sarri.