|
Gure bertsolariak
«Xenpelar» - «Uztapide» - «Basarri»
Zeleta
Xenpelar, zortzigarren gizaldiko bertsolari ospetsua, bertsolari osoa izan zala esan degu, amaika aldiz, orain baño lenagotik. Alaxe izan zan, izan ere. Eta IZAN ori argi ta garbi azaltzen digu, Jauregi jaunak, bere «XENPELAR» izeneko bertso-liburu atsegiñean.
Etzan noski, eskolatua, errenderiar bertsolari paregabekoa. Bere doai arrigarri ori aundikiro azaltzen digute aipaturiko bertso-liburu zoragarrian Jauregi jaunak ematen dizkigun bertso disdiratsuak. Ongi tajutuak, mamitsuak eta esanai-aundikoak, bere bertso dan-danak. Bata baño bestea jatorragoak, bikañagoak! Naiz errikoiak dirala, naiz erlijioari dagozkionak dirala, apartak!
Adibidez edo ezaungarri, ona emen, bere bertso txalogarri oietako bi:
«Zar eta gazte, pobre ta aberats,
maizter eta nagusiyak,
ez gaitzala, arren, desanparatu
Jaungoikoa'ren graziyak;
animarentzat kaltian datoz
gorputzaren maliziyak?
Emen utzita juanak dira
oraindañoko guziyak.»
Ederra, benetan! Eta beste au?
«Zer pena pasa zuan
Jesus'ek gugatik,
zintzilik iru ordu
gurutze batetik!
Lantza sartu zioten
bular sagradutik,
alare biziko zan
oyek danak gaitik:
borondatez iltzan
gu salbatziagatik.»
Eskolatuenak ere, ezin kanta zezakean esanai jakingarriagoko bertsorik! Bein batean, bertsolarien aurkezpen edo presentazioa egiteko, Oyartzun'go plazan kantatu zuan bederatzi puntuko bertso bikain onek ere, arrigarrienetakoa dirudi:
«Panderia»-ko onek,
memoria erne;
«Lexoti» -k jartzen digu
zerbait umore;
txarrik ezin bota du
«Ibarre»-k, naitare;
—nik oiekin ezin det
luzitu batere—;
«Xorrola», dotore;
baita «Bordondo»-re;
«Ardotx», pare-gabe;
«Arotz» kantore...
«LARRABURU» jartzen det
gobernadore!»
«UZTAPIDE».— Oraindañokoan ez degu bere bertsodun euskal-libururik; baiña, gaurko bertsolari eskola-gabetuen artean, ez degu berau bezin bertsolari osorik. Jundaneko ogeitamar urte abetan, plazetan eta antzokietan kantatu dizkigun bertxo — jator — txalotuak, zabalkiro egizten dute gure baipen ori. Uztapide, bertsolari ziurra (segurua) izanaz gaiñera, berezko jatortasun eta itz-erorkera egokiduna, dana, nork eztaki? Orrengatik egin zaigu ain entzutetsu ta ain entzungarri.
Bestek asieran jarritako puntuari, azkar eta egoki erantzuten, maixua degu Uztapide. Adibidez edo ezaungarri, ona emen, gure esan ori zabalkiro egiztutzen duten agerpen edo memostrazio bi:
Eibar'ko txapelketan jarri zioten puntu bat:
Eibar'en egiten da
eskopeta piña...
Erantzuna:
Nik bandaukat aspaldi
ementxe egiña;
aspaldi izango dezu
zedorrek jakiña:
«oker» tirata ere
«botatzen» dakiña.
Beste puntu bat:
Tren onak erruberak,
zenbat ote ditu?
Erantzuna:
jakitia naidunak
azpira begitu;
jarritako guziak
or izango ditu:
baldin norbaitek,
orain kendu ezpaditu.
Oraiñago irabazi duan «txapela»; bere buruan ongi dagoela, zerbaitegatik esan zion Basarri'k, maiteki, zestuar bertsolari txapelduari!
«BASARRI».—Bertsolari zoragarri onen gaitasuna nun asten dan eta nun bukatzen dan, bear bezela adierazi aal-izateko, ezin aurkitu degu bearrezko litzakigun itzik. Bidasoa'z andiko ez emendiko Euskal-E'rria'n, ez degu, gaur, Basarri bezin bertsolari dotorerik. Dotore itz au, ez diogu bere jantzizko apaintasunagatik; bertsoetako duen gozotasun eta ikasia'gatik baizik. Euskal-bertsolaritza, Sagardotegi'etatik Antzoki'etara altxa du Basarri'k!
Basarri'k irrati-bidez astero-astero kantatu oi-dizkigun bertso-mamitsuak entzuten dituanak; errietako enparantza edo plazetan eta antzokietan berari entzuteko zoria izan duenak; bere iru bertso-liburu-zoragarriak ezagutzen dituanak; ezin esan dezake besterik. Eta, orrenbestez naikoa ezpada, ona emen, bertsoliburu oietako iru-bertso-eder, ezin obeak, AMASEI ALDIZ «bertsolarien txapeldun» izan dan bertsolari goralgarriaren aunditasungarri:
Arrantzalieri-buruz:
«Kantabri zarra jartzen danean
kopetastun da asarren,
kristauak aixa iraultzen ditu
bere olatu zakarrez.
Gero sutondo jator askotan
samintasunak indarrez,
galdu zaioten aita maitea
gogora ekarri bearrez,
zenbat famili ikusten dira
beltzez jantzita, negarrez!
«Boga, bai, boga, mariñel onak,
boga, itxas basterrean,
aurrerantz ere jarraitu zuek
lengo era jatorrean;
Amabirjiña bitartekotzat,
zuen oitura zarrean,
arrai prexkoen itxaropenez
zai gaudena legorrean,
txapela erantzi bear genduke:
arrantzalien aurrean!»
Gaurko munduari-buruz:
«Bildurgarrizko aurrerapenak
ditugula, an da emen,
nik pentsatzen det sekula baño
atzerago ote gauden...
Erruki danak uxatu dira;
indartsuena gogorren!
Gaurko gizonen jakinduria:
orra zertara datorren!»
Bukatzeko, gure arrobitik:
«Xenpelar», «Uztapide»,
ta gure «Basarri»
orra or goi-mallako
iru bertsolari;
biotzak berotzeko,
EUSKALDUN danori;
eutsi daiogun, zutik!
EUSKAL-ERRIA'ri!!
|
