Anton Reixa:
«Méndez Ferrín-ek egundoko haustura ekarri zuen»

Joxerra Utretx

        Arestik eta Oterok hain bere zuten Concordia kafetegian elkartu gara, Bilbon. Telebistatik dator, play back bat grabatzetik, Alberto eta Javier erresentidoekin. Eta gure asmoa hasera batean literaturaz eta poesia lanez hitzegitea baldin bazen ere, berehala konturatu gara Vigoko mutil handi honen baitan nekez bereiz daitekeela poesia idatzia eszenatokian edo bideoetan egiten duen lanetik. Rompente taldean hasi zen 70. hamarkadaren hasera aldean, poema liburu kolektiboak idazten. Harrezkero etengabe eutsi dio lanari. Galegoz eta gazteleraz atera berri duen narrazio liburuaz gain —Transporte de superficie— prest omen du poemario berri bat. Anton Reixa da.

        — Rompente taldean hasi zinen, izenari kasu eginez gero etena nahitaezkoa zen agian.

        — Rompenteren historia hori izan da, partaide gehienak giro berezi xamarrean sortuak ginen, 76a zen, galegoz zergatik idazten zenuen azaldu behar zenuen etengabe, badirudi gaur egun gainditua dagoela, ez dagoela azalpenik eman beharrik, baina orduan zeure burua justifikatzen bezala ibili behar zenuen. Gainera, poesia galegoaren beteranoen arteko giroa nefastoa zen, han zeuden, erreferenteak Manuel Maria, Celso Emilio, Novoneira ziren. Bada ordea besteengandik bereizten den figura bat, Ferrín da. Ferrín Nós belaunaldiko azken partaidea da. Nós 1917an zerbait harrigarria izan zen Galizan, banguardista, burges ttikiak ziren, baina behintzat burges ttiki oso kultoak. Oso militantzia gogorreko jendea, planteamendu estetiko oso aurreratuekin. Ferrín da azkena. Nire literatura irakasle izan da. Eta gaur egun ez dut arazorik berarekin hitzegiteko, nere diskoa lasai askorik bidal diezaioket, eta zai izaten naiz ea zer dioen, hardcord-ez mintza naiteke berarekin, Manuel Mariarekin ezinezkoa izango litzaidake, baina nere adineko poetekin berdin gertatzen da, oso bestelako bideetatik joan dira eta. Baina Ferrín hiri bakarti batean bizi da. Han Negri irakaslea da, ez da adiskide erosoa.

        — Bada Ferrínen testu bereziren bat, mugarri nabarmenik?

        — Bada poema liburu bat «Con polvora e magnolias», Rompente ez zen editoriala artean, liburu determinantea izan da, eta ez guretzat bakarrik, nere adineko jendearentzat ere bai, nolabait esateko bide veneziarretik joan diren poetentzat. Egundoko haustura izan zen, Celso Emilio Ferreiro edota sozialrealismoa izan zitekeen edozer behin betirako lurperatzea. Bazuen halere poesia politikoaren hondarra. Eragin hau batez ere poesian ikusten dut, nabarmenagoa kondagintzan baino. Nobelagintzan ezagunagoak dira Casares edo Conde, baina badira horretarako beste faktore batzuk, itzuliak izan dira, PSOEko deputatu biak...

        — Zuen aurrerapausua halere oso handia izan zen. Collage liburuak, pixkat gaur egun eszenarioan egiten duzuenaren pareko.

        — Baina une hartan erreferentziarik gabe ari ginen lanean. Gaur egun orduko hari multimedia, happening, pelformance, deituko genieke. Recitales poeticos audiovisuales deitzen ziren, baina ez genekien oso ondo zer zen. Diapoak sartzen genituen, mozorrotu, musika pittin bat...Rompente desegitean, bideo bat egin nuen, poema liburu osoa, bideo ordu erdi batean sartua, Os Resentidosen musikarekin. Orain antzeko zerbait egingo dugu, Ringo Rango izena duen poema liburu batekin. Bideo liburu bezala aterako dugu. Gaur egun onarturik dago interdisziplina ezaugarri hau. Baina egia da hau bi ahoko ezpata dela, jendeari hau horrela erakusterakoan idazle osatugabea zela pentsatzen dute, burutu gabeko lana dela.

        — Kontzertuetan ere egin duzue horrelako zerbait.

        — Erritmo kaxarekin egiten dudana Ringo Rangoren zatia da. Bide berria da. Bideoarekin ere horretan gabiltza. Music hall, Lenny Bruce-n linean,... eta musika jarraiaren bortizkeria.

        — Ametsen fabrikaren, Holliwoodeko erreferentziak erabiltzen dituzue.

        — Orain agian gehiago. Bapatean aurretik egiten nuenarekin zerikusirik ez zuen zerbaitetan sartu nintzen, bideo-klipen errealizazioan. Eta horrela, konturatu gabe, gero eta gehiago idatzi izan dut iruditan, deformazio profesionalez, orain atera ditudan errelato hauetan badira gidoi teknikoak direnak, planoetan eginak, baina dena den ez da erreferentzia zinezalerik, beno, bada Fassbinderri eskeinitako kanta, klip ugari...

        — Noiz sortu zen zuen taldea?

        — 82an, koskorretaraino nengoen literaturaz. Izugarri nekatua giro literarioaz. Zortzi urte daramagu saltsa honetan. Eta bost LP. Hasera batean, hasi berritan, txoro batzu ginen. Taldea sortzen denean hogeitabost urte ditut, orain baino gizenago nengoen, eta orain bezain burusoil. Guk orain aurkitu dugu galegoz kantatzen duen talde bat. Zortzi urte beranduago. Zortzi urte. Oso bakarrik ibili izan gara. Zoraturik zaudete esaten ziguten. Erritmo kaxa batez egiten genituen diskoak. Kanta bat neure etxean grabatu genuen, atzeko gelan. Bigarren LPan Fai un sol de carallo atera zen. Eta jendea plost erortzen da. Ze tributakoak ginen azaldu nahi genuen.

        — A Nosa Terrako elkarrizketa batean nazka eta beharraren artean zabiltzala diozu.

        — Galizari buruz orokorrean. Gure asmoetarako Galiza ez da lekurik egokiena. Baina putamadreko erreferentzia da. Han biziez gero konbentziturik nago ezin dela idatzi, ezin dela musika beste era batera egin. Nik ez dut ulertzen nola beste artistengan hura ez den beste era batera azaltzen, hor dagoen zerbait da, bukatzera doana, talde inkonsziente paisaia oso inportantea da. Dena den, ez da herri erraza.

        — Zu ere kultura galegoko elementu bezala agertzen zaituzte.

        — Bai, baina han oso erraza da panteoian egotea. Han liburu bat atera eta Enciclopedia Galegan ateratzen zaituzte.

        — Vigon bizi izanik, izango duzue harremanik hango idazleekin, Cácamorekin, esate baterako.

        — Bai, baina jende horrek gehiegi begiratzen dio giro literarioari. Literatura funtzionarioz beterik dago. Nik uste dut pixkat gezurretako mundu batean bizi direla: liburuak argitaratu, bostehun ale saldu, leihaketetara azaldu... idazle gehienak alferrikako gerra batean sartu dira, normatibari buruzko antzukerietan, hiltzera doan jendearen azken arnasak baino ez dira. Indar asko galdu da horretan. Orain adibidez Bloqueak Galizako Legebiltzarrean hizkuntzaz aurkeztu zuen lehen mozioa ez zen normalizazioari buruzkoa izan, ez dakit, toponimiaz, helduek galegoa ikas dezaten errazteko, ez, normatiba portugesez idazten duten idazleek jaso beharreko diru laguntzaz izan zen. Hori ez da hizkuntzaren arazo soziala.

        — Zuen jokaera nondik doa kontu honetan.

        — Ni portuges asko ikasia naiz, lizentziaturan eta. Nik gaur egun usten dudana zera da, portugesa eta gailegoa hizkuntza bi direla. Nik portugesa ikasi behar izan nuen. Errekuperazio linguistikoa ez da jendeak portugesa ikasi behar izatea. Gramatika historikotik eta garbi dago, baina ez deritzot egoki desberdintasun handienak dituzten lekutik uztartzeari, fonetikatik. Ibilia naiz institutoetan irakasle eta uste dut hogeigarren mendearen amaieran ezinezkoa dela ortografia etimologikoak aplikatzea.

        Nire aldetik garbi dago hizkuntza defendatu egin behar dugula eta ezin garela txikikerietan ibili. Azken urteetan marxistak horrela ibili dira, Leninen, Hengelsen garbitasunaz eztabaidatzen, eta horretan zirenean badirudi Mendebalde guztiak marxismoa ehortzi egin duela. Hizkuntzarekin berdin, polemika hauek badakit errealitate ikutua badutela, baina eztabaida hauek literatura inguruko jendearengandik sortuak dira, eta ez da hori.

        Literatura da errazen normalizatzen dena, badu bere formatoa, liburutegiak, editorialak hor dira, badirudi dena egia dela. Kultura moeta hau da politikoki autonomia administratiboak jaso ahal izan duena.

        — Badirudi poesia eta musika banan ezinak direla zuretzat.

        — Nik musika ez dakidanez nere soldata letrak egiten justifikatu behar dut. Horregatik, rap-aren moda oso ondo etorri zait. Rap-a oso inportantea da. Badu zerikusirik poesia trobadoreskoarekin, herri poesiarekin. Musika asko aldatu gabe jendeak horren gainean kantatzen zuen. Orain gauza gehiago dugu kontatzeko, jeneroen aldetik askatasun handiago dugu, oso ondo dago. Baina zaila da, zaila. Baina hori da herri poesia, errepikapena, leloa.

        — Faktoreak asko aldatu dira.

        — «Poetek orain iada beren lan guztiak ateratzen dituzte» esan zidan Sanguinettik. Gauaz, etxean ordenadore aurrean zaude, idazten, eta badakizu hori liburu bihurtzen dela. Kultura minoritarioetan bizi zarenean BUPeko neska mutilak etorri eta lan bat egiten dute zutaz, eta agian hilez gero panteoira bidaltzen zaituzte.

        Horregatik da ona pop-a. Letra estudiora eraman eta fotokopia etxean ahaztu, eta beraz testua berriro egin behar, letra desberdina ateratzen da, noski, edo konzertuetan toailarekin lehortzen ari zarela letra ahaztu eta berria asmatu behar. Hori oso ondo dago. Eta gero kitto. Sei hilabete geroago inork ez da letra hartaz oroitzen.

        — Askotan sartzen dituzue «barka eragozpenak», «eskerrik asko» eta antzeko klitxeak, karteletatik hartuak...

        — Izaera galegoarekin zerikusi handia duelako. Beti barkamena aurretik dela joatea, ez dakit ze neurritaraino mintza gaitezkeen antropologiaz. Baina bada bizitzeko era bat hor, hemen, Euskalerrian gehiago da gutxi hitzegin eta gero gehiago egin, Galizan jendea ironian gordea ikusten dut, iluna batzutan, erreakzioanarioa beste batzutan... Gauzak atzekoz aurrera esatearen ironia, zerriaz hitzegitean barkamena eskatzea... Esango ez bazenu bezala esan...

        — Baduzu Monakoko Caroline eta Europako printzesei buruzko poemarik...

        — Amorruz egina da. Bada tradizio trobadoresko bat satirikoa dena, gehiegi gogoratzen ez direnak, Cantigas de escarnio y maldecir, lizunak dira. Alfonso X.ak ere baditu, arras ongi esandako narrazkeriak. Baina badirudi jendea gehiago dabilela maitasun kantutegiekin. Nik horri eutsi nion. Era horretakoak eta gainera korteari burutik behera kaka egiten ziona.

        — Nipoiak ere sarritan agertzen dira.

        — Hor bada arazo bat, bada europearren identitatea babesteko asmoa, japonesengandik eta hauen argazki makinen aurrean babestu, eta yankiengandik. Eta agian identitate europearraren defentsa punturik egokiena herri ttikiak garela uste dut. Tribuz betetako kontinentea da. Eta uste dut guk baino ez dugula eskubiderik honezaz hitzegiteko. Eta ez Bruselatik, han ez dira antiinperialismoz mintzo.

        — Azken boladan badirudi publizitateak poesia estandarra darabilela, poesiaren porrotaz baliatu balitz bezala.

        — Guk badugu kanta bat zera dioena, «amame con alegria diessel», Cïtroenen iragarki batetik hartua. Neri neska batek bapatean «amame con alegria diessel» esango balit, primeran ulertuko nioke. Egun hauetan Euskalerrian ¿estamos en guerra? darabilgu eszenatokian, hemen asko agertzen den esamolde bat, komunikabideetan, gerran zaudetela, ezetz, baietz... Ekibokoa oso garrantzitsua da, eta intelijentea, azkarra da. Guk azken LP honetan egiten duguna, irudiaren zati bat igitaian eta mailuan oinarritzen dugu, klipetan, txapetan, elastikoetan... ez gabiltza ortodoxia komunista bat defenditzen, eta ez dugu eritzi sendorik perestroikaz, kontrabidean joatea da, erretxazo irudiekin jokatzea, ez da boltxebikea izan behar Europa guzia orain Rumanian gertatu denaz elkarri zorionak emateko, kakazaharra! KomUnikabideek hainbeste kaka egotzi dute honetaz, oso zail zaigula jakitea zer suertatu den benetan. Gaitza da egia mediatiko hauek hain era alaian besarkatzea.

        — Zer argitaratu duzu orain arte?

        — Talde lanean egindako bi poema liburu «A dama que fala» eta «Silabario da turbina» eta bakarrik «As ladillas do travesti» eta « Historia do rockanroll». Eta orain narrazio laburren liburukia atera berri dut, Madrilgo editoriale batean, beraiek eskatua eta galegoz eta gazteleraz. Dena den beti izan naiz neure produktoak neuk kontrolatzearen aldekoa.

        Aurten lehen aipatutako Ringo Rango poemarioa ateratzea espero dut.

        — Nola dago subentzioen kontua?

        — Hasera haseratik uste dut Xuntak hirurehun liburu erosten dizkizula. Hori ez dago gaizki. Baina hango industria editorialak konpetentzia gogorra du espainierazko editorialen aurrean, eta babesa hor dago. Baina okerragoa da horrek bi edo hiru editoriale sendotzeko bidea eman eta hauek hurrunago ez joatea. Maltzurkeria hutsa da bapatean editoriale hauek eskoletan sartu diren bezala sartzea. Badirudi liburu asko saltzen dela, baina eskoletan saltzen delako da. Bestalde idazle gehienak irakasle dira... Honek kaltea besterik ez dakar. Quijotea irakurtzeko urte asko pasa ditut. Orain irakurri dut, pakean utzi nautenean, edo Biblia. Gainetik apaiza baldinbaduzu zer irakurri behar den esaten, akabo.

        — Egon da irakurketa klaberik?

        — Rompenten geunden hiroron kasuan, ez dakit. Nere kasuan surrealismo asko, Dadá, Pound... Nik usten dut Pound, esate baterako publizitatea bezalakoa dela. Buelta eman eta beste gauza bat esan nahi du. Idazkera multierreferentzial hori, nondik datozen jakin gabe ere interpretatzeko moduko poemak dira. Eliot ere hor zen. Galegoz abanguardia gutxi. Beno, Cunqueiroren gerra aurreko zerbait, surrealista. Baina oso inkursio lotsatiak dira. Orain saiatu gara bi Galiza horiek lotzen. Gaur egungo 29 foto hartu eta Nós aldizkariko grafismoekin nahastu ditugu. Marrazki marjinalak kasu batzutan, Castelaorenak, emaitza ikaragarria da.

        — Dena esanda dago. Izan duzu sentsazio hori?

        — Bai, izan daiteke. Forma aldetik ere bai, formarik estuenetik hasi eta collagerik zoroenera eginda dago. Baina esaten duzunaz... Uf, munduen arteko gerra da hori.

        — Bada idazle gazterik, edo hemen gertatu den prozesu bera gertatu da?

        — Ni oso gazterik hasi nintzen. Guztiak bezala. Baina orain inor gutxi dator atzetik. Idazleak bere statusa hartu du,eta ikusten da. Ni institutoan hasi nintzenean, 82an, neskamutilak poemekin etortzen zitzaizkidan, aldizkariak egiteko gogoekin, orain musika ekipoa eskatzen didate, zaletasun diferenteak dira, kultura audiobisula nagusituz doa, ez dakit.